کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان برای جلوگیری از تقلب در انتخابات ریاست‌جمهوری ششم میزان سال جاری و تأمین شفافیت این انتخابات، از دستگاه‌های بیومتریک در روز انتخابات استفاده می‌کند و این دستگاه‌ها قادر است از رأی‌دادن تکراری جلوگیری کند.
مولانا محمد عبدالله، کمیشنر کمیسیون انتخابات می‌گوید که دستگاه‌های بیومتریک از شرکت آلمانی درمالوک از سوی اداره تدارکات ملی خریداری شده و برای هر محل رأی‌دهی یک دستگاه در روز انتخابات اختصاص داده شده است.
در انتخابات ریاست‌جمهوری ششم میزان امسال 29 هزار و 586 محل رأی‌دهی فعال خواهد بود. این محلات در 5 هزار و 373 مرکز واقع شده است. کمیسیون انتخابات می‌گوید برای هر محل رأی‌دهی یک دستگاه بیومتریک و برای هر مرکز یک دستگاه احتیاطی در نظر گرفته است.
دستگاه‌های بیومتریک همچنان دآرای یک سیمکارت است که می‌تواند با استفاده از پوشش شبکه‌های مخابراتی، نتایج انتخابات را به‌گونه‌ی آنلاین به سرور مرکزی در کمیسیون انتخابات انتقال دهد.
کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان در انتخابات پارلمانی سال گذشته نیز از دستگاه‌های بیومتریک در روز انتخابات استفاده کرد، اما در برخی از محلات و مراکز رأی‌دهی، به‌ویژه در نقاط مختلف شهر کابل، این دستگاه‌ها یا استفاده نشد و یا در جریان رأی‌دهی از کار افتاد. این امر انتقادهای زیادی را متوجه کمیسیون انتخابات کرده بود. به‌ویژه این‌که کمیسیون انتخابات اجازه داد رأی‌دهندگان در محلاتی که دستگاه بیومتریک کار نکند، به رویت نام‌های‌شان در فهرست کاغذی رأی‌دهندگان رأی دهند.
مولانا عبدالله در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز گفت که دستگاه‌های بیومتریک که در انتخابات سال گذشته استفاده شد، در این انتخابات نیز استفاده می‌شود، اما در بخش نرم‌افزار آن تغییراتی به میان آمده است. او گفت که در انتخابات سال گذشته کارمندانی که از دستگاه بیومتریک استفاده می‌کردند، کم‌تر آموزش دیده بودند با آن هم در بسیاری ولایات از این دستگاه‌ها به شکل درست آن استفاده شده بود.
او گفت: «تفاوتی که حالا دارد، اول در بخش اسناد تقنینی است. ما برای استفاده رأی دستگاه بیومتریک را جز شرایط گذاشته‌ایم، فهرست رأی‌دهندگان داخل دستگاه‌ها شده است.»
کمیسیون مستقل انتخابات فهرست رأی‌دهندگان هر محل را در دستگاه مشخص جاسازی کرده است. تنها کسانی می‌توانند در یک محل رأی بدهند که نام‌شان در این فهرست موجود باشد و دستگاه‌های بیومتریک نیز تنها به کسانی اجازه می‌دهد که در یک محل رأی دهند که در فهرست الکترونیکی داخل دستگاه ثبت باشند.
دستگاه بیومتریک چگونه کار می‌کند؟
براساس لایحه‌ی رأی‌دهی انتخابات ریاست‌جمهوری 1398، رأی‌دهنده در روز انتخابات باید «اصل تذکره تابعیت با تصدیق ثبت‌نام را که کمیسیون به‌منظور تثبیت هویت او مشخص کرده است»، با خود داشته باشد. پس از آن کارمند کمیسیون انتخابات، شماره استیکری که در تذکره رأی‌دهنده نصب است را وارد دستگاه بیومتریک می‌سازد تا مشخص شود که رأی‌دهنده شامل فهرست رأی‌دهندگان است یا نه.
هرگاه تثبیت شد که فرد رأی‌دهنده در فهرست رأی‌دهندگان محلی که مراجعه می‌کند، ثبت است کارمند کمیسیون انتخابات نخست دو انگشت شست وی را بیومتریک می‌کند. در قدم بعدی عکس رأی‌دهنده گرفته و می‌شود و در مرحله سوم عکس تذکره رأی‌دهنده نیز گرفته می‌شود. پس از آن دستگاه بیومتریک QR Code را چاپ می‌کند تا در پشت ورق رأی‌دهی نصب شود.
