چندین سال است که شهر کابل گاهی چندین روز پی‌هم در صدر آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار می‌گیرد. شهروندان پایتخت از نبود یک برنامه‌ی منظم برای مبارزه با آلودگی هوای کابل شاکی‌اند و می‌گویند که حکومت این معضل را جدی نگرفته است.
اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست و شهرداری کابل دو نهادی است که به‌طور مستقیم مسئول طرح و برنامه‌ریزی برای مبارزه با این پدیده است.
اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست می‌پذیرد که در سال‌های پیش توجه چندانی به مبارزه با آلودگی هوای پایتخت نشده است، اما تأکید می‌کند که یکی-دو سال می‌شود که موضوع آلودگی هوای کابل در محراق توجه این اداره قرار گرفته است.
یوسف حمیدیان، معین مالی و اداری اداره ملی حفاظت از محیط زیست به روزنامه اطلاعات روز میگوید که با اصلاحات و تغییراتی که در یکی دو سال اخیر در این اداره رونما شده است، موضوع آلودگی هوای پایتخت و مبارزه با این پدیده به موضوع محوری در این اداره مبدل شده است.
به گفته‌ی آقای حمیدیان رهبری اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست توانسته است که با طرح برنامه‌های جدید بودجه‌ی بیشتری نسبت به سال گذشته دریافت کند. به گفته‌ی او بودجه‌ی سال مالی 1399 اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست، حدود 40 درصد بیشتر از بودجه سال گذشته‌ی این اداره پیشنهاد است.
این اداره در سال مالی 1398 حدود 388 میلیون افغانی بودجه دریافت کرد که 93 میلیون و 310 هزار آن بودجه انکشافی و 265 میلیون و 350 هزار آن بودجه عادی بود.
امسال اما مجموع بودجه‌ی این اداره 425 میلیون افغانی است که از سوی وزارت مالیه در سند بودجه گنجانده شده است. از این میان 297 میلیون آن بودجه عادی و 128 میلیون آن بودجه انکشافی میباشد.
با آن هم معین مالی و اداری اداره ملی حفاظت از محیط زیست میگوید که بودجه‌ی این اداره، با توجه به مسئولیت‌ها و فعالیت‌های که انجام می‌دهد، کم است.
وزارت مالیه کشور اما میگوید که واحدهای بودجوی نظر به بودجه‌ی که می‌خواهند و از آن دفاع می‌کنند، بودجه دریافت می‌کنند. شمروزخان مسجدی، سخن‌گوی وزارت مالیه به روزنامه اطلاعات روز میگوید اگر اداره ملی حفاظت از محیط زیست برای برنامه‌ی مشخصی بودجه تقاضا و بتواند از آن برنامه دفاع کند، وزارت مالیه بودجه‌ی مورد نیاز را در اختیارش قرار می‌دهد.
آقای حمیدیان اما میگوید که وزارت مالیه برای هر نهاد یک سقف در نظر گرفته است که بالاتر از آن بودجه نمی‌دهد.
در همین حال سخن‌گوی وزارت مالیه میگوید که با توجه به اهمیت مبارزه با آلودگی هوا در پایتخت کمیته‌ی بودجه وزارت مالیه با اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست، برخورد سخت‌گیرانه ندارد: «به این معنی که آنان می‌توانند از بودجه‌ی خود ساده‌تر دفاع کنند.»
معین مالی و اداری اداره ملی حفاظت از محیط زیست میگوید که در سال 1399 این اداره با طرح و برنامه‌های نو بودجه‌ی بیشتری دریافت کرده است.
آقای حمیدیان میگوید که اداره ملی حفاظت از محیط زیست در نظر دارد که در سال آینده یک سیستم معیاری سنجش کیفیت هوا را به ارزش پنج میلیون دالر در کابل تعبیه کند: «10 دستگاه سنجش کیفیت هوا در سطح کشور به خصوص کابل نصب خواهد شد.»
به گفته‌ی آقای حمیدیان با راه‌اندازی این سیستم، افغانستان قادر خواهد شد که کیفیت هوایش را به گونه‌ی معیاری سنجش و بر مبنای آن برای کاهش آلودگی هوا، برنامه‌ریزی کند.
در حال حاضر اداره ملی حفاظت از محیط زیست، دستگاه‌های سیار سنجش کیفیت هوا را در اختیار دارد که به گفته‌ی مسئولان این اداره خیلی معیاری نیست.
براساس وبسایت «ایر ویژول» که آلودگی هوای تمامی شهرهای جهان را سنجش و سپس رتبه‌بندی می‌کند، کابل در هفته‌ی گذشته در صدر آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار داشت.
