اتهام‌های سنگین در سایه‌ی محبوبیت گسترده؛ پایان چهل سال ماجراجویی

پیکر جنرال عبدالرازق، فرمانده پولیس ولایت قندهار که روز گذشته توسط یکی از محافظان والی قندهار ترور شد، پیش از چاشت امروز در یک مراسم ویژه و تحت تدابیر شدید امنیتی در خرقه‌ی شریف شهر قندهار به خاک سپرده شد.

در مراسم تشییع جنازه‌ی او محمد معصوم استانکزی رییس عمومی امنیت ملی، گل‌آقا شیرزوی وزیر سرحدات و قبایل، تعدادی از مقام‌های سیاسی و نظامی و شمار زیادی از باشندگان ولایت قندهار شرکت کرده بودند.

ترور این فرمانده برجسته‌ی نظامی واکنش‌های گسترده‌یی را در سراسر کشور برانگیخته و بسیاری‌ها، به‌ شمول رهبران حکومت وحدت ملی و دیگر رهبران سیاسی افغان، از مرگ او ابراز تأسف کرده‌اند.

مردی که بارها از سوءقصد جان به سلامت برده بود، روز گذشته در پایان یک نشست امنیتی مقام‌های محلی قندهار با فرمانده عمومی نیروهای حمایت قاطع در افغانستان کشته شد. ترور او در محوطه‌ی ولایت قندهار، پرسش‌های جدی خلق کرده است.

رازق چگونه ترور شد؟

حوالی ساعت سه پس از چاشت روز پنجشنبه، 26 میزان، یکی از محافظان زلمی ویسا والی قندهار در پایان یک نشست امنیتی، جنرال عبدالرازق را ترور کرد. مهاجم زمانی دست به شلیک زد که جنرال رازق و دیگر مقام‌های محلی قندهار با جنرال اسکات میلر، فرمانده عمومی نیروهای حمایت قاطع در افغانستان از جلسه بیرون شده بودند.

در این حمله علاوه بر جنرال رازق، جنرال مؤمن حسین‌خیل رییس امنیت ملی قندهار نیز کشته شد و زلمی ویسا والی قندهار و عبدالنبی الهام، فرمانده پولیس زون 404 میوند زخم برداشتند.

جنرال شریف یفتلی، رییس ستاد ارتش شام روز گذشته در یک نشست خبری کشته‌شدن جنرال رازق و جنرال مؤمن حسین‌خیل را تأیید کرد و گفت که این مقام‌ها به‌ خاطر تأمین امنیت انتخابات جلسه داشتند که از سوی یکی از محافظان والی قندهار کشته شده‌اند. او گفت که «کدام سوءتفاهم یا برخورد لفظی صورت نگرفته بلکه این کاملاً یک حادثه‌ی تروریستی بوده است.»

به گفته‌ی رییس ستاد ارتش، محافظ والی قندهار گلبدین نام داشت که از گذشته برای انجام این حمله آموزش دیده بود.

منابع امنیتی در قندهار نیز گفته‌اند که محافظ والی قندهار به تازگی به وظیفه گماشته شده و از سوی دو محافظ دگر آقای ویسا ضمانت شده بود. یک مقام بلندپایه‌ی مبارزه با جرایم جنایی ولایت قندهار گفته است که این دو محافظ اکنون فراری هستند و جست‌وجو برای بازداشت آن‌ها جریان دارد.

جزئیات بیشتر این رویداد تا کنون روشن نیست. نیروهای حمایت قاطع در افغانستان نیز گفته‌اند که در این حمله سه سرباز خارجی زخمی شده اما جنرال اسکات میلر، فرمانده عمومی این نیروها آسیب ندیده است.

آقای میلر در مصاحبه‌یی گفته است که او هدف حمله نبوده است. او گفته است: «ارزیابی من نشان می‌دهد که من هدف حمله‌ی روز گذشته در قندهار نبودم. محل نشست بسیار محصور بود اما ارزیابی من این است که هدف حمله نبودم.»

