لیاقت لایق
تا برگزاری انتخابات ریاستجمهوری افغانستان حدود 70 روز فرصت باقی مانده است. هم‌زمان با آن نگرانی‌ها از عدم تطبیق کامل اصلاحات و تغییراتی که بر مبنای قانون جدید انتخابات باید انجام می‌شد، نیز شدت یافته است؛ اصلاحات و تغییراتی که از تکرار تقلب و فساد در انتخابات ریاستجمهوری 6 میزان امسال جلوگیری کند.
نگرانی‌ها بیش‌تر از آن‌جا ناشی می‌شود که کمیشنران جدید کمیسیون انتخابات به شماری از مسئولیت‌های قانونی و کلیدی‌شان به‌شمول استفاده از تکنولوژی در ثبت‌نام رای‌دهندگان، اصلاح فهرست رای‌دهندگان و تعدیل نیرو و روند استخدام کارمندان جدید و برخی اصلاحات سازمانی دیگر به‌صورت کامل و واضح عمل نکرده‌اند.
اکنون که حدود دو ماه به برگزاری انتخابات ریاستجمهوری باقی مانده است و با توجه به اهمیت انتخابات ریاستجمهوری و پیشینه‌ی جنجالی آن در سال 2014 این پرسش مطرح است که کمیشنران جدید دست به چه اصلاحاتی زده که اعتبار از دست‌رفته‌ی کمیسیون را نزد شهروندان احیا کند؟
فهرست رای‌دهندگان
براساس قانون جدید انتخابات، کمیسیون مکلف شده است که به هدف تسریع روند و تأمین شفافیت، تمام مراحل روند انتخابات به‌شمول ثبت‌نام رای‌دهندگان، با استفاده از تکنولوژی بایومتریک انجام شود. با آن‌که کمیسیون انتخابات دست‌کم یک‌بار زمان برگزاری انتخابات را به‌خاطر استفاده از تکنولوژی به تعویق انداخت، اما این تصمیم تا کنون مشخصا در روند استخدام کارمندان و تهیه‌ی فهرست رای‌دهندگان عملی نشده است. کمیسیون انتخابات ثبت‌نام تقویتی را نیز با سازوکار سال گذشته در پیش گرفت که در آن بیش از نیم میلیون رای‌دهنده به فهرست رای‌دهندگان اضافه شد.
قرار است کمیسیون انتخابات فهرست کامل رای‌دهندگان را در 29 سرطان اعلام کند. این اعلام پس از آن انجام می‌شود که قرار است تا آن زمان، روند اصلاح فهرست 9.5 میلیون رای‌دهندگان از سوی اداره‌ی ملی احصائیه و معلومات کامل شود. سوال است که این فهرست چگونه اصلاح می‌شود؟
بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان از تکرار تقلب در انتخابات پیش‌رو ابراز نگرانی می‌کند. محمدیوسف رشید، رییس اجرایی این بنیاد می‌گوید که اصلاح جعل و تقلب در فهرست رای‌دهندگان، اکنون ممکن نیست.
احمدجاوید رسولی، رییس عمومی اداره‌ی ملی احصائیه و معلومات در مصاحبه‌ا‌ی در 24 سرطان، با طلوع نیوز گفته بود که این فهرست را با سیستم الکترونیکی و به روش مقایسه با کتاب‌های اساس شناسنامه‌ها اصلاح می‌کنند. آقای رسولی در این مصاحبه یادآور شده بود که کار روی این روند جریان دارد اما هنوز به‌دلیل ناقص‌بودن معلومات در قسمت‌هایی از این فهرست تکمیل نشده است: «هر زمانی که کمیسیون انتخابات معلومات ناقص را به‌صورت کامل برای ما تهیه کرد، در مدت 14 ساعت تکمیل می‌شود.»