آقای حمیدیان اما این آمار را رد می‌کند و میگوید که این سنجش ماهواره‌ای است و دقیق نیست. به گفته‌ی او با راه‌اندازی سیستم سنجش کیفیت هوا که قرار است تا دو سال دیگر در افغانستان افتتاح شود، اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست قادر خواهد شد که عوامل آلودگی هوا را با تفکیک تمامی آلاینده‌ها به‌طور دقیق سنجش کند.
اقدامات مسئولان برای کاهش آلودگی هوای پایتخت
پیش تر شاه‌زمان میوندی، رییس اداره ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان در «کنفرانس جهانی تغییرات اقلیمی» که در 22 قوس در در شهر مادرید اسپانیا برگزار شده بود گفت که دولت افغانستان برای کاهش آلودگی هوا و کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای که منجر به گرم‌شدن زمین می‌شود، یک برنامه‌ی ملی پنچ ساله طرح کرده است.
به گفته‌ی او اصلاحات در ترانسپورت عامه، نهال‌شانی، توسعه‌ی انرژی زغال سنگ و جای‌گزینی انرژی‌های فصیلی با انرژی‌های پاک مثل باد و آفتاب، از مواردی است که در طرح پنج‌ساله روی آن کار می‌شود.
طبق حکم رییس‌جمهوری، امسال یک برنامه‌ی پنج‌ساله برای مبارزه با آلودگی هوای کابل طرح شد. در طرح این برنامه 22 ارگان حکومتی سهیم‌اند. کمیسیون عالی مبارزه با آلودگی هوا تحت ریاست عبدالله عبدالله، رییس اجرایی حکومت، که متشکل از ارگان‌های مختلف است، مسئول اجرای این برنامه است. اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست سکرتریت این کمیسیون را به عهده دارد.
انجنیر نیک‌محمد، رییس نظارت و تفتیش اداره ملی حفاظت از محیط زیست و سکرتر این کمیسیون میگوید که طبق برنامه‌ی پنج‌ساله‌ی مبارزه با آلودگی هوای پایتخت، تمام ارگان‌های شامل این برنامه، هر سه ماه ملزم به نشر گزارش از پیشرفت کارشان‌اند: «اداره حفاظت از محیط زیست هر سه ماه این گزارش‌ها را توحید و سپس آن را به کمیسیون عالی مبارزه به آلودگی هوا گزارش می‌دهد.»
به گفته‌ی او پیشنهاد تهیه استندرد برای زغال سنگ به اداره ملی استندرد، نصب سولر بر بام‌های ادارات دولتی و استفاده از چراغ‌های کم‌مصرف، کاهش بهای گاز و پایدارنگهداشتن برق از مواردی است که تا کنون تحت این برنامه به گونه‌ی جدی روی آن بحث شده است.
به گفته‌ی او براساس این برنامه، رییس اداره مواد نفتی وعده کرده است که در زمستان امسال قیمت هر کیلو گاز را به 48 افغانی کاهش خواهد داد و حتا وسایط سیار را توظیف می‌کند که در 30 محل شهر کابل به مردم گاز توزیع کنند. اما در عمل این روزها در کابل یک کیلو گاز به 65 تا 70 افغانی رسیده است.
انجنیر نیک‌محمد میگوید که عامل اصلی آلودگی هوای کابل در کل جمعیت بیش‌ازحد و در فصل سرما، استفاده از زغال سنگ تصفیه‌ناشده و گشت‌وگذار موترهای دودزا در سطح شهر است. به اعتقاد آقای نیک‌محمد تا برای زغال سنگ، بدیل‌های مثل برق پایدار، گاز با قیمت پایین و زغال سنگ تصفیه‌شده و در کل انرژی‌های ارزان و پاک ارایه نشود، در آلودگی هوای کابل کاهش قابل ملاحظه‌ای رونما نخواهد شد.
در حال حاضر برق کابل، منظم نیست و قیمت گاز هم بلند است. آقای نیک‌محمد میگوید که با توجه به نفوس و میزان فقر در پایتخت کاهش آلودگی هوا در کوتاه‌مدت ممکن نیست.
در عین حال او می‌افزاید که مبارزه با آلودگی هوا مسئولیت تمامی ارگان‌های دولتی و شهروندان کشور است: «مسئولیت کنترل زغال سنگ برمی‌گردد به وزارت معادن و پطرولیم، مسئولیت فابریکه‌ها برمی‌گردد به وزارت صنعت و تجارت، موترهای دودزا، و ریز و گردها به شهرداری کابل. به همین ترتیب هر نهاد به نوبت خود مسئول مبارزه با آلودگی هواست.»
به گفته‌ی آقای نیک‌محمد، در استراتژی پنج ساله‌ی مبارزه با آلودگی هوای پایتخت، مسئولیت‌ها و مکلفیت‌های تمامی ارگان‌ها روشن شده است.