رییس جمهور اشرف غنی ساعاتی پس از ترور جنرال رازق در یک بیانیه‌ی ویدیویی گفت که هیأتی را به ریاست محمد معصوم استانکزی، رییس عمومی امنیت ملی همراه با نیروهای ویژه‌ی ارتش به قندهار فرستاده است تا چگونگی ترور جنرال رازق را ریشه‌یابی کند.

جنرال رازق کی بود؟

جنرال عبدالرازق در سال 1358 خورشیدی در منطقه‌ی مرزی اسپین بولدک ولایت قندهار به دنیا آمد. او متعلق به قبلیه‌ی اچکزی-شاخه‌یی از کلان‌قبلیه‌ی ابدالی‌ها- بود. در زمان طالبان اسیر این گروه شد و سپس توانست از چنگ آن‌ها فرار کند. طالبان اما پدر و کاکایش را کشتند.

جنرال رازق پس از کشته‌شدن پدر و کاکایش، با دگر اعضای خانوار که از کشتار طالبان نجات یافته بودند، به پاکستان مهاجر شد و تا سال 1380 خورشیدی در آن کشور دکانداری می‌کرد. در خزان همین سال، رازق 22ساله به همراه گروهی از جوانان اچکزی، توسط گل آقا شیرزوی به حمایت امریکایی‌ها برای تسخیر قندهار تجهیز شدند.

پس از سقوط امارت اسلامی طالبان و روی کار آمدن حکومت جدید به رهبری حامد کرزی، رازق جوان در نفش فرمانده پولیس سرحدی قندهار در اسپین بولدک کار کرد. او سپس در یک جرگه‌ی قبیلوی اچکزی‌ها، به‌ دلیل دلیری، بی‌باکی، تعلق به خانواده‌ی منصور (کاکایش که توسط طالبان از میله‌ی توپ یک تانک آویزان شد) و توهم قابل کنترل بودنش از سوی مردان اچکزی، به رهبری ملیشه‌ی قومی‌شان انتخاب شد.

فرماندهی پولیس قندهار

پس از اوج‌گرفتن حملات طالبان در قندهار و رسیدن جنگجویان این گروه به دروازه‌های ورودی شهر قندهار، احمد ولی کرزی، برادر رییس جمهور پیشین و اسدالله خالد والی سابق قندهار از جنرال رازق درخواست کمک کردند.

او در سال 1387 خورشیدی با راه‌اندازی اولین عملیات مستقل نیروهای افغان، طالبان را از حومه‌های شهر قندهار عقب راند و پس از کشته‌شدن خان محمد مجاهد، فرمانده سابق پولیس قندهار در سال 1390 خورشیدی به‌ فرماندهی پولیس ولایت قندهار مقرر شد.

جنرال رازق پس از رسیدن به فرماندهی پولیس قندهار، امنیت را به قندهار بازگرداند و با سرکوب طالبان نفوذش را تا ولایت‌های ارزگان، زابل و هلمند گسترش داد.

دشمن خونی طالبان

سرکوب طالبان و دشمنی آشکار جنرال رازق با این گروه، محبوبیت او را افزایش داد و زمینه را برای بازسازی قندهار فراهم ساخت. او در هفت سالی که فرمانده پولیس قندهار بود، توانست از حملات طالبان بر ولایت قندهار جلوگیری کند. 

دشمنی جنرال رازق با طالبان تنها دشمنی یک فرمانده پولیس با مخالفان دولت نبود. برخی‌ها گفته‌اند که دشمنی او ریشه در خصومت دو قبیله‌ی نورزی و اچکزی دارد؛ نورزی‌هایی که بیشتر در صف طالبان حضور دارند.

جنرال رازق پیش از کشته‌شدنش بارها از سوی طالبان هدف قرار گرفته بود. جوش سرخی که در دست راست او وجود داشت، نشانه‌ی حمله‌ی انتحاری طالبان بود که چند سال قبل تلاش کردند او را بکشند.

بسیاری‌ها پس از مرگ جنرال رازق ابراز نگرانی کرده و گفته‌اند که مرگ او ضربه‌ی بزرگی به تأمین امنیت در قندهار و جنوب افغانستان است و پس از این طالبان می‌توانند در نبود او حملات‌شان را بر قلمروی که جنرال رازق حاکمیت داشت، افزایش دهند.

