آسوشیتدپرس/ رحیم فایز/ ترجمه: عرفان مهران
حکومت افغانستان تلاش می‌کند با پیشکش کردن منابع عظیم و دست‌نخورده‌ی طبیعی خود به‌شمول لیتیم- فلز نقره‌یی که در باطری‌های مبایل و کمپیوتر به‌کار می‌رود و در زندگی مدرن مهم است- توجه رییس‌جمهور دونالد ترامپ و حمایت بیشتر ایالات متحده را به‌دست آورد.
اما تا بهره‌برداری از این ثروت که همچنان شامل زغال‌سنگ، مس و عناصر کمیاب‌اند و به‌مراتب بیشتر از برآوردها که گفته می‌شود بین یک تا سه تریلیون دالر ارزش دارند، راه درازی در پیش است.
در سال‌های اخیر وضعیت امنیتی در افغانستان با تصرف قلمرو بیشتر توسط طالبان و تحمیل افزایش تلفات بر نیروهای امنیتی افغان، بدتر شده است. به‌عنوان مثال، مناطق با بزرگترین ذخایر لیتیم در حال حاضر برای ورود بسیار خطرناک است.
تاکنون پالیسی ترامپ برای افغانستان نامشخص مانده است. او فراتر از گفته‌های مبارزات انتخاباتی خود که آرزو کرده بود ایالات متحده در افغانستان درگیر نمی‌شود، در مورد طولانی‌ترین جنگ جاری امریکا سخنان کمی گفته است. ماه گذشته فرمانده ارشد امریکایی درخواست افزایش نظامی امریکا برای کمک به امنیت افغانستان کرد، درخواستی که کابل با اشتیاق از آن حمایت کرد. اما کاخ سفید نگفت در چه مسیری خواهد رفت- به سمت تقویت نقش امریکا، کاهش بیشتر این نقش و یا کاملاً چیزی دیگر. در حال حاضر حدود 8400 سرباز امریکایی در افغانستان برای آموزش نیروهای افغان و عملیات ضد تروریزم حضور دارند.
کابل مشخصاً امیدوار است که وعده‌ی منابع طبیعی توجه ترامپ را به تعهدات بزرگتر جلب خواهد کرد.
همایون قیومی مشاور ارشد رییس‌جمهور افغانستان در امور زیرساخت‌ها، سرمایه‌ی انسانی و تکنولوژی گفت: «[اگر] به فرصت‌های سرمایه‌گذاری نگاه کنیم، افغانستان می‌تواند یک مکان مناسب برای سرمایه‌گذاری امریکا، به‌خصوص در سکتور معادن باشد، زیرا ذخایر بالقوه محدودی استخراج شده‌اند».
قیومی به خبرگزاری اسوشیتدپرس گفت: «افغانستان همیشه علاقمند سرمایه‌گذاری امریکا در بخش‌های مختلف، مخصوصاً در بخش معادن بوده است. در میان معادن، مناطقی‌اند که برخی مواد استراتژیک مانند لیتیم در آن وجود دارند».
رییس‌جمهور غنی در ماه دسامبر با ترامپ صحبت کرد و آن‌ها در مورد ثروت‌های معدنی گفت‌وگو کردند. قیومی گفت: «تمایل کاملاً خوب از سوی اداره‌ی ترامپ وجود وجود دارد». دو رهبر دوباره در ماه فبروری برای نخستین بار از آغاز مذاکرات صحبت کردند که متمرکز بر وضعیت امنیتی بود.
یک مقام کاخ سفید گفت که ایالات متحده توسعه‌ی پایدار اقتصادی به‌شمول توسعه در سکتور معادن را برای ثبات افغانستان «ضروری» می‌داند. او گفت ایالات متحده با تاجران و مقام‌های افغان روی اصلاحاتی برای «افزایش توسعه‌ی بخش خصوصی» و مشارکت آنان در توسعه کار خواهد کرد. این مقام بنا به مقررات به شرط افشا نشدن نام‌اش صحبت کرد.
منابع معدنی به‌عنوان پتانسیل گذار برای افغانستان شناخته می‌شود، کلیدی برای بیرون کشیدن آن از فقر و ارمغان ثروت بزرگ برای توسعه.
توجه به معادن افغانستان به‌شکل مشخص به‌واسطه‌ی گزارش سال 2007 سروی زمین‌شناختی امریکا وحکومت افغانستان جلب شد که دریافتند ذخایر طیف گسترده‌ی معادن افغانستان به‌مراتب بیشتر از آنچه توسط سروی اتحاد شوروی دهه‌ها قبل شناخته شده بود، می‌باشند.
