مسجد جامع هرات پنجمین مسجد جامع بزرگ در جهان است. بیش‌تر افرادی که برای نخستین‌بار این بنای بزرگ تاریخی را می‌بینند، مبهوتِ عظمت و معماری آن می‌شوند؛ اما این بنای تاریخی با تمام عظمت خود، این‌روزها حال و روز خوبی ندارد. بیش‌تر کاشیها در طول سالهای متمادی آسیب دیده و قسمتی از کتیبهها در حال فروریختن است و بخش‌های زیاد نیز قبلا فرو ریخته است. به‌تازگی حجم ویرانی در مسجد جامع هرات مسئولان در این ولایت را نگران کرده است. مسئولان محلی ولایت هرات تصمیم گرفته‌اند تا کم‌تر از دو هفته‌ی دیگر، راه‌های منتهی به مسجد جامع بزرگ هرات را به روی رفت‌وآمد وسایط نقلیه مسدود کند.
زلمی صفا، آمر حفظ آبده‌های تاریخی ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که این طرح در نشست اخیر کمیسیون «مدیریت شهر قدیم هرات» به تصویب رسیده است.
عبدالقیوم رحیمی، والی هرات ریاست این کمیسیون را بر عهده دارد. او به اداره شهرسازی و مسکن، شهرداری، پولیس و ترافیک دستور داده است که در راستای تطبیق، طرح ممنوعیت رفت‌وآمد در اطراف مسجد جامع هرات اقدام کنند.
دیر هنگام، اما اقدام خوب
گشت‌وگذار وسایط نقلیه در اطراف مسجد جامع بزرگ هرات، باعث لرزش این بنای تاریخی میشود و سالیان متمادی تداوم این روند، باعث فروپاشی بخش‌های از کاشی‌های هفت رنگ این بنا شده است. زلمی صفا، آمر حفظ آبده‌های تاریخی هرات می‌گوید: «رفت‌وآمد وسایط نقلیه به مرور زمان، سبب تخریب بناهای تاریخی میشود و با جلوگیری از تردد وسایط، از تخریب مسجد جامع بزرگ این ولایت نیز جلوگیری خواهد شد و واقعا کار خوبی شد که طرح منع‌شدن عبور و مرور وسایط نقلیه تصویب شد.»
مسجد جامع هرات یکی از ۱۴ بنای تاریخی در کشور است که سه سال پیش اشرف غنی، رییس‌جمهور دستور بازسازی و مرمت آن را داد. قصر دارالامان در کابل، زیارتگاه سخی در مزارشریف و باغ سراج در جلالآباد، از دیگر بناهای تاریخی هستند.
هم اکنون بازسازی مسجد جامع بزرگ هرات جریان دارد. مسئولان در ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات می‌گویند که فاز اول بازسازی این مسجد، به هزینه ۲۴ میلیون افغانی سال گذشته پایان یافت.
این مسئولان می‌افزایند که تا کنون بام، پیاده‌‌روها و کاشی‌های هفت رنگ مسجد جامع از بودجه حکومت بازسازی شده است.
اما توریالی طاهری، معاون شورای ولایتی هرات و عضو «کمیسیون شهر قدیم هرات» به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که باید بودجه بیش‌تری برای بازسازی و مرمت مسجد جامع از سوی حکومت اختصاص داده شود، تا خطر تخریب این بنای تاریخی را تهدید نکند.
بناهای تاریخی هرات در آستانه‌ی فروریزی
هرات جزء ولایت‌های باستانی کشور شمرده میشود. آمارهای ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات نشان می‌دهد که بیش از ۷۰۰ آبده تاریخی در این ولایت وجود دارد.
قلعه اختیارالدین، مجموعه مصلی، آرامگاه خواجه عبدالله انصاری، پل مالان، حوض چهار سوق و نمکدان، از جمله مشهورترین بناهای تاریخی هرات قلمداد میشود.
اما عبور وسایط نقلیه به مرور زمان باعث تخریب این بناها خواهد شد.
عبدالقیوم وزیری، رییس انجمن حامیان میراث فرهنگی هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که حکومت باید هر چه سریع‌تر تردد در اطراف بناهای تاریخی مشهور دیگر را نیز ممنوع اعلام کند.
او می‌افزاید: «امیدواریم که در قسمت بناهای تاریخی ما که در حال فروپاشی‌اند، توجه جدی شود و از تردد وسایط جلوگیری صورت گیرد، تا تمام بناهای تاریخی ما مصئون بمانند.»
مقام‌ها در اداره محلی هرات اطمینان می‌دهند که روی طرح ممنوعیت گشت‌وگذار وسایط نقلیه در اطرف بناهای تاریخی دیگر نیز کار می‌کنند.
جیلانی فرهاد، سخن‌گوی والی هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «اداره محلی تلاش دارد که پس از عملی‌سازی این طرح (ممنوعیت تردد وسایط نقلیه در اطراف مسجد جامع بزرگ هرات)، برای محافظت از تمام بناهای تاریخی دیگر راه‌حل‌هایی را جست‌وجو و عملی کند.»
آیا این طرح عملی است؟
هرچند که عملی‌شدن طرح ممنوعیت گشت‌وگذار وسایط نقلیه در اطراف مسجد جامع بزرگ هرات، باعث جلوگیری از تخریب این بنا خواهد شد، اما باشندگان هرات نگران افزایش ازدحام ترافیکی در سرک‌های اصلی شهر هستند.
غلام‌سخی حسینی، مدیر ترافیک هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که با عملی‌شدن این طرح، باید تشکیل پولیس ترافیک نیز افزایش پیدا کند.
او می‌افزاید که با ۱۵۰ پولیس ترافیک در سطح شهر هرات، غیرممکن است که ازدحام ترافیکی در سرک‌های نزدیک به مسجد جامع هرات مهار شود.
اما جیلانی فرهاد، سخن‌گوی والی هرات می‌گوید که راه بدیلی به همکاری مدیریت ترافیک و شهرداری هرات به‌خاطر جلوگیری از ازدحام جست‌وجو خواهد شد.
قرار بود سال‌ها پیش آثار باستانی هرات در لیست میراث‌های فرهنگی سازمان یونسکو ثبت شود، اما به‌دلیل کوتاهی حکومت سال‌ها است که بناهای تاریخی هرات از رسیدن به این جایگاه محروم مانده‌اند. هنوز هیچ چشم‌اندازی روشن برای کار وجود ندارد. وضعیت آثار باستانی هرات نگران‌کننده است و بسیاری از این آثار نیاز به مرمت و بازسازی دارد.