جنرال رازق میان مردم قندهار از محبوبیت ویژه‌یی برخوردار بود. سال گذشته هنگامی که نشست بزرگ مخالفان سیاسی اشرف غنی در قندهار از سوی او میزبانی می‌شد، برای پوشش خبری این رویداد به قندهار رفته بودم. در چند روزی که در قندهار بودم، نقاط مختلف شهر را گشتیم و با برخی از باشندگان قندهار صحبت کردم. در پاسگاه‌ها و محلات بازرسی پولیس، نام جنرال رازق و این‌که «ما میهمان قومندان صاحب هستیم»، برای ما جواز عبور بود.

در آن زمان بسیاری از باشندگان شهر قندهار در پاسخ به این سوال که جنرال رازق فرمانده خشنی است که با جنگ و خون‌ریزی بزرگ شده، می‌گفتند که این وجهه‌ی او اهمیتی ندارد بلکه برقراری ثبات و امنیت در قندهار مهم‌تر است. او در قندهار حاکم بلامنازعی بود که عام و خاص از او ستایس می‌کردند.

نیمه‌ی تاریک

جنرال رازق همانقدر که محبوبیتش گسترده بود، اتهام‌های سنگینی نیز بر او وارد بود. دیدبان حقوق بشر و شماری از نهادهای مدافع حقوق بشری جنرال رازق و افراد تحت امر او را به داشتن زندان‌های شخصی و شکنجه‌ی شدید اسرای جنگی متهم کرده بود.

یک گزارش نیویارک تایمز به نقل از گزارش حقوق بشر سازمان ملل متحد که دو سال قبل منتشر شد، گفته است که در جریان یک سال، ۸۱ تن از زندان پولیس قندهار ناپدید شده بودند. گروه‌های حقوقی شواهدی را در مورد زندان‌های مخفیانه جمع‌آوری کرده‌اند که در آن‌ها بازداشت‌شدگان با برق کشته شده، با کیبل مورد ضرب و شتم قرار گرفته یا بدون محاکمه اعدام شده‌اند.

او اما همواره اتهام‌های وارد بر خودش را رد کرده و گفته بود که به زندان شخصی ضرورت ندارد و زندان قندهار مربوط به پولیس قندهار است. او در گفت‌وگوی ویژه‌اش با بی‌بی‌سی گفته بود: «در میدان جنگ حلوا تقسیم نمی‌شود. کسی که ما را به گلوله می‌زند، ما نمی‌توانیم او را با گُل بزنیم و در میدان جنگ کسانی که اسلحه به دست‌شان است، من به سربازان امر کرده‌ام که آن‌ها را بزنند، ولی کسانی که تسلیم می‌شوند، به دادستانی تحویل داده می‌شوند.»

در کنار این جنرال رازق متهم به دست‌داشتن در قاچاق گسترده‌ی مواد مخدر نیز بود. بر اساس گزارش‌های منتشرشده، او پس از رسیدن به فرماندهی پولیس قندهار به سلطه‌ی بی‌چون‌ و چرا بر قاچاق مواد مخدر از مسیر اسپین بولدک دست یافته بود؛ ادعایی که جنرال رازق در زمان حیاتش آن ‌را همواره رد کرده بود.

مردی که می‌گفت آی‌اس‌آی دشمن ماست

جنرال عبدالرازق یکی از چهره‌های مخالف پاکستان بود و همواره به‌ صورت آشکار مخالفتش را بیان می‌کرد. او همچنان بارها ادعا کرده بود که طالبان از سوی پاکستان حمایت می‌شود.

در بهار 1395 خورشیدی پس از وقوع حمله‌ی مرگبار در شاه‌شهید کابل آقای رازق ادعا کرد که پاکستان در تلاش است تا گروه سومی طالبان به رهبری ملا قیوم ذاکر را در کشور ایجاد کند. او گفته بود: «اکنون در افغانستان دو گروه طالبان به رهبری ملا اخترمحمد منصور و ملا رسول فعالیت دارند اما پاکستان در تلاش ایجاد گروه سومی به رهبری ملا قیوم ذاکر است و در این کار، سراج‌الدین حقانی با پاکستان همکاری می‌کند.»