انجنیر نیک‌محمد، رییس نظارت و تفتیش اداره ملی حفاظت از محیط زیست می‌گویدکه نظارت از اصناف مختلف در شهر کابل و مکلف ساختن، آپارتمان‌ها، حمام‌ها، حوض‌های آب‌بازی، فابریکه‌ها و سایر منابع دودزا به نصب فتلر از اقدامات فوری است که این اداره انجام می‌دهد.
او می‌افزاید که راه‌اندازی برنامه اکوتاژ و متوقف کردن وسایط نقلیه دودزا و پیشنهاد تهیه زغال سنگ استندرد توسط اداره ملی استندرد، از دیگر اقداماتی است که اداره ملی حفاظت از محیط زیست در همکاری با ریاست ترافیک کابل انجام می‌دهد: «به اداره ملی استندرد پیشنهاد کرده‌ایم که ستندرد زغال سنگ تصفیه‌شده را تهیه کند تا فابریکه‌ها را تشویق کنیم که از این نوع زغال سنگ تولید کنند.»
شهرداری کابل که نهاد همکار با اداره ملی حفاظت از محیط زیست است میگوید که برای کاهش آلودگی هوا در پایتخت تا کنون اقدامات قابل توجهی انجام داده است.
نرگس مهمند، سخن‌گوی شهرداری کابل به روزنامه اطلاعات روز گفت که شهرداری از شروع سال تا کنون از حدود چهارهزار و 800 اصناف را که شامل، خبازی‌ها، حمام‌ها، ساختمان‌های رهایشی، حوض‌ها می‌شود، نظارت و برای آنان استفاده از گاز و تصفیه‌کننده‌ی دود توصیه شده است. به گفته‌ی او شماری از این اصناف در نتیجه‌ی تخلف‌شان جریمه و مسدود شده‌اند.
در عین حال محمدکاظم همایون، رییس حفاظت از محیط زیست شهر کابل می‌گویدکه او به‌رغم این‌که بودجه کافی در اختیار نداشته است، فعالیت‌های گسترده‌ی فرهنگی را در راستای کاهش آلودگی هوا انجام داده است. به گفته‌ی او تمام بودجه‌ی ریاست محیط زیست کابل هفت میلیون افغانی است که شش میلیون و ۷۰۰ هزار آن به معاش کارمندان این ادراه اختصاص یافته است: «در تمام ریاست دو تا موتر نداریم که از اصناف مختلف در شهر کابل نظارت کنیم.»
آگاهی‌دهی در مورد محیط زیست از طریق مکتب‌ها، مسجدها، دانشگاه‌ها و کمپین خانه به خانه، چاپ بیش از ۱۰۰ هزار بروشور و جمع‌آوری حدود ۱۲۴ هزار امضا برای نه‌گفتن به زغال سنگ، از جمله فعالیت‌های فرهنگی است که آقای همایون و گروهش انجام داده است: «بدون این‌که حتا یک افغانی بودجه از دولت گرفته باشم، این برنامه‌ها را انجام داده‌ام. حتا ماهانه ۲۵ تا ۳۰ هزار از معاش خود را صرف برنامه‌های آگاهی‌دهی در مورد محیط زیست می‌کنم.»
به اعتقاد آقای همایون، فعالیت‌های فرهنگی و آگاهی‌دهی ضررهای استفاده از مواد سوخت مثل زغال سنگ، پلاستیک و دیگر آلاینده‌ها، می‌تواند نقش مهمی در کاهش آلودگی هوای کابل داشته باشد.
انجنیر نیک‌محمد، رییس تفتیش و نظارت اداره ملی حفاظت از محیط زیست در پاسخ به این پرسش که برای کاهش آلودگی هوا در زمستان امسال چه برنامه‌‌هایی روی دست گرفته شده است، گفت: «برنامه‌های مثل نظارت از حمام‌ها، سقاخانه‌ها، رستورانت‌ها حوض‌ها و فابریکه‌ها که منابع آلاینده‌ی هوا است انجام شده و در برخی موارد حتا جریمه شده‌اند، اما این برنامه‌ها روی کاهش آلودگی تأثیر چندانی ندارد.»
او افزود: «اگر در زمستان بارندگی و باد بیشتر شد، آلودگی کاهش پیدا می‌کند و اگر نشد، ما شاهد آلودگی بیشتر خواهیم بود.»
ظاهراً این اقدامات هنوز نتیجه نداده و کابل هنوز در صدر آلوده‌ترین شهرهای جهان است و به‌نظر می‌رسد که شهروندان کابل امسال نیز یکی از آلوده‌ترین زمستان‌ها را سپری خواهند کرد.