کمیسیون مستقل انتخابات نیز جعل و تقلب در فهرست رای‌دهندگان را می‌پذیرد، اما می‌گوید که این فهرست به اداره‌ی احصائیه و معلومات فرستاده شده است تا از سوی آنان تصحیح شود. عبدالعزیز ابراهیمی معاون سخن‌گوی این کمیسیون می‌گوید: «تشخیص جعلی و غیرجعلی شناسنامه به عهده‌ی اداره‌ی احصائیه و ثبت احوال نفوس است که باید که با ما همکاری کنند. این‌روزها کار روی آن جریان دارد.»
آقای رشید با انتقاد از ارایه‌ی آمار متفاوت رای‌دهندگان می‌گوید که سال گذشته بنابر تصویب علنی کمیسیون حدود 8.3 میلیون رای‌دهنده تثبیت شد، اما اکنون این رقم به 9 و نیم میلیون رای‌دهنده رسیده است. او می‌گوید که این تفاوت یک‌میلیونی برای مردم قابل قبول نیست.
به گفته‌ی آقای رشید، دلیل کمیسیون این بوده است که حدود یک میلیون رای سال گذشته وارد سیستم نشده و امسال جدیدا وارد شده است. چیزی که کمیشنران قبلی و جدید باید به آن پاسخ بگوید. اما عبدالعزیز ابراهیمی، معاون سخن‌گوی کمیسیون مستقل انتخابات این میزان تفاوت را رد می‌کند و می‌گوید آماری که کمیسیون ارایه کرده با تفاوت اندک نسبت به سال گذشته همان 9.5 میلیون است.
در انتخابات پارلمانی سال گذشته برای اولین‌بار فهرست رای‌دهندگان تهیه شد، اما مشکلات نظیر درج‌نبودن اسم شماری از رای‌دهندگان، اشتباه املایی و انشایی اسامی رای‌دهندگان، انتقال اشتباهی فهرست از یک مرکز به مرکز دیگر، به چالش و درد سر بزرگ برای رای‌دهندگان تبدیل شده بود.
استفاده از تکنولوژی در روز انتخابات
قرار است در انتخابات ریاستجمهوری 6 میزان، از دستگاه‌های بایومتریک استفاده شود. اما این دستگاه‌ها به‌صورت کامل در اختیار کمیسیون قرار نگرفته است. افزون بر آن تا کنون شماری از روش‌ها و طرزالعمل‌ها در این مورد نیز واضح و نهایی نشده است. به‌طور نمونه اکنون بحث بر سر این جریان دارد که تصویر خانم‌ها اختیاری باشد یا اجباری؛ از ده انگشت استفاده شود یا دو انگشت؛ انلاین انجام شود یا افلاین؛ تغییر در نرم‌افزار انجام شود یا خیر.
به گفته‌ی رییس بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه‌ی افغانستان، عدم وضاحت در تصمیم‌گیری‌ها و همچنان تأخیر در اجرای آن باعث می‌شود عملکرد این کمیسیون را در روز انتخابات با چالش مواجه شود.
آقای ابراهیمی می‌گوید که بحث بر سر این مسایل جریان دارد، ولی طرزالعمل‌های عمده‌ی سایر بخش‌ها تکمیل شده است.
«قرار است در انتخابات پیش‌رو از سیستم افلاین استفاده شود، ولی انلاین‌شدن آن نیز تا کنون مورد بحث است.»
بنابر آمار کمیسیون مستقل انتخابات، تعداد دستگاه‌های بایومتریک به میزان افزایش تعداد محل‌های رای‌دهی نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. انتخابات ریاستجمهوری امسال قرار است در بیش از 30 هزار محل برگزار شود. گنجایش هرمحل این‌بار به 400 نفر کاهش یافته است. در این تعداد محل‌های رای‌دهی قرار است 39 هزار و 544 دستگاه استفاده شود. از این شمار 21 هزار و 679 دستگاه از سال گذشته در دسترس کمیسیون قرار دارد. اما 17 هزار و 865 دستگاه مورد نیاز دیگر تا کنون پروسه‌ی تدارکاتی و خریداری آن تکمیل نشده است و به دسترس کمیسیون قرار نگرفته است.
