نیویارک تایمز| ماتیو روزنبرگ
برگردان: جواد زاولستانی
معاون رییس جمهور افغانستان، قسیم فهیم، دلال ترس‌ناک قدرت و جنگ‌سالار پیشین که نقش مهمی در سرنگونی طالبان و تشکیل دولت بعد از سقوط آنان بازی کرد، در‌گذشت. او روز یک‌شنبه، زمانی در‌گذشت که کمتر از یک‌ماه به انتخابات افغانستان مانده است.
بر‌اساس گفته¬ی دوست نزدیک او، مولوی عطا‌الرحمان سلیم، بر اثر حمله‌ی قلبی در‌گذشته است. گفته می‌شود آقای فهیم 56 یا 57 سال سن داشت. مرگ او در ساختار قدرت افغانستان شکاف ایجاد کرده است و جای یک بازی‌گر مهم در صحنه‌ی سیاست فرقه‌ای و قومی و هم‌چنان کابینه خالی شده است.
آقای فهیم برجسته‌ترین رهبر اقلیت تاجیک و از قدرت‌مندترین و نخستین کسانی بود که حمایت جنگ‌سالاران شمال را به نفع کرزی جلب کرد و این‌گونه، در حفظ آرامش به پشتون‌ها کمک کرد. در عین زمان، او به صورت مداوم با اتهام¬های فساد و نقض حقوق بشر مواجه بود.
دفتر کرزی، رییس جمهور افغانستان، با اعلام سه روز عزای عمومی نوشته است، «با اندوه عمیق آگاهی یافتیم که مارشال محمد قسیم فهیم در‌گذشته است». با آن‌که آقای فهیم در مرکزیت حکومت آقای کرزی بود، روابط هردو، تاریخ پرآشوبی داشت. در اواسط دهه‌ی 1990 زمانی که فهیم رییس اداره‌ی اطلاعات افغانستان پس از سقوط رژیم تحت حمایت شوروی بود، به اتهام جاسوسی برای یک گروه رقیب در داخل حکومت، دستور بازداشت کرزی را صادر کرد. کرزی آن زمان معاون وزیر خارجه بود. رییس جمهور آینده توانست پس از اصابت یک راکت به زندانی که او در آن توقیف بود، فرار کند.
نزدیک به یک‌دهه پس از آن، فهیم از تیم کرزی برای رهبری افغانستانِ پس از طالبان حمایت کرد و در بدل آن، وزیر دفاع عنوان شد. اما در جریان چند‌ماه، وقتی که کرزی تلاشش را برای به حاشیه راندن فهیم آغاز کرد، مقام‌های امریکایی به اطلاعات جاسوسی دست یافتند که نشان می‌داد وزیر دفاع در صدد قتل رییس جمهور است. مقام‌های پیشین افغانستان و امریکایی که اطلاعات دست اول از این داستان دارند، آن را تأیید کرده‌اند. برای بر‌طرف کردن این تهدید، امریکایی¬ها به‌سرعت وفاداران فهیم را که از کرزی حفاظت می‌کردند، با محافظان ارتش ایالات متحده تعویض کردند.
اما آنان فهیم را تعویض نکردند و نتیجه گرفتند که دولت نوپای افغانستان ضعیف¬تر از آن است که خطر مقابل شدن با یکی از قدرت‌مندترین جنگ‌سالاران افغانستان را به جان بخرد. مقام‌های امریکایی و افغان به جای آن، به صورت مبهم اظهار داشتند که تهدیدهای طالبان باعث شده‌اند که آنان محافظان را تعویض کنند.
آقای فهیم پس از آن حکومت را ترک کرد که حامد کرزی برنده‌ی نخستین انتخابات ریاست جمهوری در سال 2004 شد. اما بعد از انتخابات 2009 که کرزی دوباره انتخاب شد، به عنوان یکی از معاونان رییس جمهور به حکومت برگشت و به‌زودی در پایان بخشیدن یک بحران پس از انتخابات میانجی‌گری کرد؛ بحرانی که یک تاجک شمالی، عبدالله عبدالله– نامزد ریاست جمهوری- در آن دخیل بود.
اکنون در آستانه¬ی انتخابات ریاست جمهوری دیگر، با وجود پرسش‌هایی که در باره‌ی او وجود داشتند، رهبران افغانستان و غرب بار دیگر به فهیم به عنوان یک مصلح بالقوه در بحبوحه‌ی انتقال حساس رهبری در زمان جنگ نگاه می‌کردند.
مانند بسیاری‌های دیگر، فهیم پس از حمله¬ی به رهبری امریکا به افغانستان به قدرت رسید. او پس از کشته شدن احمد شاه مسعود توسط القاعده، چند روز پیش از واقعه‌ی 11 سپتامبر، به رهبری جبهه‌ی شمال رسید. جبهه‌ی شمال نیروی شبه‌نظامیِ بود که علیه طالبان می‌جنگید. نیروهای جبهه‌ی شمال جنگ‌زده بودند و از نگاه نظامی در موقعیت فروتر قرار داشتند و موقعیت فهیم به عنوان رهبر آنان، چندان مصئون نبود.
