وقتی که طالبان بر شهر کندز حمله کردند و دست به کشتار و ویرانگری و چپاول زدند، والی کندز در سخنرانی خود گفت که چنین چیزی تقدیر خداوند بوده. این سخن او بر مردمی که از جور طالبان به جان آمده‌اند، گران آمد. بسیاری از افراد ِ نسل ِ جوان‌تر نیز این سخن او را ناموجه، زشت و غیرقابل تحمل یافتند. ولی فارغ از این‌که آنچه او گفت چه‌قدر بر عده‌یی گران آمد، اعتقاد اکثر مردم افغانستان هم همین است. نیست؟ درست است که هر مرگ و رنجی از طریق اسباب ِ مشخصی بر آدمی فرود می‌آید؛ ولی آیا اعتقاد اکثر مردم افغانستان این نیست که همه‌ی اسباب و علل در حقیقت فقط بهانه‌هایی هستند برای اجرای حکم خداوندی؟ اکثر مردم افغانستان اعتقادات دینی بسیار کهنی دارند. در چارچوب این اعتقادات، خداوند یا بنده‌گان خود را توسط بلاها امتحان می‌کند (امتحان الهی و ابتلاء)، یا با فرود آوردن بلاها بنده‌گان خود را پاداش منفی می‌دهد. بسیاری معتقداند که این‌گونه که ما از صراط مستقیم ِ دین الهی دور افتاده‌ایم و این‌گونه که ما در معاصی غرق‌ایم، هیچ عجب نیست اگر در کام ِ بلاها و مصایب بسیار وحشتناک‌تر از ظلم طالبان بیفتیم. برای این‌که ببینید چنین فکری در میان افراد جامعه‌ی ما غالب هست یا نیست، لازم نیست خیلی دور برویم. بسیاری از پدران و مادران و نزدیکان و خویشان ما (مخصوصا آن‌هایی که سن‌وسال بیشتری دارند)، این‌گونه فکر می‌کنند. به همین خاطر، آنچه والی کندز گفت چنان که باید واکنش‌های مخالف گسترده‌یی بر نیانگیخت.
از این وضعیت چه می‌توان برداشت؟ از این وضعیت اعتقادی در برابر تحولات اجتماعی و سیاسی چه چیزی می‌توان آموخت؟ شاید عده‌یی به این برداشت برسند که باید ریشه‌ی چنین اعتقادات را از جامعه برکند. لیکن واقعیت این است که چنین چیزی حتا اگر لازم هم باشد، به آسانی دست‌یافتنی نیست. درس ِ بهتری که از این وضعیت می‌توان آموخت این است که به تفکیک امور مربوط به قانون مدنی و حقوق عرفی از امور مربوط به اعتقادات دینی جدی‌تر بیندیشیم. این همان کاری است که جوامع مدرن کرده‌اند. در جوامع مدرن کسی که نگاه واقع‌بینانه‌تری نسبت به انسان و جامعه‌ی انسانی دارد دین‌زدایی نمی‌کند، اما از تفکیک حوزه‌ها میان امور عرفی و دینی به‌شدت دفاع می‌کند. در افغانستان، رهبران حکومتی به‌جای این‌که بر این تفکیک صحه بگذارند و بر آن تاکید کنند، پیوسته برای خشنودی عوام مثل عوام عمل می‌کنند و بر تحکیم مبانی اعتقادات ویرانگری تاکید می‌ورزند که حتا دست آدم را در مقابله با ظلم طالبان نیز می‌بندند.
خدا با کیست؟
