هنوز انتخابات‌های پرتقلب ریاست‌جمهوری 2014 و پارلمانی 2018 از یادها نرفته و بر انتخابات ریاست‌جمهوری 2019 سایه افگنده است. شماری از تیم‌های انتخاباتی و شخصیت‌های سیاسی از تکرار سناریوی انتخابات 2014 در 2019 ابراز نگرانی می‌کنند و در مقابل برخی از نهادهای ناظر هرچند نگران تقلب در انتخابات‌اند، اما میکانیزم‌ها و اقدامات جدید برای برگزاری انتخابات را نسبت به سال 2014 بهتر می‌دانند و می‌گویند با این اقدامات زمینه‌ی تقلب‌های وسیع در مراکز رأی‌دهی محدود خواهد شد.
کمیسیون مستقل انتخابات امیدوار است که با تجربه‌گرفتن از انتخابات‌های گذشته و در نظرگرفتن میکانیزم‌های جدید بتواند انتخابات بهتر را برگزار و جلو تقلب و آرای خیالی را بگیرد.
در تازه‌ترین مورد شماری از چهره‌های سیاسی، رهبران جهادی و نمایندگان جامعه مدنی روز (دوشنبه، ۱ میزان) بعد از نشستی در منزل حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین با نشر اعلامیه‌ای مشترک گفتند که انتخابات ریاست‌جمهوری ششم میزان، افغانستان را به بحران می‌برد. آنان گفته‌اند که شرایط سیاسی و امنیتی نیز برای برگزاری یک انتخابات شفاف، عمومی، عادلانه و افغانستان‌شمول مساعد نیست: «اوضاع امنیتی جاری، کنترل‌نداشتن حکومت بر بخش‌هایی از کشور، عدم اعتماد وسیع مردم افغانستان به مجریان و سازمان‌دهندگان انتخابات ریاست‌جمهوری و باور عمیق مردم به مهندسی گسترده‌ی انتخابات از علت‌هایی است که امیدواری به برگزاری انتخابات شفاف را کاهش داده است.»
امیدواری‌ها
شماری از نهادهای ناظر ابراز امیدواری می‌کنند که با توجه به اصلاح قوانین، ایجاد طرزالعمل‌ها و لوایح جدید و اقدامات انجام‌شده، مجراهای وسیع تقلب گرفته خواهد شد. یوسف رشید، رییس بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان (فیفا) با مقایسه انتخابات ریاست‌جمهوری 2019 با انتخابات ریاست‌جمهوری 2014 میگوید که زمینه برای تقلب میدانی، آن‌طوری‌که میدان باز باشد و افراد هرنوع جعل و تقلبی را که بخواهند انجام دهند، محدود خواهد بود.
آقای رشید در گفت‌وگو با اطلاعات روز چند مورد را به‌عنوان نمونه یاد می‌کند که به باور او کمک می‌کند تا انتخابات ریاست‌جمهوری به‌طور نسبتا شفاف برگزار شود. اول: در انتخابات 2014 بیش از 22 میلیون کارت رأی‌دهی توزیع شده بود، اما شمار رأی‌دهندگان معلوم نبود. حالا شمار رأی‌دهندگان هرچند که صحت و سقم آن با پرسش همراه است، 9،6 میلیون اعلام شده که این مسأله یک قدم مثبت است و وضاحت وجود دارد. به باور رشید، این مسأله به شفافیت انتخابات کمک خواهد کرد.
دوم: در انتخابات ریاست‌جمهوری 2014، شمار مراکز بیش از شش‌هزار و شمار محلات در هر مرکز مشخص نبود. اما فعلا شمار مراکز کم‌تر از پنج‌هزار و همچنان شمار محلات در هر مرکز مشخص است. این مسأله روشن می‌سازد که یک مرکز چند محل دارد که فراتر از تعداد محلات هر مرکز، ورق نتایج خیالی ساخته نمی‌شود. همچنان هر فرد صرف می‌تواند در محلی که نامش در فهرست همان محل باشد، رأی بدهد و آرای بیش‌تر از فهرست همان محل، باطل حساب می‌شود. از سوی هم در گذشته در هر محل 600 نفر رأی می‌دادند، اما حالا این رقم به 400 نفر پایین آمده که به باور رشید، این مسایل نیز به جلوگیری از تقلب کمک می‌کند.