در بهار سال گذشته او در یک گفت‌وگوی اختصاصی با بی‌بی‌سی ادعا کرد که پاکستان تلاش می‌کند گروه طالبان و داعش را در افغانستان متحد کند. او گفته بود که ملاهیبت‌الله، رهبر گروه طالبان در سفری به ولسوالی موسی قلعه ولایت هلمند به افراد گروه طالبان دستور داده بود که در هماهنگی با گروه موسوم به دولت اسلامی یا داعش علیه دولت افغانستان بجنگند.

او در این گفت‌وگو همچنان گفته بود که تمام گروه‌های شورشی چون طالبان و القاعده، ساخته‌ی پاکستان است. او افزوده بود که نسل جدید گروه طالبان تهدید جدی برای افغانستان است و «آن‌ها به فکر وطن نیستند و حتا بزرگان را بر سر مین نشانده‌ و منفجر کرده‌اند.»

اسدالله خالد، رییس پیشین امنیت ملی کشور که با جنرال رازق در گذشته همکار بوده، مدعی است که دست پنهانی در ترور رازق وجود ندارد زیرا «جنگ ما با آی‌اس‌آی جنگ جنرال رازق با آی‌اس‌آی بوده و این جنگ دوام دارد.» او در گفت‌وگو با طلوع نیوز گفته است که آی‌اس‌آی پاکستان همیشه از طالبان به‌ عنوان یک مهره استفاده کرده و ترور جنرال رازق برنامه‌ی آی‌اس‌آی بوده است.

در همین حال عمران خان، نخست وزیر پاکستان در پیام توییتری ترور جنرال رازق را محکوم کرده و گفته است که مردم و نیروهای امنیتی افغانستان به‌ دلیل بی‌ثباتی و تهدید دشمنان صلح هزینه‌ی سنگین پرداخته‌اند.

امریکا؛ مخاطب پیام ترور رازق

جنرال رازق در حالی ترور شد که فردا انتخابات پارلمانی در افغانستان برگزار می‌شود. کشته‌شدن او در امن‌ترین مکان در شهر قندهار بر انتخابات نیز تأثیر گذاشت.

یک روز پس از کشته‌شدن او، شورای امنیت ملی افغانستان فیصله کرد که به درخواست مردم قندهار و پیشنهاد کمیسیون انتخابات، انتخابات پارلمانی در ولایت قندهار با یک هفته تأخیر برگزار می‌شود.

در کنار این، ترور جنرال عبدالرازق با واکنش‌های گسترده‌ی رهبران حکومت وحدت ملی، رهبران سیاسی، مقام‌های پیشین امنیتی افغانستان، امریکا و مأموریت حمایت قاطع در افغانستان مواجه شده است. برخی‌ها از جمله رهبران حزب جمعیت اسلامی افغانستان ترور جنرال رازق را دسیسه خوانده و گفته‌اند که کشته‌شدن او «ضایعه‌ی بزرگی برای مردم افغانستان به حساب می‌آید.»

اما جنرال جیمز متیس، وزیر دفاع امریکا گفته است که کشته‌شدن جنرال رازق باعث تضعیف اوضاع امنیتی قندهار نخواهد شد زیرا «نیروهای امنیتی افغان به آن پختگی رسیده‌اند که بدون وی [جنرال رازق] قادر خواهند بود تا در برابر طالبان بجنگند.»

فراتر از واکنش‌ها، تحلیلگران سیاسی و نظامی به این باور اند که ترور جنرال رازق در حضور فرمانده نیروهای حمایت قاطع در افغانستان پیام ویژه‌یی برای حکومت افغانستان و امریکا از سوی طالبان دارد.

جنرال عتیق‌الله امرخیل، کارشناس نظامی به این باور است که ترور جنرال رازق نه تنها بر روند انتخابات در قندهار تأثیر گذاشت بلکه پس از این مردم قندهار نیز نگران اند که ولایت آرام قندهار مانند غزنی به‌ دست طالبان سقوط نکند.