کشور محاط به خشکه و کوهستانی با ذخایر بزرگ، عمدتاً دست‌نخورده‌ی مس، سنگ آهن، کرومت، جیوه، سرب، سنگ‌های قیمتی از جمله یاقوت و زمرد و همچنان طلا و نقره. از همه جذاب‌تر، ذخایر لیتیم است که برای بطری‌های لپ‌تاپ و مبایل اهمیت حیاتی دارد.
اما بیرون کشیدن این منرال‌ها از زمین- و استفاده از آن‌ها به‌طوری که برای کل کشور مفید باشد- اغفال‌کننده است.
جنگ سرمایه‌گذاران را ترسانده است. همین‌طور، فساد شایع است و بسیاری از معادن موجود به‌واسطه‌ی جنگ‌سالاران محلی، کسانی که سود آن را می‌برند، کنترل می‌شوند. گفته می‌شود که طالبان نیز میلیون‌ها دالر از طریق استخراج غیرقانونی معادن به‌دست می‌آورند.
دیده‌بان شفافیت بین‌الملل در سال 2016 هشدار داد که سکتور معادن هزینه‌های جنگ را تامین می‌کند. این نهاد با اشاره به سنگ لاجورد- سنگ آبی که تقریباً تنها در افغانستان یافت می‌شود- می‌گوید که افراد قدرت‌مند محلی، قانون ذاران و جنگجویان طالبان همه در رقابت خشونت‌بار بر سر کنترل معادن لاجورد اند که سالانه 20 میلیون دالر از استخراج غیرقانونی آن و پروسه‌ی بی‌ثبات‌سازی ولایت شمال شرقی بدخشان به‌دست می‌آورند.
دیده‌بان افغانستان در گزارشی در سال 2015 گفته بود که بخش عمده‌ی بیش از 300 قرارداد استخراج معادن تا کنون واگذار شده‌اند که «ممکن است توسط افراد قدرت‌مند محلی تحت حمایت جنگ‌سالاران استخراج می‌شوند». این نهاد پنج معدن را بررسی کرده و تخمین کرده بود که حکومت ده‌ها میلیون دالر را از این معادن تنها به‌خاطر فساد -که به معنای عدم جمع‌آوری مالیات، اجاره‌ها و حق‌الامتیازها است- از دست داده است.
ذخایر عمده‌ی لیتیم در سه منطقه قرار دارد- ولایت غزنی در جنوب و ولایات هرات و نیمروز در غرب. هرات و نیمروز صحنه‌ی جنگ منظم میان نیروهای افغان و طالبان است و منطقه‌ی دور افتاده‌ی غزنی جایی که معدن لیتیم موقعیت دارد، طالبان حضور قوی دارند.
وزارت معادن و پترولیم افغانستان هم گرفتار بی‌نظمی است. از زمان استعفای داوودشاه صبا، کسی که اغلب از دست زورمندان به‌خاطر کنترل منابع طبیعی شکایت داشت، نزدیک به یک سال است که کرسی وزیر خالی است. در نهایت هفته‌ی گذشته، حکومت نرگس نهان یک حقوقدان برجسته و مبارز ضد فساد را به‌عنوان سرپرست مقرر کرد.
هنگام معرفی او، سرور دانش معاون دوم رییس‌جمهور وعده‌ی اقدام عملی برای اصلاح این سکتور، «قطع دست خاینین» از کنترل معادن و آوردن «تعادل در توسعه‌ی» معادن داد.
وحیدالله شهرانی که از سال 2010 الی 2013 به‌عنوان وزیر معادن و پترولیم خدمت کرده است گفت که در آن زمان یک فشار عمده از جانب حکومت و شرکای بین‌المللی برای گشایش یک راه به سوی توسعه‌ی معادن وجود داشت. آن‌ها روی یک دوره‌ی زمانی و استراتژی مشخص کار می‌کردند و لیتیم هم به‌عنوان یک اولویت شناخته شده بود.
اما از آن زمان به بعد، وضعیت امنیتی که نیروهای امریکایی- شمارشان به 1000000 نفر در سال 2011 بود- شروع به خروج از افغانستان کردند و مسئولیت جنگ با طالبان را به نیروهای امنیتی افغان دادند، بدتر شد. مناطق متعدد که قبلاً امن پنداشته می‌شدند، به کام آشفتگی سقوط کردند.
شهرانی گفت که اکنون اولویت برای وزارت این است که مدیریت سکتور معادن را پاک کند و طرحی را برای آینده ترسیم کند. ایالات متحده می‌تواند نقش مهمی را در این زمینه بازی کند.
او گفت: «حکومت افغانستان حالا منابع مالی و تکنیکی را در اختیار ندارد».