اما پیش از پایان آن ماه، ایالات متحده فهیم را به عنوان نماینده‌ی درجه اول خود در جنگ علیه طالبان تبدیل کرد و هم‌زمان با آن‌که جت¬های امریکایی نیروهای طالبان را بمباران می‌کردند، عوامل اداره‌ی اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) بسته¬های پر از دالر را به او تحویل می‌دادند.
در جریان یک سال، فهیم از روابط گسترده‌اش با ایالات متحده تا گرفتن نقش اصلی در حکومت نوپای افغانستان موفقانه استفاده کرد. به گفته¬ی مقام‌ها، او به‌زودی اقتدارش را با موضع خشن گرفتن علیه رقیبان و منتقدانش محکم کرد و به ایجاد یک شبکه‌ی گسترده¬ی حمایتی پرداخت که موضع او را استوار و خانواده‌اش را ثروت‌مند ساخت.
از میان بزرگ‌ترین رسوایی¬هایی که به فهیم ارتباط می‌گیرند، یکی بحران کابل بانک بود که تا سرحد فروپاشی پیش رفت. بخشی از این بانک، ملکیت برادر او، حصین فهیم بود. پیش از آشکار شدن این بحران مالی که چیزی کمتر از دسیسه‌ی پونزی (Ponzi Scheme) نبود، این بانک بزرگ‌ترین نهاد مالی افغانستان بود.
اکنون مرگ فهیم سوال‌هایی را در مورد سیاست افغانستان، پیش و بعد از انتخابات ریاست جمهوری و رهبری کشور، هم‌زمان با آن‌که مردم افغانستان آمادگی مقابل شدن با شورشیان طالبان را بدون کمک عساکر جنگی امریکایی می‌گیرند، خلق کرده است.
به صورت آشکار، فهیم از نامزد خاصی به عنوان جانشین کرزی اعلام حمایت نکرده بود، اما به صورت گسترده¬ای باور بر‌این بود که او طرف‌دار آقای عبدالله است. آقای عبدالله نیز عضو جبهه‌ی شمال بود، جبهه¬ای که اکنون دیگر وجود ندارد. آقای عبدالله یک دورگه است که از نگاه قومی بیش‌تر به عنوان تاجک شناخته می‌شود. عبدالله و فهیم هردو از دره‌ی پنجشیر اند، دره¬ای که در شمال کابل واقع است و قرارگاه جبهه‌ی شمال بود.
بر‌اساس گفته¬های مقام‌های افغانستان و غربی که از مباحثات داخل حکومت افغانستان آگاه‌اند، آقای فهیم به طور خصوصی کرزی را اطمینان داده بود که در صورت بازنده شدن عبدالله، از نفوذش میان تاجک¬ها استفاده خواهد کرد تا نتیجه¬ی انتخابات را بپذیرند و آنان را از برانگیختن بحرانِ پس از انتخابات بازدارند. اکثر ناظران پیش¬بینی می¬کنند که رییس جمهور بعدی افغانستان یک پشتون خواهد بود.
یک مقام افغانستانی می¬گوید: «شما هرچیزی در مورد او فکر می¬کنید، بکنید. شما به کسی مانند فهیم ضرورت دارید. او رشته‌ای بود که می‌توانست جبهه‌ی شمال را به هم وصل کند». با تأیید مرگ او، ارگ از این‌که چه کسی جای او را خواهد گرفت، یادی نکرده است. عنوان رسمی او معاون اول ریاست جمهوری بود. آقای فهیم عنوان افتخاری نظامی فیلد مارشال را نیز با نامش حمل می‌کرد، عنوانی که کرزی به خاطر خدماتش در جنگ علیه طالبان و عساکر شوری در دهه‌ی 1980 به او بخشیده بود.
بعد از انشتار اخبار در‌گذشت او به روز یک‌شنبه، افراد مسلح پولیس در اطراف خانه¬ی او در کابل کمربند امنیتی تشکیل دادند و بر جاده‌ی منتهی به خانه‌ی او، قالین فرش گردیده بود. در جریان روز، سیاست‌مداران، افسران نظامی، و بزرگان قبابل از سراسر افغانستان بر این قالین راه رفتند تا به او ادای احترام کنند و مردم عادی در اطراف خانه‌ی او پرسه زدند.
مقام‌های خارجی و دیپلمات¬های غربی که با صراحت از او انتقاد می‌کردند و از شنیدن اتهام‌هایی که آقای فهیم را احاطه کرده بودند، خسته بودند، نیز به او ادای احترام کردند. با آن‌هم، تعدادی از آنان نسبت به دیگران پر حرارت و مشتاق¬تر بودند.
نمایندگی ملل متحد در افغانستان او را «یک همکار خوب و قابل اعتماد» توصیف کرد. ائتلافِ به رهبری امریکا، به صورت ساده به خانواده‌ی فهیم ابراز تسلیت نمود.