آقای امرخیل در گفت‌وگو با روزنامه‌ی اطلاعات روز گفت که معمای کشته‌شدن جنرال رازق وضعیت را در قندهار بهتر نمی‌کند بلکه وضعیت با کشتن‌شدن او می‌تواند بدتر شود. به گفته‌ی او، کشته‌شدن فرمانده پولیس قندهار بر روحیه‌ی سربازان و پولیس قندهار بسیار تأثیر دارد.

او گفت: «از نقطه نظر نظامی وقتی به داخل یک قطعه یا جزوتام کسی پیدا می‌شود که با دشمن یکجا می‌شود یا طرفدار مخالفین می‌شود، سبب بی‌اعتمادی می‌شود. بخش دیگرش این است که اعتماد به بخش استخبارات کاهش می یابد.»

اما وحید مژده، کارشناس مسایل سیاسی نظر متفاوتی دارد. او می‌گوید طالبان با ترور جنرال رازق پیام خاصی برای امریکایی‌ها داشتند. به گفته‌ی او: «طالبان پیغام به امریکایی‌ها داشتند. اگر می‌توانستند جنرال امریکایی را هم بکشند، خیلی دست‌شان در مذاکرات بالاتر می‌بود یا شاید امریکا می‌گفت که دیگر حاضر به مذاکره با طالبان نیست و این می‌توانست برای طالبان یک پیروزی باشد.»

او این گفته‌ها را در حالی مطرح می‌کند که اخیراً امریکا تلاش‌ها برای مذاکره با طالبان را بیشتر کرده است. در روزهای اخیر زلمی خلیلزاد، نماینده‌ی ویژه‌ی امریکا برای روند صلح افغانستان با نمایندگان طالبان در قطر ملاقات کرده است.

افزون بر این طالبان یک روز پیشتر از ترور جنرال رازق، مسوولیت حمله‌یی را به دوش گرفتند که در آن عبدالجبار قهرمان، یکی از نامزدهای انتخابات پارلمانی در هلمند و از مخالفان سرسخت این گروه کشته شد.

آقای مژده در گفت‌وگو با روزنامه‌ی اطلاعات روز با اشاره به این دو حمله‌ی پیهم طالبان گفت: «اما پیغامی که حالا این‌ها دارند این است که ما دسترسی داریم در هرجای. ما در ظرف دو روز دو جنرال مهمی که بر علیه ما می‌جنگیدند را در هلمند و قندهار از بین بردیم. با چنین دست طولانی که در داخل نیروهای دولت افغانستان داریم، امریکایی‌ها باید حساب خود را بفهمند.»

این تنها پیامد ترور جنرال رازق نیست. او در سال‌های اخیر فراتر از یک چهره‌ی نظامی، وارد عرصه‌ی سیاست نیز شده بود. اشرف غنی در چهار سال اخیر تلاش کرد جنرال رازق را از سمت فرماندهی پولیس قندهار برکنار کند اما پاسخ جنرال رازق این بود که تنها مردم قندهار صلاحیت برکناری او را از این مقام دارند.

او که گفته می‌شد شخص مورد حمایت حامد کرزی است، به نظر می‌رسید که می‌تواند پس از این به‌ صورت مستقل تصمیم بگیرد و روی قضایای سیاسی افغانستان تأثیر بگذارد. او پس از آشکارشدن اختلافش با اشرف غنی نشست قندهار را در ماه قوس سال گذشته میزبانی کرد و عضو ائتلاف ملی بزرگ افغانستان بود.

او در حالی ترور شد که افغانستان فردا شاهد برگزاری سومین انتخابات پارلمانی پس از سقوط طالبان خواهد بود. در هر انتخابات، حمایت او از نامزدان در حوزه‌ی جنوب کشور برای بسیج آرا مؤثر بود. گروه بین‌المللی بحران در گزارشی نوشته است که انتظار می‌رفت او در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده نیز نقش اساسی بازی کند، به‌ویژه این‌که گمانه‌زنی‌ها بیشتر به این متمرکز بود که او با رقبای اشرف غنی از جمله عطا محمد نور و افراد نزدیک به حامد کرزی ائتلاف می‌کند.