شیر مهریار
رمان سنگ‌های آسیاب به‌تازگی از سوی انتشارات دانشگاه در هزار نسخه در کابل منتشر شده است. این رمان در قطع رقعی و ۶۴۵ صفحه به چاپ رسیده است. علی کریمی، نویسنده‌ی این رمان، پیش از این دو مجموعه داستان به نام‌های «دو رنگ در یک بستر» و «نگین‌ها» نیز منتشر کرده است. او میگوید مدت ۳۷ سال معلم بوده و ادبیات درس داده است. آقای کریمی در مکاتب از جاغوری تا پاکستان و کابل تدریس کرده و به گفته‌ی خودش، دوست دارد با کودکان و نوجوانان مأنوس باشد. رمان سنگ‌های آسیاب، اثر جدیدش روز پنج‌شنبه (۲۵ میزان) در دانشگاه ابن‌سینا با حضور تعداد زیادی از اشتراک‌کننده‌ها رونمایی و بررسی شد.
علی امیری، استاد دانشگاه که از سخنرانان در این برنامه بود، گفت رمان سنگ‌های آسیاب برایش اثر جدی بوده است. او میگوید با خواندن این کتاب به ادبیات کشور امیدوار شده است و از این جهت نشر آن را یک رویداد مبارک و فرخنده می‌خواند: «ما ممکن فلسفه معاصر و جامعه‌شناسی معاصر نداشته باشیم، ولی رمان معاصر داریم.»
به باور علی امیری، سیاست موضوع اصلی این رمان را شکل می‌دهد: «رمانی که در آن سیاست نباشد، شاید نتوان یافت. ولی این رمان را بیش از پیش می‌توانیم سیاسی بگوییم. کرکترها در تحولات سیاسی رشد می‌کنند. شخصیت‌ها آرمان سیاسی دارند و مولود سیاست‌اند. هیچ کرکتری نمی‌توان یافت که به‌نحوی با سیاست پیوند نداشته باشد. بحث‌ها در خانه هم سیاسی است.» آقای امیری معتقد است که سیاست بر تمام زندگی انسان‌های افغانستانی چیره شده و سایه انداخته است و رمان سنگ‌های آسیاب به‌خوبی توانسته حضور سیاست در جامعه را به‌صورت همه‌جانبه بازتاب بدهد.
حسین حیدربیگی، نویسنده و سخنران دیگر برنامه میگوید که با خواندن رمان سنگ‌های آسیاب متعجب شده است، چون از علی کریمی شناخت و ذهنیت نویسندگی نداشته است. آقای حیدربیگی با تأیید سخنان علی امیری، میگوید این کتاب، رمان سیاسی-تاریخی است و در آن از زمان سلطنت تا اکنون روایت می‌شود. به اعتقاد آقای حیدربیگی با وجود تاریخی‌بودن رمان، روایت کتاب منسجم است و خط داستانی و شخصیت‌ها در ثبت حجم زیاد رویدادهای سیاسی گم نشده است.
حسین حیدربیگی معتقد است که زاویه دید «اول شخص ناظر» در برخی جاهای این رمان زیاد مناسب به‌نظر نمی‌رسد: «در خیلی از جاها راوی ناظرِ به تمام معنا هم نیست و خود جزو از شخصیت‌ها می‌شود. راوی اول شخص ما به‌عنوان قهرمان ظاهر نمی‌شود، بلکه بیشتر راوی می‌ماند.»
فریده فریاد، استاد دانشگاه نیز میگوید سنگ‌های آسیاب رمان تاریخی است که جنگ و کشتار این سرزمین را روایت می‌کند: «این رمان حکایت اوضاع نابه‌سامان ماست. ما در این کتاب شاهد اضطرابی هستیم که سال‌هاست در جریان جنگ‌ها و درگیری‌ها بر این کشور حاکم شده است.»
علی امیری، وجه تاریخی رمان را نیز پررنگ می‌داند. او میگوید خواننده احساس می‌کند که نویسنده بیش از آن‌که انگیزه‌ی هنری و ادبی داشته، دغدغه‌ی ثبت تجربه‌ها و رخدادهای تاریخی را داشته است. آقای امیری می‌افزاید تمام مواردی که در چهار دهه‌ی اخیر مطرح بوده، کم یا زیاد در این رمان آمده است: «بحث‌های قومی، جنگ‌های داخلی، … چیزی که در ذهن نویسنده مطرح بوده، تحولات و رویدادها سیاسی و رخدادهای تاریخی بوده است.»
به باور حسین حیدربیگی، نویسنده‌ی سنگ‌های آسیاب در جمع‌وجورکردن حجم زیادی از حوادث خیلی موفق نبوده است و تمام تحولات در خدمت راوی و شخصیت‌ها قرار نگرفته است. آقای حیدربیگی اضافه می‌کند که رمان شروع قوی ندارد: «شروع رمان باید با ناهماهنگی آغاز و به هماهنگی و نظم منتهی شود.» او اما تأکید می‌کند که «هرچه پیش می‌رویم، روایت قوی می‌شود».
خانم فریاد میگوید همه‌ی شخصیت‌ها در این رمان به‌دنبال آرامش‌اند؛ آرامشی که هرگز به آن دست نمی‌یابند: «شخصیت‌ها تک تک وارد داستان می‌شوند و به مرور زمان ماهرانه و استادانه پرورش می‌یابند تا زمانی که همین شخصیت‌ها به مرور زمان، یکی‌یکی قربانی حادثه و جنگ می‌شوند.»
از نظر علی امیری، بافت و پیکربندی روایت محکم و پخته است. او میگوید رمان خیلی رئال نوشته شده و در خلق کرکترها نیز موفق است: «به همین دلیل، برخی شخصیت‌ها در این رمان در خاطره‌ها و یادها می‌ماند.»
نویسنده کتاب میگوید که در نشر اثرش با مشکلات زیاد در کابل مواجه شده است. او می‌افزاید از ماه قوس پارسال برای چاپ کتابش سرگردان به همه انتشارات‌ها رفته، ولی با واکنش‌ها و جواب‌های ناامیدکننده روبه‌رو شده است: «از لب جر خیرخانه تا جوی شیر گشتم که اثرم چاپ شود. به من می‌گفتند: برو به پل‌سرخ، آن‌جا کتاب هزاره‌ها و شیعه‌ها را چاپ می‌کنند.» آقای کریمی میگوید مبارزه با خط‌کشی‌ها و تفکیک‌های تباری و قومی برای او یک رسالت و باور است.