سوم: یوسف رشید میگوید که دستگاه‌های بیومتریک زمینه‌ی پرکردن خودسرانه‌ی صندوق‌ها و رأی‌دادن غیابی را سخت کرده است. این مسأله وقت کافی را از اختیار جعل‌کاران و متقلبان می‌گیرد، چون رأی‌دادن یک پروسه است که به وقت نیاز دارد. اگر کسی بخواهد تقلب کند، مثل گذشته میدان باز و وقت کافی در اختیار ندارد. این موارد تاحدی برای کاهش تقلب کمک می‌کند.
در انتخابات پارلمانی 2018 ادعاهای تقلب در کمیسیون مستقل انتخابات هنگام بازشماری و جمع‌بندی آرا مطرح بود که برخی‌ها نگرانی دارند این مسأله ممکن است باز هم در انتخابات پیش‌رو تکرار شود. یوسف رشید در این مورد میگوید که دو اقدام امیدواری خلق می‌کند که زمینه تقلب در کمیسیون نیز گرفته شود: «اول این‌که از هر محل رأی‌دهی 9 کاپی ورق نتیجه ساخته می‌شود که یک کاپی آن را تکت‌های انتخاباتی می‌توانند در اختیار داشته باشند. اگر تکت‌ها بتوانند نظارت دقیق کنند و کاپی ورق نتایج را داشته باشند، می‌توانند آن را با نتیجه‌ی که از کمیسیون مستقل انتخابات اعلام می‌شود، مقایسه کنند که در صورت تفاوت، می‌توانند شکایت کنند. دوم این‌که کمیشنران نمی‌توانند در اوراق نتایج دخل و تصرف کنند که این امر نیز کمک می‌کند. سرور مرکزی وقتی فعال می‌شود، دقیقا آرای تکراری و آرای که مشکل داشته باشد، شناسایی می‌شود.»
با این هم رییس فیفا میگوید که اگر نیت تقلب وجود داشته باشد و کسی خواسته باشد پروسه را منحرف کند، در هر جای می‌تواند به پروسه صدمه بزند و مشکل خلق کند: «اما باز هم نمی‌توان گفت که تقلب نمی‌شود یا مجراهای تقلب مسدود شده است.»
عبدالعزیز ابراهیمی، از سخن‌گویان کمیسیون مستقل انتخابات در صحبت با اطلاعات روز میگوید که استفاده حتمی از تکنولوژی بیومتریک در روز انتخابات، حضور فیزیکی رأی‌دهندگان هنگام رأی‌دهی، رأی‌ندادن کسانی که نام‌شان در فهرست رأی‌دهندگان در دستگاه بیومتریک نباشند، ارسال برگه‌های رأی‌دهی به هر مرکز مطابق فهرست رأی‌دهندگان همان مرکز، اخذ تصاویر خانم‌های رأی‌دهنده به‌خاطر تأمین شفافیت و جلوگیری از آرای خیالی، ابطال آرای بدون بارکود بیومتریک و حضور ناظران ملی و بین‌المللی از اقداماتی است که کمیسیون را امیدوار به برگزاری انتخابات شفاف می‌کند.
نگرانی‌ها
هرچند میکانیزم‌ها و اقدامات تازه امیدواری را برای برگزاری انتخابات نسبتا شفاف خلق کرده است، اما نگرانی‌های جدی تخنیکی و سیاسی همچنان وجود دارد که ممکن تقلب و بعد تنش سیاسی انتخابات را بحران مواجه کند.
یوسف رشید میگوید که ناامنی و جنگ زمینه برای تقلب را آماده می‌کند و این قدرت را دارد که روند انتخابات را منحرف کند: «همچنان رویکرد سیاسی در رقابت‌های انتخاباتی سالم نیست، شماری از همین حالا اتهام می‌بندند که این مورد می‌تواند بحرانی برای انتخابات خلق کند.»
به گفته‌ی او، نگرانی جدی این است که چون کمیسیون انتخابات تصویب کرده آرای بدون بیومتریک اعتبار ندارد، اگر این دستگاه‌ها همانند انتخابات پارلمانی کار نکنند، ممکن بی‌نظمی و اعتراضات مردم را در پی داشته باشد که این موارد یا پیش‌آمد یک مشکل کوچک دیگر می‌تواند در فضای پرتنش و پراتهام فعلی پروسه را منحرف کند: «نگرانی دوم عدم آگاهی‌دهی در مورد فهرست رأی‌دهندگان برای مردم است. در یک مرکز شلوغ که 22 محل داشته باشد، رأی‌دهندگان مجبورند محل به محل بگردند تا دریابند که در کدام محل باید رأی بدهند. این مسأله زمان‌گیر است و مشکل خلق می‌کند. نگرانی دیگر کمبود کارمندان است. هرگاه کارمندان به‌دلیل مشکلات امنیتی و تهدید در مرکز حاضر نشوند، ممکن است مواد انتخاباتی در اختیار افراد استفاده‌جو قرار گیرد.»
