کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان با نشر گزارشی پیرامون وضعیت حقوق بشری معلولان، می‌گوید که چالش‌های فرا راه افراد معلول در خصوص دسترسی آن‌ها به حقوق بشری‌شان و همچنان برخورد تبعیض آمیز جامعه سبب محدودیت حضور و مشارکت اجمتاعی آن‌ها شده است.
اعضای کمیسیون حقوق بشر افغانستان روز گذشته «یک‌شنبه 20 دلو» از دولت و دیگر نهادهای که در زمنیه‌ی حقوق معلولان مسئولیت دارند، خواست که اقداماتی را برای بهبود وضعیت معلولان و دسترسی آن‌ها به حقوق ابتدایی بشری‌شان روی دست بگیرند. از جمله: اجرای قانون حقوق و امتیازات معلولان و طرزالعمل چگونگی استخدام آن‌ها، ایجاد مراکز بازتوانی برای معلولان ذهنی، فراهم‌سازی زمینه‌ی آموزش فراگیر برای کودکان معلولان، دادخواهی، آگاهی‌دهی و ترویج حقوق معلولان، توجه به توانمندی معلولان و مشارکت موثر آن‌ها در عرصه‌های مختلف. یکی از خواست‌های دیگر این کمیسیون از دولت، انجام یک سروی ملی معیاری برای شناسایی معلولان و تهیه‌ی آمار دقیق از تعداد آن‌ها است.
آخرین آمار ارایه‌شده از شمار معلولان در افغانستان به 15 سال قبل برمی‌گردد. موسسه‌ی هندیکپ انترنشنال در سال 2005 با انجام یک سروی در افغانستان، رقم معلولان افغانستان را 2.7 درصد کل جمعیت کشور اعلام کرد.
این کمیسیون نظرسنجی‌ای را در مورد وضعیت حقوق بشری معلولان انجام داده و با حدود 980 ملعول در 28 ولایت کشور مصاحبه کرده است. از این میان تنها 193 فرد آن زنان و متباقی آن مردان بوده‌اند. بیشتر پاسخ‌دهندگان بالای 26 سال سن داشته‌اند. براساس این نظرسنجی، حدود 700 پاسخ‌دهنده دچار یک نوع معلولیت فیزیکی‌اند. پس از معلولیت فیزیکی، معلولیت چندگانه در رده‌ی دوم و معلولیت بینایی در رده‌ی سوم و معلولیت شنوایی در رده‌ی چهارم و معلولیت‌های ذهنی در رده‌ی پنجم قرار دارد.
از مصاحبه‌شوندگان در مورد چگونگی دسترسی آن‌ها به آموزش، کار، خدمات بهداشتی، حقوق سیاسی و مدنی و چالش‌های خانوادگی و اجتماعی پرسیده شده است.
حق اشتغال
یافته‌های نظرسنجی کمیسیون مستقل حقوق بشر نشان می‌دهد که بیش از 50 درصد پاسخ‌دهندگان این نظرسنجی به فرصت‌های شغلی دسترسی ندارند. از مجموع 979 پاسخ دهنده، فقط 209 تن آن‌ها گفته‌اند که شاغل‌اند. از این میان حدود 70 درصد آن‌ها دارای شغل آزادند، 17 درصد در اداره‌های دولتی و 12 درصد دیگر در اداره‌ها و نهادی‌های خصوصی کار می‌کنند.
برپایه‌ی این نظرسنجی، پاسخ‌دهندگان عوامل مختلفی را در زمینه‌ی عدم دسترسی به حق اشتغال بیان کرده‌اند، از جمله؛ معلولیت، دسترسی‌ناپذیری محیط‌های کار، تبعیض در استخدام‌ها.
یک هفته قبل لعل‌الدین آریوبی، وزیر دولت در امور شهدا و معلولان به رسانه‌ها گفت زمینه‌ی اشتغال برای بیشتر معلولان، حتا معلولانی که تحصیل کرده، محدود است و تنها حدود نیم درصد آن‌ها در اداره‌های دولتی به‌عنوان کارمند حضور دارند. او گفت که حدود ۸۰ درصد معلولان به فرصت‌های شغلی دسترسی ندارند.
براساس قانون حقوق و امتیازات معلولان افغانستان، دست‌کم ۳ درصد کارمندان دولتی باید معلولان باشند. دو ماه قبل کمیسیون مستقل حقوق بشر و کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی اعلام کردند که برای ایجاد تسهیلات در استخدام معلولان، طرزالعمل جدید استخدام را ترتیب کرده‌اند. براساس این طرزالعمل، سهم معلولان در اداره‌های دولتی افزایش می‌یابد و تسهیلاتی هم در بخش اعلان بست‌ها، و نحوه‌ی امتحان و رقابت برای استخدام در نظر گرفته شده است.
دولت افغانستان در سال 1391 به کنوانسیون بین‌المللی حقوق معلولان پیوسته است. براساس این کنوانسیون دولت افغانستان مسئولیت دارد که زمینه‌ی اشتغال را با شرایط و دستمزد برابر برای معلولان فراهم سازد.
دولت افغانستان براساس قانون حقوق و امتیازات معلولان، ماهانه مقدار پولی را تنها به معلولان متاثر از جنگ می‌پردازد و معلولان طبیعی و مادرزادی از این امتیاز محروم‌اند. کمیسیون حقوق بشر از دولت می‌خواهد که با تصویب قانون جدید، این تبعیض امتیازی میان معلولان را از میان بردارد. بنفشه یعقوبی، عضو کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان می‌گوید که این موضوع نوعی تبعیض و خلاف قانون اساسی و کنوانسیون حقوق معلولان است.