در شام سوم سنبله 1398 شرکت درملوک، تهیه‌کننده دستگاه‌های بیومتریک، جلسه‌ای را جهت معرفی این دستگاه‌ها و چگونگی کارکرد آن با مدیران رسانه‌ها برگزار کرد. در این جلسه مارتن کوهلر، متخصص آلمانی شرکت درملوک گفت که نرم‌افزار دستگاه‌های بیومتریک طوری طراحی شده است که تا سه مرحله بیومتریک انگشتان شست، عکس چهره و عکس تذکره تابعیت گرفته نشود، مرحله‌ی بعدی دستگاه فعال نمی‌شود.
او گفت که آنچه متمایز از گذشته است، این است که دستگاه‌های کنونی تصویر فورم نتایج انتخابات را اخذ و به سرور عمومی انتقال می‌دهد و همچنان آرای تکراری با استفاده از نشان انگشتان و تصویر رأی‌دهنده قابل شناسایی است.
مولانا عبدالله نیز گفت که کمیسیون انتخابات سه شرط ثبت دو انگشت شست، عکس چهره و عکس تذکره را برای جلوگیری از تقلب در نظر گرفته است و اگر کسی از محلی به محل دیگر برود نمی‌تواند رأی بدهد هرچند که تذکره‌اش استیکر داشته باشد زیرا هرکس در محلی می‌تواند رأی دهد که قبلا ثبت شده باشد.
در انتخابات پارلمانی سال گذشته هنگامی در برخی مراکز دستگاه‌های بیومتریک از کار افتاد، کمیسیون انتخابات فیصله کرد تا رأی‌دهندگان براساس فهرست کاغذی که در محلات موجود بود، رأی بدهند. اما در انتخابات ریاست‌جمهوری ششم میزان کمیسیون انتخابات معیار دوگانه را از بین برده و صرف آرای بیومتریک‌شده مدار اعتبار است.
آقای عبدالله گفت: «حتا بحث‌های جدی داشتیم بالای عکس خانم‌ها که در بعضی از مناطق اختیاری گذاشته شود. ما گفتیم امکان ندارد. رأی یک حق است و این حق تابع یک سلسله شرایط خود است. اگر ما یک گزینه را خالی می‌گذاشتیم یک راهی برای تقلب باز می‌بود. این یکی از تفاوت‌ها نسبت به انتخابات‌های گذشته است.»
برخی از نهادهای ناظر بر روند انتخابات افغانستان هرچند موجودیت دستگاه‌های بیومتریک را برای جلوگیری از تقلب یک گام مثبت برای برگزاری انتخابات شفاف می‌دانند اما می‌گویند هنوز هم نمی‌توان مطمیین بود که تجربه انتخابات پارلمانی بار دیگر تکرار نشود.
محمدیوسف رشید، رییس اجرایی فیفا یا بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان چون روند ثبت‌نام حمایت نشد که از صفر آغاز شود و به لیست قبلی اکتفا شد، حالا نمی‌توان زیاد خوش‌بین بود که بیومتریک بتواند مصیبت‌های انتخاباتی را مدیریت کند.
او به اطلاعات روز گفت: «جلسه‌ی اخیر که بین کمیسیون انتخابات، احزاب و نهادهای ناظر برگزار شد، دیدیم که بیش‌تر تجربه انتخابات پارلمانی تکرار می‌شد. دو مورد اصلاح شد. یکی این‌که انگشت بیومتریک می‌شود. دوم عکس چهره است اما دستگاه‌ها قادر به تشخیص چهره تکراری نیست ولی برای ما گفته‌اند که سرور مرکزی چهره‌های تکراری را شناسایی می‌کند.»
چه کسانی از دستگاه بیومتریک استفاده می‌کنند؟
در انتخابات سال گذشته پارلمانی کارمندان کمیسیون انتخابات در روز رأی‌گیری در برخی موارد نتوانستند از دستگاه‌های بیومتریک استفاده کنند. در آن زمان گفته شده بود که شماری از این کارمندان با دستگاه‌ها آشنایی نداشته و شیوه‌ی استفاده از آن را بلد نبوده‌اند.
