گفت‌وگو با طاهر شاران، دانش‌آموخته‌ی فیزیک اتمی در بریتانیا
اطلاعات روز: طاهر شاران کیست؟
طاهر شاران: من در روستای «قرغنه‌تو» در مرکز ولایت بامیان متولد شده ام. اولین نفر از خانواده بودم که مکتب رفتم. قبل از تسلط طالبان با خانواده در مزار زندگی می‌کردیم. در سال 1999میلادی از افغانستان به غرب مهاجر شدم. پس از مشقت‌های فراوان و مشکلات مهاجرت در سال 2001 دوره‌ی پیش‌دانشگاهی را در انگلستان آغاز کردم. در سه بخش فیزیک، کامپیوترساینس و ریاضی دوره گذراندم. بعد از آن با توجه به نمراتی که گرفته بودم، مخصوصاً در بخش فیزیک، تصمیم گرفتم که فیزیک بخوانم. در سال 2003 وارد دانشگاه لندن شدم؛ دانشگاهی که جزء ده دانشگاه برتر دنیا است. دوران لیسانس و ماستری را طی چهار سال در همین دانشگاه به پایان رساندم و در سال 2007 از آن‌جا فارغ شدم. همزمان با دوران ماستری با انستیتوت «لولنجوین» فرانسه که بزرگترین مرکز جهانی هسته‌یی در تولید نیوترون است، به صورت مستقیم در بخش تحقیق همکاری داشتم. تیز ماستری من بررسی خاصیت‌های «فرمین» سنگین با استفاده از نیوترون بود. در سپتامبر 2007 همزمان از دو دانشگاه کمبریج و لندن «ادمشن» داشتم. کمبریج گفته بود باید یک سال صبر کنید، اما بورسیه‌ی دانشگاه لندن کامل و آماده بود. آنها برایم گفته بودند؛ می‌توانید هر استادی را که دوست داشتید انتخاب کنید و در دیپارتمنت فیزیک اتومی دوره‌ی دکترای خود را شروع کنید. دوره‌ی دکترایم سه سال زمان برد؛ از سال 2007 تا 2011 و در جنوری 2011 به پایان رسید. پایان‌نامه‌ی دکترایم به عنوان پایان‌نامه‌ی برتر در دانشگاه شناخته شد و یک جایزه‌ی ویژه برایم دادند. بعد از تکمیل دوره‌ی دکترا مصروف کارهای تحقیقاتی و تدریسی شدم. یک سال در دانشگاه لندن به عنوان محقق و استادیار کار کردم. یک سال دیگر در معتبرترین مرکز فیزیک «فوتوسنتر» در بارسلونای اسپانیا مصروف تحقیق و کار بودم. بعد از آن یک «فیلوشیپ» بسیار معتبر از اتحادیه اروپا دریافت کردم و در مرکز انرژی اتمی فرانسه مصروف کار شدم. به مدت چهارده ماه در پاریس با این مرکز که بزرگترین مرکز تحقیقاتی فرانسه است، کار کردم. پس از آن در شعبه‌ی فزیک هسته‌یی «انستیتوت ماکس پلانک»که بزرگترین مرکز تحقیقاتی در سطح جهان است، مشغول کار شدم. این نهاد در جرمنی موقعیت دارد. مدت چهار سال می‌شود که در این مرکز مصروف کارهای تحقیقاتی می‌باشم؛ همچنان استاد راهنمای دانشجویان دوره‌ی ماستری و دکترا. تاکنون بیش از 25 مقاله علمی در رسانه‌های معتبر جهانی از من چاپ شده است. در ده‌ها کنفرانس در چین، کانادا، آمریکا و در سطح اروپا شرکت و سخنرانی داشته ام.
اطلاعات روز: غیر از تحصیل و کارهای تحقیقاتی دیگر در چه کارهای مصروف بودید؟
طاهر شاران: در کنار فعالیت‌های علمی، دغدغه‌ی کارهای حقوق بشری نیز داشته ام. در این راستا با پناهندگانی که در خارج از کشور هستند، مدت طولانی کار کرده ام و هنوز هم در راستایی بهبود وضعیت پناهندگان و مستحکم شدن پایه‌های دموکراسی و رفع تبعیض در داخل افغانستان فعالیت می‌کنم. با نهادهای مختلف در ارتباط هستم تا از این طریق بتوانیم مشکلات جامعه‌ی خود را در بیرون مطرح کنیم و در سطح بین‌المللی خواهان تغییر جدی وضعیت حقوق بشری و مشکلات و بی‌عدالتی‌هایی که در درون افغانستان وجود دارد، شویم.