استخدام کارمندان موقت و دایم
در یک هفته‌ی اخیر کمیسیون مستقل انتخابات تصمیم گرفته است که شماری از کارمندان دایمی را که در تقلب انتخابات سال گذشته دخیل بوده، شناسایی و برکنار کند. این تصمیم در حالی از سوی کمیسیون اعلام شده است که تا کنون روند استخدام در 10 ولایت هنوز تکمیل نشده است. هنوز شماری از ریاست‌ها به‌شمول ریاست عملیات ساحوی مرکز با سرپرست اداره می‌شود. به گفته‌ی آقای رشید، این‌گونه تصمیم‌های دیرهنگام عملی نیست. به ویژه در مورد افرادی که دارای پشتوانه‌ی سیاسی است. اما معاون سخن‌گوی کمیسیون می‌گوید که این روند پس از تهیه‌ی پلان تطبیقی آن از سوی دبیرخانه‌ی کمیسیون تطبیق خواهد شد: «افراد آغشته به تقلب و فساد به نهادهای عدلی و قضایی معرفی خواهند شد.»
براساس تعدیلات قانون جدید، استخدام کارمندان دایمی کمیسیون مستقل انتخابات طبق طرزالعملی صورت می‌گیرد که از سوی این کمیسیون و کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی تهیه می‌شود. آقای ابراهیمی می‌گوید که استخدام‌ها براساس این طرزالعمل و به‌طور رقابت آزاد صورت گرفته است و تا دو هفته‌ی دیگر تکمیل خواهد شد. اما آقای رشید با انتقاد از عملکرد کمیسیون در تکمیل پروسه‌ی استخدام می‌گوید که این روند بسیار به کندی پیش می‌رود.
بنابر آمار کمیسیون مستقل انتخابات حدود 400 کارمند موقتی از طریق رقابت آزاد در مرکز داده‌های کمیسیون استخدام شده‌اند. روند استخدام رییسان 19 ولایت و شماری از معاونت‌ها نیز تکمیل شده است. قرار است در انتخابات امسال از معلمان مکاتب استفاده نشود و به‌جای آن کارمندان موقتی استخدام شود.
تغییرات ساختاری
براساس قانون جدید انتخابات، اکنون بست‌های معاونت‌های عملیاتی و مالی و اداری در رهبری کمیسیون وجود ندارد. این معاونت‌ها تنها در دبیرخانه‌ی کمیسیون فعال است. موضوعی که در انتخابات سال گذشته تداخل وظیفوی را میان رهبری کمیسیون و دبیرخانه‌ی آن به میان آورده بود.
معاونت استراتژیک و ارتباطات در ساختار دبیرخانه‌ی کمیسیون مستقل انتخابات جدیدا ایجاد شده است. نهادهای ناظر انتخاباتی از این تغییرات استقبال می‌کنند، اما می‌گویند که با آن هم رهبری کمیسیون از ظرفیت کافی برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری برخوردار نیست. آقای رشید با ابراز این موضوع می‌گوید که به‌دلیل مداخلات بیرونی و عدم ظرفیت در رهبری، تا کنون این کمیسیون از شماری از تصامیم مهم قانونی و کلیدی‌شان عقب‌نشینی کرده است.
انتخابات ریاستجمهوری قرار است به تاریخ 6 میزان امسال در 5 هزار و 388 مرکز برگزار شود. آمار رسمی کمیسیون مستقل انتخابات نشان می‌دهد که بیش از دو هزار مرکز در سراسر کشور به‌دلیل ناامنی مسدود خواهد ماند. آمار مجموعی مرکزهای رای‌دهی 7 هزار و 385 مرکز است.
اصلاحات پس از آن در قانون انتخابات درج شد که انتخابات پارلمانی 28 و 29 میزان سال گذشته با چالش فساد و تقلب گسترده روبه‌رو شد. در آن زمان موجی از اتهام‌های فساد در برابر کمیشنران پیشین کمیسیون‌های انتخاباتی مطرح شد. بنابر آن، نتایج این انتخابات پس از حدود 7 ماه تأخیر اعلام و نهایی شد. نتایجی که تا کنون هم معترضانش را در کوچه‌های کابل دارد.