دیپلمات/جواد رها
ترجمه: جلیل پژواک
دادستانِ دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC)، فاتو بِن‌سودا در سوم نوامبر اعلام کرد که تصمیم دارد برای تحقیق درباره‌ی جنایات انجام‌شده‌ی مرتبط با درگیری‌های مسلحانه در افغانستان، از قاضیان این دادگاه درخواست مجوز قضایی کند.
وضعیت افغانستان از سال ۲۰۰۶ بدین‌سو، تحت بازرسی ابتدایی دفتر دادستان دادگاه کیفری بین‌المللی بوده است. فاتو بِن‌سودا در درخواستش برای محکمه‌ی ابتدایی به‌منظور دریافت مجوز تحقیق، گفت که شواهد قابل قبولی وجود دارد که طالبان و شبکه‌ی حقانی مرتکب جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی شده‌اند، و نیروهای دولتی افغانستان و نیروهای نظامی ایالات متحده مستقر در افغانستان مرتکب جنایات جنگی شکنجه و بدرفتاری شده‌اند.
دفتر این دادستان در آخرین گزارش‌اش در مورد فعالیت‌های بازرسی ابتدایی که در ماه نوامبر ۲۰۱۶ منتشر شد، به این نتیجه رسیده بود که به‌زودی از محکمه‌ی ابتدایی درخواست کند تا تحقیقاتش در مورد وضعیت افغانستان را آغاز کند. به‌دنبال نشر آن گزارش، دولت افغانستان استدلال کرد که درخواست آغاز تحقیقات دادگاه کیفری بین‌المللی در افغانستان، مانع مذاکرات صلح با حزب اسلامی خواهد شد. کابل پیشنهاد کرد که درخواست آغاز تحقیقات حداقل برای یک سال به تعویق بیافتد تا معاهده‌ی صلح با حزب اسلامی به سرانجام برسد، و اذعان داشت که پس از آن، افغانستان آماده‌ی همکاری کامل با دادگاه کیفری بین‌المللی خواهد بود.
یک‌سال بعد، اکنون که دادستان برای مجوز شروع تحقیقات درخواست داده است و یک محکمه‌ی ابتدایی نیز برای تصمیم‌گیری در این مورد گماشته شده است، پیامدهای احتمالی آن برای صلح در افغانستان باید مورد ارزیابی قرار بگیرد.
افغانستان در دهم فبروری ۲۰۰۳ به دادگاه کیفری بین‌المللی پیوست و این دادگاه صلاحیت بررسی جرایم جنگی، جرایم علیه بشریت و جرم نسل‌کشی که در قلمرو یا توسط شهروندان افغانستان از اول ماه مِی ۲۰۰۳ بدین‌سو صورت گرفته، را دارد. دولت افغانستان هنگامی که پیشنهاد تاخیر درخواست شروع تحقیقات را داد، این دیدگاه را مطرح کرد که تحقیقات ICC مانع مذاکرات صلح شده، اولویت باید به صلح داده شود. در همین‌حال، دفتر دادستان در گزارش سال ۲۰۱۶ خود در مورد فعالیت‌های بازرسی ابتدایی، اظهار کرد که آغاز تحقیقات به نفع عدالت است.
نظریات مختلف در مورد پیامدهای تحقیقات ICC برای صلح در افغانستان، وجود دارد. اما چیزی که واضح است این است که اگر ترس از پیگرد احتمالی توسط ICC وجود داشته باشد، رهبران گروه‌های مسلح در امضای معاهده‌ی صلح تردید خواهند کرد. بنابراین، اگر ما صلح را به‌مثابه‌ی پایان‌دادن به خشونت (صلح منفی) تعریف کنیم، تحقیقات ICC این ظرفیت را دارد که جنگ را طولانی سازد. اما اگر صلح را به‌عنوان یک وضعیت پایدار بدون خشونت و عدالت برای همه (صلح مثبت) در نظر بگیریم، تحقیقات ICC گامی در یک جهت درست خواهد بود، زیرا فرهنگ معافیت از مجازات را پایان خواهد داد؛ مسأله‌یی که برای صلح پایدار و و تامین عدالت ضروری است.
اگر محکمه‌ی ابتدایی مجوز آغاز تحقیقات در افغانستان را برای فاتو بِن‌سودا صادر کند، این تحقیقات روی تلاش‌های صلح با طالبان تاثیر خواهد گذاشت؛ گروهی که طبق ادعای دادستان، مرتکب جنایات علیه بشریت و جنایات جنگی شده‌اند. در نگاه اول، واضح است که رهبران طالبان که از سوی دادگاه احضار خواهند شد، تمایلی به مذاکره و امضای معاهده‌ی صلح نخواهند داشت. زیرا آن‌ها از دستگیری و استرداد به دادگاه ترس خواهند داشت. اما اگر عمیق‌تر نگاه کنیم، تحقیقات تاثیرات مثبت درازمدت داشته، می‌تواند بر احتمال عدم تمایل برخی از رهبران طالبان به صلح سنگینی کند.
تحقیقات ICC و حکم دستگیری می‌تواند مشروعیت رهبری طالبان را از بین ببرد؛ مسأله‌یی که از یک‌سو ممکن است آن‌ها را از حمایت عمومی محروم کند و از سوی دیگر، تداوم حمایت و پناه‌دهی به آن‌ها را برای کشورهای ثالث دشوار سازد. علاوه بر این، تحقیقات اثرات بازدارنده داشته، آن‌عده از رهبرانی که به دادگاه احضار نمی‌شوند، از اینکه می‌فهمند نهادی وجود دارد که آن‌ها را به پاسخگویی وامی‌دارد، نگران عواقب اعمال شان خواهد کرد. این امر، می‌تواند منجر به ترک خشونت از سوی آن‌ها و حاضر به میز مذاکره شود. در نهایت، تحقیقات ICC به پایان دادن به فرهنگ معافیت از مجازات و تحقق عدالت برای قربانیان کمک خواهد کرد؛ امری که برای ایجاد یک جامعه‌ی عادلانه و تامین صلح در کشور، ضروری است.
یادداشت: جواد رها برای وزارت خارجه‌ی افغانستان کار می‌کند. او از دانشگاه کابل لیسانس حقوق و علوم سیاسی دارد و ماستری‌‌‌اش در حقوق بین‌الملل در منازعات مسلحانه را از آکادمی حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی و حقوق بشر ژنو گرفته است.