اطلاعات روز: شما دوباره به افغانستان آمده اید. هدف از این سفر شما چیست؟
طاهر شاران: من هرچند سال یک‌بار به افغانستان می‌آمدم. در این سفر آمده ام که روی مسایل تحقیقاتی در بخش ساینس کار کنم. پروژه‌ی مشخص از اتحادیه اروپا دارم. در این پروژه می‌خواهم وضعیت ساینس و تکنالوژی را در افغانستان بررسی کنم. ببینم ظرفیت‌ها در چه سحطی است و در درازمدت چطور می‌توانیم ظرفیت‌های داخل افغانستان را بلند ببریم. اگر زمینه‌اش باشد، برای پیوند نیروهای که در داخل و خارج هستند، مرکزی ایجاد شود و ظرفیت‌سازی شود. چون اگر یک کشور بخواهد روی پای خود بیاستد، نیاز است روی ساینس و تکنالوژی سرمایه‌گذاری کند.
اطلاعات روز: با توجه به این که شما در کشورها و دانشگاهای پیشرفته‌ی دنیا درس خوانده‌اید و درس داده اید، وضعیت دانشگاه‌های افغانستان را چگونه می‌بینید؟
طاهرشاران: در این سفر تنها فاکولته‌ی ساینس دانشگاه کابل را دیده ام، ولی در سفرهای گذشته فاکولته‌ی ساینس هرات را هم دیده بودم. متاسفانه در این مراکز مشکلات بسیار زیاد است. اولاً این‌که علوم خیلی به روز نشده اند. موادی که تدریس می‌شود، پاسخ‌گوی نیازمند‌ی‌های امروز نیست و دانشجو با آن اطلاعات واقعاً نمی‌تواند در بازار کار و علم امروز جایگاهی پیدا کند. مشکل دیگر این است که در دانشگاه‌های افغانستان متأسفانه کارهای تحقیقاتی و بنیادی خیلی کم صورت می‌گیرد. درحالی‌که در دانشگاه‌های غرب اساس و قلب محرک یک دانشگاه را تحقیقات تشکیل می‌دهد. به طور مثال وقتی در دانشگاه‌های فعلی افغانستان تیزس نوشته کنیم، چه در دوره‌ی لیسانس چه ماستری، با مشکلات جدی مواجه هستیم. چون در این دانشگاه‌ها اولاً استادان کمی هستند که با متون روز کاملاً آشنا باشند و بتوانند دانشجویان را راهنمایی کنند. از طرف دیگر توان‌مندی دانشجویان از پایه ضعیف اند. این‌ها باعث می‌شود که پایان‌نامه‌های ما در سطح بین‌المللی و حتا منطقه ارزش علمی نداشته باشند. نیاز است در این قسمت بیشتر کار شود. یکی از کارهایی که خودم بسیار روی آن تمرکز دارم، این است که برای دانشگاه‌هایی که در مقطع ماستری دانشجو بیرون می‌دهند، ساختاری ایجاد کنیم که حداقل در آن دانشجویان بتوانند کار تحقیقاتی‌شان را زیر نظر استادانی انجام بدهند که تجربه‌ی تحقیق دارند و خود شان محقق اند. این وضعیت کلی است. البته نسبت به چند سال قبل وضعیت تغییر کرده است از جمله جدا کردن پلیتخنیک.
مشکل دوم و مهم‌تر این است؛ کسانی که از قدیم در درون سیستم بوده اند، اجازه اصلاحات نمی‌دهند. اجازه ندادن اصلاحات باعث می‌شود که نیروی جوانی که در کشورهای مختلف داریم، جایگاه خود را در درون سیستم نیابند و بیرون بمانند و در نهایت نتیجه‌ی مطلوب به دست نیاید. فعلا در دانشگاه کابل در فاکولته‌ی ساینس یک سری تغییرات خوب آمده است. یک سری نیروهای جوان، با تجربه و کسانی که با اطلاعات روز آشنایند و علم روز را می‌دانند، وارد شده اند. من امیدوارم که آرام آرام این اصلاحات در درون دیگر دانشگاه‌ها نیز ایجاد شوند.
اطلاعات روز: به نظر شما این مشکلات تا چه حد برخاسته از نظام تحصیلات عالی افغانستان است؟
طاهر شاران: اصلاحات باید در سطح بالا به میان آید. ما امروز حتا در سطح کشورهای غربی با یک چالش بزرگ مواجه هستیم. حتا در کشورهای غربی سیستم تدریس کلاسیک در دانشگاه‌ها پاسخ‌گوی نیازمندی بازار کار نیست. ما در کشورهای غربی هم شاهد این هستیم که کسانی با گذراندن کورس‌های کوتاه مدت نسبت به کسانی که ساختار کلاسیک را طی می‌کنند، به مراتب از نگاه کاری موفق‌تر اند. در کشورهای غربی تلاش براین است که سیستم خود را به روز کنند و تغییرات عمده و بنیادی بیاورند تا دانشجو بتواند از تحصیلاتش در زندگی روزمره استفاده کند. نه این که چهار سال فقط در دانشگاه اطلاعات جمع‌آوری کند ولی عملاً دانشی را که می‌آموزد، بعد از فراغتش به کار نیاید.