عزیز رفیعی، رییس مجتمع جامعه مدنی افغانستان (مجما) در صحبت با اطلاعات روز میگوید که یکی از چالش‌های اصلی در برابر انتخابات شفاف، ناامنی است. به گفته‌ِی او، اگر مشکلات امنیتی حل نشود، میزان تقلب بلند خواهد بود چون میزان اشتراک مردم در انتخابات کم می‌شود، افراد سوءاستفاده‌جو از ناامنی استفاده می‌کنند: «اگر مشارکت پایین بیاید، تقلب بسیار گسترده خواهد بود.»
آقای رفیعی به کارکرد تکنولوژی بیومتریک به دیده‌ی شک می‌نگرد و میگوید که تا کنون استخدام و آموزش کارمندان روز انتخابات تکمیل نشده و این امر می‌تواند استفاده از تکنولوژی بیومتریک را با مشکل مواجه کند: «اگر واقعا آنچه گفته شده و پروسیجرهای قانونی که مطرح شده، پی‌گیری شود، امکان شفافیت بالاتر از 50 درصد خواهد بود.»
قیس یاسینی، رییس دیدبان انتخابات آزاد و شفافیت افغانستان (فتوا) میگوید که نگرانی اصلی این نهاد، احتمال خلق ناامنی از سوی نامزدان برای زمینه‌سازی تقلب در مراکز و ولسوالی‌های مشخص و کارنکردن درست دستگاه‌های بیومتریک است.
هرچند کمیسیون انتخابات میگوید دستگاه‌های بیومتریک می‌تواند جلو تقلب را بگیرد و به شفافیت انتخابات کمک کند، اما با آن‌هم برخی از اعضای این کمیسیون میگوید در افغانستان تضمینی وجود ندارد که تقلب نشود.
مولانا عبدالله، یک عضو کمیسیون مستقل انتخابات اخیرا به اطلاعات روز گفته بود: «این را آدم ضمانت کرده نمی‌تواند. این‌جا افغانستان است. وقتی در مجالس با دوستان خارجی هستیم، از گفتنش آدم خجالت می‌کشد که در این کشور این امکان هست که نیروی امنیتی، کارمند انتخابات، ناظر و مشاهد دست‌به‌دست هم بدهند و تقلب کنند. تلاش‌هایی که ما داریم با مشوره با احزاب سیاسی، نمایندگان نامزدان و نهادهای مدنی ناظر اسنادی را تهیه کرده‌ایم که حد‌المقدور جلو تقلب را بگیرد. اگر کسی هم تقلب کند، توانایی این وجود دارد که شناسایی شود، زیرا کاپی تذکره آن موجود است.»
تیم انتخاباتی «امنیت و عدالت» به ریاست رحمت‌الله نبیل میگوید که در مورد شفافیت انتخابات شش نگرانی عمده دارد. عارف کیانی، از سخن‌گویان این تیم این شش نگرانی را این‌گونه شرح می‌دهد: «نگرانی اول در مورد کارگذاران انتخابات است که براساس اطلاعات ما 400 کارمند که در تقلب‌های انتخابات پارلمانی 2018 نقش داشتند، در بدنه‌ی اجرایی کمیسیون فعالیت دارند و از سوی تیم «دولت‌ُساز» حمایت می‌شوند. نگرانی دوم نگرانی تخنیکی است که دستگاه‌های بیومتریک پاسخ‌گوی نیازمندی‌ها نیست، چون کارآمدی و مصئونیت سرور مرکزی مشخص نیست و استفاده‌کنندگان دستگاه‌های بیومتریک آموزش ندیده‌اند. نگرانی سوم در مورد تقابل در رهبری کمیسیون میان بخش اجرایی (دبیرخانه) و کمیشنران است. هیچ گونه هماهنگی میان این دو بخش وجود ندارد و این تقابل باعث شده که به‌جای سیستم، اعمال سلیقه شود. نگرانی چهارم در مورد امنیت مراکز رأی‌دهی است که بیش‌تر از 50 درصد مراکز در ساحات تهدید قرار دارند. نگرانی پنجم در مورد امنیت و مصئونیت تمام مراحل پروسه‌ی انتخابات است. نگرانی ششم، مداخله حکومت در امور کمیسیون‌های انتخاباتی است. مقام‌های حکومتی در سطوح مختلف به نفع تیم «دولت‌ساز» کمپین می‌کنند، اما کمیسیون‌های انتخاباتی در برابر خلاف‌ورزی این تیم خاموشی اختیار کرده‌اند که نشان‌دهنده‌ی نفوذ این تیم بر کمیسیون‌های انتخاباتی است.»