این بار کمیسیون انتخابات کارمندانش را از پیش با چگونگی استفاده از دستگاه‌های بیومتریک آشنا کرده و آنان را آموزش داده است. در خبرنامه‌ی این کمیسیون که در 30 اسد منتشر شده است، آمده که نزدیک به 200 مدیر و آموزگار دفترهای ولایتی کمیسیون انتخابات برای پنج روز درباره روش‌های آموزشی، استفاده از وسایل بیومتریک و طرزالعمل رأی‌دهی و شمارش آرا آموزش می‌بینند. این افراد سپس یک برنامه پنج روزه را برای آمرین و مامورین ولسوالی‌ها برگزار می‌کنند. سپس این افراد یک برنامه‌ی آموزشی چهارروزه را برای مدیر مرکز، رییس محل، مامور ثبیت‌هویت و مأمور بیومتریک برگزار می‌کنند.
مولانا عبدالله نیز گفت کسانی که مسئولان ولایتی مانند مسئولان آگاهی عامه، رؤسای ولایتی، مسئولان دفاتر ولایتی و مرکزی و حدود 250 نفری که دستگاه‌ها را پروسس می‌کنند آموزش دیده‌اند و تصویب شده است که تمام مأمورین دستگاه‌های بیومتریک آموزش ببینند. او گفت: «تمام رییسان محل آموزش ببینند که در حدود 60 هزار نفر می‌شوند. تمام آمرین مراکز آموزش ببینند که در حدود 5 هزار نفر می‌شوند.»
کمیسیون انتخابات برای هر محل یک لیست رأی‌دهنده نیز در نظر گرفته است. هر محل 400 رأی‌دهنده دارد و دستگاه بیومتریک کد یک محل را ثبت می‌کند و سپس تنها تعداد رأی‌دهنده‌ی یک مرکز را تشخیص می‌کند هرچند در حافظه‌ی آن فهرست کامل رأی‌دهندگان یک ولایت ثبت است.
چه کسانی کارکرد دستگاه‌ها را تأیید کرده‌اند؟
فقره سوم ماده 19 قانون انتخابات، کمیسیون انتخابات را مکلف ساخته است تا سیستم الکترونیکی و تکنالوژی بیومتریک را قبل از استفاده‌ی آن توسط نهادهای بااعتبار ملی و بین‌المللی مورد ارزیابی تخنیکی قرار دهد.
اکنون کمیسیون انتخابات می‌گوید که دستگاه‌های بیومتریک از سوی دانشگاه پلیتخنیک کابل، وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی و مسئولان UNDP مورد ارزیابی تخنیکی قرار گرفته است. در خبرنامه‌ی این کمیسیون در هفتم سنبله منتشر شد، آمده است که «نهادهای ملی و بین‌المللی استفاده از این دستگاه در انتخابات به‌خاطر جلوگیری از تقلب را تایید و موثر دانسته و علاوه کردند که با این دستگاه می‌توان تا حدی جلو تقلب در انتخابات را گرفت و از پُرشدن صندوق‌های رأی تقلبی جلوگیری کرد.»
در همین حال مولانا محمد عبدالله می‌گوید که در روزی که متخصصان UNDP دستگاه‌ها را ارزیابی کرده وی حضور نداشته، اما مشاوران بین‌المللی کمیسیون انتخابات در هر دفتر کمیسیون حضور دارند و دو کمیشنر بین‌المللی در تمام مباحث و بررسی دستگاه‌ها حضور داشته‌اند.
یوسف رشید می‌گوید که نهادی که تجربه مدیریت انتخابات را داشته باشد، دستگاه‌های بیومتریک را ارزیابی نکرده است. به گفته‌ی او کمیسیون در جلسه اول و دوم نهادهای ناظر را دعوت کرد اما در جلسه سوم که حساس و سرنوشت‌ساز بود، نهادهای ناظر دعوت نشدند و کمیسیون با احزاب سیاسی و شرکت درملوک به توافق دست یافته است.
او گفت: «این یک امر تصادفی بوده نمی‌تواند. به رییس دارالانشا زنگ زدم و گفت که دعوت را کمیسیون انجام داده است و دارالانشا وانمود ساخت که در دعوت احزاب و نهادهای ناظر نقش نداشته است. پس اگر چنین چیزی باشد، ممکن است یک امر پلان‌شده باشد، زیرا ما هم دلیل داشتیم و هم تجربه داشتیم. این‌که کمیسیون با احزاب توافق کرده و با شرکت درملوک امضا کرده است، برای ما پرسش‌برانگیز است.»
آقای رشید در حالی این گفته‌ها را مطرح می‌کند که کمیسیون انتخابات در خبرنامه‌ای در 7 سنبله از ارزیابی تخنیکی دستگاه‌های بیومتریک خبر داده و به نقل از سید عصمت الله مل، معاون این کمیسیون نوشته است: «بعد از مواصلت وسایل به کشور ما نشست‌های متعددی را با اعضای جامعه مدنی، احزاب سیاسی و رسانه‌ها برگزار کردیم و ظرفیت وسایل را مطابق طرزالعمل‌ها و نظریات نهادهای ذیربط بلند بردیم.»
