نزدیکیهای چاشت در یک روز سرد زمستانی، حدود 20 نوجوان در غرب کابل کنار هم جمع شدهاند و خودشان را برای بازی فوتبال گرم میکنند. همهی این دختران قدونیمقد با لباسهای رنگی دور پسر جوانی که مربیشان است، حلقه زدهاند و با دقت به آنچه او میگوید، گوش میدهند. بعد در فضای خالی سالن با هیجان دنبال توپ می دوند. هنگام بازی چنان ذوق و شوقی دارند که انگار تمام دنیا را در این لحظه به آنها بخشیدهاند.
بیشتر آنها دختران نوجوانیاند که به خیلی از تابوها و هنجارهای زنستیزانهی جامعه پشت پا زدهاند تا به اینجا رسیدهاند. حالا آنها بیهیچ هراسی ورزش میکنند و آن را حق طبیعیشان میدانند.
تیم فوتبال داخل سالن «دختران روشنایی» حدود 20 نفر عضو دارد و همه زیر 17 سالاند. هفتهی سه روز در سالن فوتبالی در غرب کابل تمرین میکنند. همه بانشاط و پرانرژی بهنظر میرسند و آروزهای بزرگی دارند.
در افغانستان ورزش پسران معمول است و هیچ مانعی ندارد. برای دختران اما قضیه فرق میکند؛ دختران نخست با خانوادههایشان و سپس با محیط مردانه و اغلب زنستیز روبه رواند. آنها برای دستیابی به حداقل حقوق طبیعیشان مانند آموزش و پرورش و ورزش، باید از هفت خوان رستم بگذرند. کمتر خانوادهای وجود دارد که به حقوق فردی و طبیعی دخترشان توجه کنند.
سکینه سعیدی حدود پنج ماه میشود که منظم فوتبال میکند. او میگوید خوشبخت است که خانوادهاش از او حمایت میکند: «پدر، مادر و برادرانم همه تشویقم میکنند. خانوادهی من خوشبختانه خانوادهای با فکر باز است. وقتی میشنوند من مسابقه دارم، بیشتر از من آنان هیجانی میشوند.»
سکینه میگوید برادرانش باور دارند که خانوادهها در جامعهای مثل افغانستان باید به دختران بیشتر از پسرانشان فرصت فراهم کنند: «آن ها به این باور اند که هرقدر که فعالیت زنان در یک جامعه بیشتر باشد آن جامعه زودتر رشد میکند.»
سکینه هرچند خودش مشکلات و سرکوبهای ناشی از ناهنجاریهای اجتماعی را تجربه نکرده اما میداند که بر دختران و زنان در این کشور چه میگذرد. او شاهد بوده است که برخی از همکلاسیها و بستگانش با چه دشواری از این چالشها عبور کردهاند.
به باور سکینه هرچند در برابر دختران و زنان مشکلات امنیتی و اجتماعی هنوز هم بهطور بالقوه وجود دارد، اما خانوادهها نباید به این بهانه مانع فعالیت دخترانشان شوند: «باید از یک جایی شروع کنیم. اگر ما این کار نکنیم، کی کند، چه وقت جامعه ما پیشرفت کند؟ باید آن ها از دخترانشان حمایت کنند. هرقدر که فعالیت زنان و دختران در یک جامعه بیشتر باشد، به همان میزان جامعه زودتر پیشرفت میکند و سهمگیری و شمولیت زنان در فعالیتها، روند رشد یک جامعه را سریعتر میکند.»
سکینه آرزوهای بزرگی در سر دارد و برای رسیدن به آن برنامهریزی کرده است. او دانشآموز صنف دوزادهم لیسه معرفت است و میخواهد در آینده بازرگان موفقی شود. او زبان انگلیسی را آموخته و اکنون برای کانکور آمادگی میگیرد. ورزش به گفته خودش یک نیروی کمکی برای دستیابی به اهداف درازمدتش است.
گروه دختران روشنایی در حالی که در سالن سربستهای در غرب کابل فوتبال بازی میکنند، شاید دختران همسن و سال و حتی کوچک تر از آنها در گوشههای دیگر کابل و افغانستان لباس عروسی بر تن کردهاند و به «خانه بخت» میروند.
پیشتر در سال 2017 یک تحقیق صندوق جمعیت سازمان ملل متحد نشان میداد که حدود 30 درصد ازدواجها در افغانستان، ازدواجهای زیر سن بوده است.