آقای کیانی میگوید که این مسایل بیان‌گر آن است که انتخابات پیش‌رو به مراتب بدتر از انتخابات ریاست‌جمهوری 2014 و انتخابات پارلمانی 2018 خواهد بود.
تا کنون بیش‌تر ادعاهای مطرح‌شده مبنی بر استفاده‌ی غیرقانونی از منابع و امکانات دولتی در کمپین‌ها و تصمیم به مهندیسی انتخابات، علیه تیم «دولت‌ساز» است. اما سید محمدباقر کاظمی، از سخن‌گویان تیم دولت‌ساز در صحبت با اطلاعات روز میگوید که نگرانی از جعل و تقلب و تکرار سناریوی سال 2014 برای همه‌ی تیم‌های انتخاباتی یک‌سان است.
آقای کاظمی همزمان میگوید که ادعاهای تقلب گسترده در انتخابات از سوی تیم‌هایی مطرح می‌شوند که از همین حالا خود را بازنده احساس می‌کنند. حکومت و تیم دولت ساز به‌صورت جدی کار می‌کند تا فرصت تقلب برای هیچ کسی وجود نداشته باشد.
سناریوی انتخابات 2014 تکرار خواهد شد؟
برگزاری انتخابات‌های پسین در افغانستان با تقلب‌های گسترده همراه بوده است. بدترین انتخابات در افغانستان در سال ۲۰۱۴ برگزار شد که یک مقام حکومت قبلی آن را «فیستیوال تقلب» خوانده بود. هرچند شماری از نهادهای ناظر امیدوارند که انتخابات پیش‌رو نسبت به انتخابات 2014 شفاف‌تر برگزار خواهد شد، اما برخی از تیم‌های انتخاباتی و شخصیت‌های سیاسی نگران تکرار سناریوی 2014 هستند.
تیم «امنیت و عدالت» معتقد است که سناریوی انتخابات 2014 به مراتب «خشن‌تر و ظالمانه‌تر» در انتخابات پیش‌رو تکرار خواهد شد، چون به گفته‌ی عارف کیانی، در 2014 آقای غنی رییس‌جمهور نبود، اما حالا که هم در رأس قدرت قرار دارد و هم نامزد است، هرآنچه بخواهد انجام خواهد داد. کیانی مدعی است که اطلاعات آن‌ها نشان می‌دهد کمیسیون‌های انتخاباتی 10 درصد برای برگزاری انتخابات آمادگی دارد و اگر انتخابات با این وضع برگزار شود، 10 درصد شفاف خواهد بود.
یوسف رشید میگوید از آن‌جای‌که بعد سیاسی انتخابات همیشه حساسیت‌زا است و در مقابل مدیریت سیاسی انتخابات ضعیف است، ممکن برخی تیم‌های انتخابات به دلایل خرد و ریز نتیجه‌ی انتخابات را نپذیرند و انتخابات به بحران کشانده شود: «در حال حاضر نیز نگرانی از مداخله و اعمال فشار وجود دارد. برخی از نامزدان از همین حالا می‌گویند که برنده هستیم و اگر انتخابات شفاف نباشد، نتیجه‌ی آن را نمی‌پذیریم. نگرانی این است که اگر نتیجه‌ی انتخابات دلخواه تکت‌های قدرتمند نباشد، ممکن آن‌ها سد راه نتیجه انتخابات شوند. همچنان اگر نظم انتخابات تضمین نشود، مشکلات خرد و ریز در محلات، می‌تواند مسیر انتخابات را از لحاظ سیاسی منحرف و مشکل کلانی خلق کند.»
کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخابات میگوید که نمی‌توان گفت امکان جعل و تقلب در انتخابات ششم میزان وجود ندارد، اما این کمیسیون متعهد است که از تمامی امکانات در راستای تأمین شفافیت و عدالت انتخاباتی استفاده می‌کند.