آیا در انتخابات تقلب نمی‌شود؟
برگزاری انتخابات در افغانستان در چند دور اخیر با اعتراض‌ها و تقلب‌های بسیار همراه بوده است. بدترین انتخابات در افغانستان در سال 2014 برگزار شد. ادعاهای تقلب و سپس تفتیش آرا در انتخابات ریاست‌جمهوری در دور دوم منجر به تنش سیاسی شد که از دل آن حکومت وحدت ملی سربرآورد. در انتخابات پارلمانی 1397 نیز شفافیت انتخابات با پرسش‌های بسیار مواجه شد.
برگزاری این دو انتخابات به‌نحوی انتخابات ششم میزان را نیز تحت تأثیر قرار داده است. کمیسیون‌های انتخاباتی اعتماد لازم را ندارند و علاوه بر نهادهای ناظر، نامزدان انتخابات نیز از حالا از پیامد انتخابات هشدار می‌دهند.
هرچند کمیسیون انتخابات می‌گوید دستگاه‌های بیومتریک می‌تواند جلو تقلب را بگیرد و به شفافیت انتخابات کمک کند، اما با آن‌هم برخی از اعضای این کمیسیون می‌گوید در افغانستان تضمینی وجود ندارد که تقلب نشود.
مولانا عبدالله گفت: «این را آدم ضمانت کرده نمی‌تواند. این‌جا افغانستان است. وقتی در مجالس با دوستان خارجی هستیم، از گفتنش آدم خجالت می‌کشد که در این کشور این امکان هست که نیروی امنیتی، کارمند انتخابات، ناظر و مشاهد دست به‌دست هم بدهند و تقلب کنند. تلاش‌هایی که ما داریم با مشوره با احزاب سیاسی، نماینده نامزدان و نهادهای مدنی ناظر اسنادی را تهیه کرده‌ایم که حتی‌المقدور جلو تقلب را بگیرد. اگر کسی هم تقلب کند، توانایی این وجود دارد که شناسایی شود زیرا کاپی تذکره آن موجود است.»
کمیسیون انتخابات افغانستان تصویب کرده است که در انتخابات ششم میزان تنها آرایی معتبر شناخته شود که در یک محل ثبت شده است. همچنان این کمیسیون تصویب کرده است که هرگاه یک دستگاه بیومتریک در ختم انتخابات مفقود شود، آرای آن باطل است. صرف آرایی معتبر شناخته خواهد شد که قبل از مفقودشدن دستگاه به سرور مرکزی انتقال داده شده باشد. علاوه بر این آرایی که در پیش و پس از زمان تعیین‌شده در روز انتخابات وارد دستگاه بیومتریک شود، نیز باطل است و اعتبار ندارد.
رییس اجرایی فیفا اما به این باور است که جز اعتمادکردن به دستگاه‌های بیومتریک چاره‌ی دیگر وجود ندارد، ولی نیاز است تا کمیسیون انتخابات روی ارتقای ظرفیت کارمندانش و سرور مرکزی بیش‌تر کار کند تا جمع‌آوری معلومات به شکل درست مدیریت شود.
او گفت کمیسیون در مناطقی که دستگاه بیومتریک مفقود می‌شود، معیار دوگانه را وضع نکند، زیرا دوگانه‌شدن معیار رأی‌دهی جمع کردن آن با رویه‌های مسلکی و قانونی دچار مشکل می‌شود. به گفته‌ی آقای رشید: «نامزدان نیز به شکل دسته‌جمعی روی میکانیزمی کار کنند که معلومات در اختیار همه‌ی‌شان قرار گیرد و تمام مسایل را با کمیسیون شکایات به‌شکل مستند شریک کنند.»
هرچند اتکا به دستگاه‌های بیومتریک و الکترونیکی‌شدن روند انتخابات می‌تواند به سلامت انتخابات کمک کند، اما آنچه در فردای برگزاری انتخابات مهم است، یکدست‌بودن اعضای کمیسیون در تصمیم‌گیری‌ها است. نهادهای ناظر نگران این هستند که اگر فردای انتخابات کمیسیون در تصمیم‌گیری‌های مهم و منافع کلان از هم بپاشد، می‌تواند برای کشور خطرناک باشد.