اطلاعات روز: دانش‌آموخته‌گان دانشگاهای افغانستان نمی‌توانند وارد بازار کار افغانستان شوند، چون فن یا توانایی لازم را یاد نمی‌گیرند. شما چه‌قدر در برنامه‌ی تان به این نقیصه توجه دارید؟ تا بازار کار افغانستان دیگر نیازمند استخدام کارمندان از بیرون نباشد.
طاهر شاران: چیزی که ما در ذهن داریم این است که باید وزارت‌خانه‌هایی را شناسایی کنیم، مثلاً وزارت‌خانه‌های انرژی، معدن و صحت عامه. یک مطالعه‌ی دقیق از این وزارت‌خانه‌ها صورت بگیرد که در چه بخش‌هایی نیرو نیاز دارند. بعد مواد درسی دانشگاه‌ها را براساس نیازمندی این سکتورها تهیه کنیم. سعی بکنیم موضوعاتی را وارد متون درسی بکنیم که بتواند در این بخش‌ها به کار بیاید. مثالی بزنم: کسانی که در غرب فیزیک می‌خوانند، اکثراً وارد بانک‌های سرمایه‌گذاری می‌شوند. بخش عمده نیرویی که فیزیک می‌خواند، جذب بازار کار در بانک‌های معتبر می‌شوند. چرا؟ چون مهارت‌هایی را که در بخش فیزیک می‌آموزند، پایه‌ی بسیار قوی و تحلیلی دارند. آنها می‌توانند خوب تحلیل کنند و می‌توانند داده‌ها را خوب آنالیز کنند. بازار بورس یا بازار اقتصاد را شاخص‌های متعددی تغییر می‌دهد. شما با توجه به تجربه‌ی که در مدل‌سازی در علم فیزیک دارید و همین‌طور علم ریاضی را هم بلد هستید، پس می‌توانید تغییرات در بازار را پیش‌بینی کنید. دانشگاه دانشجوی فیزیک را طوری آماده می‌کند که نه تنها فیزیک بخوانند، بلکه اگر در بازار خیلی کلان‌تر وارد شد، در بخش دیتاساینس، و دیتاآنالیز نیز کار بتوانند. روی این مسایل باید در داخل افغانستان کار شود. باید تحقیقات جامع صورت بگیرد. ظرفیت‌های داخل شناسایی شود و سپس دیده شود که قدم‌های عملی را چطور می‌توان برداشت. این یک کار جدی است. ما می‌بینیم تعداد کسانی که فارغ می‌شوند خیلی زیاد اند، ولی بازار کار ندارند.
من فکر می‌کنم تغییرات در دو بخش لازم است. یکی بخش تحصیلات عالی و دیگر بخش کارهای فنی-حرفهیی. در بخش کارهای فنی-حرفهیی دولت افغانستان باید سرمایه‌گذاری کند. نمونه‌ی آن را ما در آلمان و اتریش داریم. در این کشورهای بخش فنی-حرفهیی بسیار بخش قوی است. در آن کشورها حتا رنگ‌مال یک دوره‌ی دو سه ساله را می‌گذراند و وقتی فارغ می‌شود، می‌تواند با شرکت‌های مختلف کار کند. به نظرم در این بخش در پالیسی‌های کلان تجدید نظر شود.
کمبود دیگری که وجود دارد، در درون سیستم آموزشی افغانستان خلاقیت خیلی کم است. دانشجویی خلاق نمی‌آفرینیم. این باعث می‌شود که خیلی از دانشجویان ما نتوانند خودشان برای شان کار خلق کنند و ظرفیت‌های کاری کوچک را شناسایی کنند. این یکی از مشکلاتی است که برای از بین بردن آن باید آرام آرام در دانشگاه‌های کشور کار شود. چیزی که در دانشگاه خیلی مهم است، این است که نیروی خلاقیت در درون دانشجو زنده شود. البته این تنها به دانشگاه بر‌نمی‌گردد، بلکه باید از مکاتب شروع کرد، ولی اوج خلاقیت باید در دانشگاه شکل بگیرد.
اطلاعات روز: جدا از کارهای علمی، در کارهای سیاسی و فرهنگی هم سهم می‌گیرید؟
طاهر شاران: خوب سفر من زیادتر علمی- کاری است. ولی با توجه به این که یک مدت طولانی در خارج از کشور مصروف کارهای اجتماعی بوده ام، طبعا علاقه‌مندم که با جریان‌ها و گروه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی که این‌جا هستند، بنشینم، نقطه‌نظرهای‌شان را بشنوم و ببینم که وضعیت در داخل چگونه است. دغدغه‌های را که مهاجران دارند با این‌ها شریک کنم. و در این راستا با نمایندگان پارلمان، با گروه‌های که در دولت و خارج از دولت اند، در کنار کارهای علمی ام ببینم و صحبت می‌کنیم.