هرچند حکومت افغانستان و کمیسیون حقوق بشر هماره از اقدامهای جدی برای کاهش این ازدواجهای زیر سن خبر دادهاند اما این پدیده هنوز به عنوان یک چالش بزرگ در افغانستان مطرح است.
چندی پیش وقتی سکینه شنید که دختر یکی از بستگانش را که از او کوچکتر است میخواهند به شوهر بدهند خیلی ناراحت شد. رفت و با آن دختر صحبت کرد و از عواقب ازدواج زودهنگام و این که او چه حق و حقوقی دارد او را آگاه کرد. دختری که قرار بود ازدواج کند پس از گفتوگو با سکینه، به خواستگارش جواب رد داد: «او هنوز کودک است و آرزوهای زیادی در سر دارد. نزدیک بود که قربانی شود اما پس از آن که من با او صحبت کردم گفت که میخواهد خودش زندگیاش را بسازد و نیاز به کسی دیگری ندارد. حالا من برای او یک الگویم.»
دختران روشنایی در کنار این که میخواهند با ورزش توان جسمی و فکریشان رشد کند، هدف دیگری هم دنبال میکنند: هنجارشکنی و گشودن راه برای دختران دیگر.
فایقه سرامد، دیگر عضو گروه فوتبال دختران روشنایی و دانشآموز صنف یازدهم لیسه معرفت است. فایقه نیز خانوادهای دارد که با تمام توان از او حمایت میکند: «آن ها در عرصه درس و ورزش مرا آزاد گذاشتهاند. میگویند هر رشتهای را که دوست داری بخوان و هر ورزشی را که علاقه داری بازی کن.»
فایقه دو رشتهی ورزشی فوتبال و ووشو را پیش میبرد. میگوید که ورزش به او نشاط و تازگی بخشیده است. او در حد توان سعی کرده است با این کارش دیگر دختران را به ورزش تشویق کند. او باری برای این که خانوادهی یکی از دوستانش را متقاعد کند که دوستش را بگذارد ورزش کند با گروهی از دختران به خانهی دوستش رفته و با خانواده او صحبت کردهاند: «پیش از آن که بیایم فوتبال کنم، دوش میکردم. یکی از دوستانم خیلی به ورزش علاقه داشت اما خانوادهاش به او اجازه نمیداد. گروهی از دختران رفتیم و با خانوادهاش صحبت کردیم و در نهایت خانوادهاش موافقت کرد که او به تیم ما بپیوندد. یک اعتماد دوطرفه خلق شد.»
حکمتالله مربی تیم دختران روشنایی است. او خود در یکی از باشگاههای کابل فوتبال میکند. حکمت میگوید که حالا وضعیت برای دختران بهتر شده و آنها به فوتبال رو آورده اند: «قبلا برای دختران زمینه تمرین وجود نداشت اما حالا وضعیت بهتر شده است.»
مربی تیم دختران روشنایی میگوید که در اوایل شمار بازیکنان این تیم کم بود اما به مرور زمان شمار آن ها بیشتر شد. او دلیل افزایش شمار اعضای تیم را الگوگیری از همدیگر عنوان میکند: « وقتی دیدند که دختر کاکا یا دختر مامایشان بدون هیچ مشکلی تمرین میکنند آنان نیز تشویق شدند.»
حکمتالله، مربی گروه دختران روشنایی میگوید که در سالهای پسین علاقمندی دختران به ورزش فوتبال بیشتر شده است و چندین گروه فوتبال دخترانهی دیگر نیز در کابل فعالیت دارند.
در قانون اساسی افغانستان که پس از سقوط حاکمیت طالبان و شکل گیری نظام جدید تدوین شد زنان و مردان از حقوق و امتیازهای برابر برخورداراند. این روزها اما پس از شدت گرفتن گفتوگوهای صلح در افغانستان نگرانی بزرگی که مطرح است، قربانیشدن دستآوردهای 17 ساله بهویژه حقوق زنان است.
سیما سمر، رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر هفتهی گذشته، در نشست «نقش زنان در حکومتداری خوب و صلح پایدار» در کابل با اشاره به تلاشهای اخیر صلح گفت، صلحی که در آن حقوق زنان تضمین نشود، صلح نیست.
فایقه، عضو تیم دختران روشنایی در پاسخ به این پرسش که در گفتوگوهای صلح چقدر نگران پایمالشدن حقوق زنان است، می گوید: «در سالهای اخیر دختران هرچند به میزان کم، اما رشد کرده اند. از دولت میخواهیم که در گفتوگوهای صلح با طالبان این دستآوردها را قربانی نکند.»