حق آموزش
نظرسنجی کمیسیون حقوق بشر نشان می‌دهد که از مجموع حدود 980 پاسخ‌دهنده، تنها 125 تن آن‌ها به آموزش دسترسی دارند. از این میان 99 فرد آن‌ها دانش‌آموز هستند و 24 تن دیگر دانشجوی دانشگاه‌های دولتی و خصوصی.
پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که به‌دلیل بالا بودن سن، فاصله‌ی زیاد از مراکز آموزشی، نبود امکانات ویژه‌ی معلولان در آموزشگاه‌های عمومی و مشکلات اقتصادی از دسترسی به حق آموزش محروم‌اند.
براساس گفته‌های وزیر دولت در امور شهدا و معلولان، در هر پنج خانواده یک نفر معلول وجود دارد و اکثر این معلولان در روستاها و ولسوالی‌ها به خدمات آموزش و پرورش دسترسی ندارند و در شهرها تنها ۲۰ درصد آن‌ها از خدمات آموزش عمومی بهرمند می‌شوند.
برپایه بررسی موسسه‌ی هندیکپ انترنشنال که در سال 2005 انجام شده، صد و 96 هزار کودک معلول در افغانستان از آموزش محروم‌اند و به‌دلیل ادامه‌ی جنگ و ناامنی و دیگر عوامل معلولیت‌زا این آمار در حال افزایش است.
کمیسیون مستقل حقوق بشر براساس آمار اداره‌ی «تعلیمات تکنیکی و مسلکی» تنها 4 هزار و 200 کودک معلول به آموزش دسترسی دارند.
دولت افغانستان براساس کنوانسیون بین‌المللی حقوق معلولان مسئولیت دارد که زمینه‌ی دسترسی آموزش فراگیر را برای معلولان در نزدیک‌ترین محل زندگی‌شان فراهم سازد. در بند دوم ماده‌ی 24 این کنوانسیون آمده است: «افراد دارای معلولیت از نظام آموزش همگانی بر منبای معلولیت مستنثنی نمی‌گردند. افراد دارای معلولیت می‌توانند به آموزش ابتدایی و متوسطه رایگان، باکیفیت و فراگیر به گونه برابر با سایر افراد جامعه خود، دسترسی داشته باشند.»
حق صحت
یافته‌های نظرسنجی کمیسیون حقوق بشر نشان می‌دهد که بیشتر پاسخ‌دهندگان از دوری موقعیت مراکز بهداشتی از محل سکونت‌شان، شکایت داشته‌اند. بیش از 230 پاسخ‌دهنده گفته‌اند که مراکز بهداشتی، هیچ‌گونه سهولت و امکانات مثل ویلچر، رمپ و لفت برای معلولان ندارند.
براساس کنوانسیون بین‌المللی حقوق معلولان، دولت افغانستان مکلف است که خدمات بهداشتی را برای معلولان بدون تبعیض ارایه کند.
حقوق سیاسی
مقام‌های کمیسیون حقوق بشر می‌گویند که انتخابات ریاست جمهوری سال 1398 را نظارت کرده‌اند و یافته‌های‌شان نشان می‌دهد که معلولان در زمینه‌ی دسترسی فیزیکی و دسترسی به حق رای‌دهی مستقلانه با چالش‌هایی مواجه بوده‌اند. بنفشه یعقوبی عضو این کمیسیون می‌گوید که معلولان در زمینه‌ی انتخاب‌کردن و رای‌دادن به مشکل عدم دسترسی به مراکز راهی‌دهی و انتخاب مستقلانه مواجه بوده‌اند و در زمینه‌ی انتخاب شدن، از عدم اعتماد جامعه به توانمندی شان رنج می‌برند.
مشکلات خانوادگی و اجتماعی
در این نظرسنجی پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که در خانواده‌های‌شان به مشکل بی‌توجهی، تحقیر و تبعیض، محدودیت در رفت و آمد با نزدیکان، محدودیت در اشتراک در مراسم‌های خانوادگی، شرم از مردم به‌دلیل معلولیت و خشونت‌های خانوادگی مواجه‌اند.
336 تن از پاسخ‌دهندگان گفته‌اند خانواده‌های‌شان نسبت به آن‌ها بی‌توجهی و بی‌اعتنایی می‌کنند.
براساس این نظرسنجی معلولان در جامعه مورد تبعیض و تحقیر بیشتر قرار می‌گیرند. همین‌طور بی‌توجهی در رده‌ی دوم، خشونت‌های فیزیکی در رده‌ی سوم و احساس شرم از مردم به‌دلیل معلولیت در رده‌های بعدی قرار می‌گیرد.
براساس آمار اداره‌ی احصائیه‌ی مرکزی، حدود ۹۵۰ هزار فرد در افغانستان بر اثر عوامل مختلف معلول شده‌اند که سه درصد کل جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. کمیته‌ی بین‌المللی صلیب سرح در افغانستان سال گذشته خورشیدی اعلام کرد که بیش از یک میلیون نفر در این کشور دارای یک نوع معلولیت است. این سازمان اعلام کرده بود که هر سال حدود ده هزار معلول را که نیاز به توان‌بخشی یا عضو مصنوعی دارند، ثبت می‌کند. براساس آمار این سازمان، ده درصد این افراد بر اثر جنگ معلول شده و ۹۰ درصد دیگر آن‌ها معلول مادرزادی‌اند و یا ناشی از بیماری و تصادف معلول شده‌اند.