سه روز به 20 حوت روزی که مطابق موافقت‌نامه امریکا و گروه طالبان، باید مذاکرات بین‌الافغانی آغاز شود، مانده است. این‌که مذاکرات در تاریخ تعیین‌شده آغاز می‌شود یا نه تا کنون به‌صورت دقیق معلوم نیست. همچنان یک روز پیش از این تاریخ (19 حوت) قرار است محمداشرف غنی و عبدالله عبدالله مراسم تحلیف‌شان را به‌عنوان رییس‌جمهور جدید به‌صورت جداگانه برگزار کنند. آگاهان امور سیاسی می‌گویند که جنجال‌های داخلی بر سر نتیجه‌ی انتخابات یکی از موانع و مشکلات اساسی بر سر راه آغاز مذاکرات بین‌الافغانی است.
زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه وزارت خارجه امریکا برای صلح افغانستان که مذاکرات امریکا و طالبان را به موفقیت رساند، این روزها به کابل آمده و سرگرم دیدار با رهبران سیاسی افغانستان‌اند تا موانع سر راه آغاز مذاکرات بین‌الافغانی را بردارد یا حداقل زمینه را برای تشکیل یک هیأت مذاکره‌کننده‌ی همه‌شمول که قابل قبول تمامی طرف‌ها باشد، فراهم کند. آقای خلیل‌زاد برای این که موانع سر راه آغاز مذاکرات بین‌الافغانی را بردارد، در دیدارهای‌شان با رهبران حکومت وحدت ملی و دیگر سیاست‌گذاران افغان، تلاش دارد که نخست جنجال‌های انتخاباتی را حل و مانع برگزاری دو مراسم تحلیف رییس‌جمهوری در کابل شود. چیزی که آقای عبدالله در مصاحبه‌ی خود با طلوع نیوز به آن اذعان کرد.
جنجال‌ها بر سر نتیجه‌ی انتخابات، امتیازطلبی انتخاباتی برخی از طرف‌های انتخابات از مذاکرات صلح، عدم توافق روی تشکیل یک هیأت مذاکره‌کننده‌ی همه‌پذیر، مسأله رهایی زندانیان، تشدید خشونت‌ها، انعطاف‌ناپذیری طالبان … از موضوعاتی‌ست که از سوی آگاهان به‌عنوان موانع یا چالش بر سر راه مذاکرات بین‌الافغانی گفته می‌شود. در این میان، جنجال‌های انتخاباتی به‌عنوان مانع و چالش اصلی یاد می‌شود.
اما وزارت دولت در امور صلح می‌گوید که اگر واقعاً اراده‌ای برای تأمین صلح در افغانستان وجود داشته باشد و این اراده عملی شود، هیچ مانعی سر راه آغاز مذاکرات بین‌الافغانی وجود ندارد. ناجیه انوری، سخن‌گوی وزارت دولت در امور صلح می‌گوید که دولت افغانستان برای آغاز مذاکره با طالبان آمادگی کامل دارد: «ما مانع نمی‌بینیم به شرط این‌که واقعا یک اراده‌ی قوی برای آوردن صلح داشته باشیم. از طرف حکومت افغانستان این اراده وجود دارد. از طرف ما هیچ مانعی نیست و هیچ مشکلی وجود ندارد. ما آماده اشتراک در مذاکرات در تاریخ تعیین‌شده هستیم.»
اظهارات سخن‌گوی وزارت دولت در امور صلح مبنی به این‌که مانعی در برابر آغاز مذاکرات بین‌الافغانی وجود ندارد و دولت افغانستان برای آغاز مذاکره به تاریخ 20 حوت آمادگی کامل دارد، در حالی‌ست که چند روز محدود به تاریخ تعیین‌شده برای آغاز مذاکرات مانده، اما تا کنون هیأت مذاکره‌کننده دولت افغانستان تعیین نشده است.
سایه‌ی جنجال‌های انتخاباتی بر آغاز مذاکرات بین‌الافغانی
انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان و مذاکرات امریکا و طالبان در بیش‌تر از یک سال اخیر بر یکدیگر سایه افکنده و گاهی در تقابل شدید قرار گرفته است. اکنون در آستانه‌ی آغاز مذاکرات بین‌الافغانی همچنان جنجال‌ها بر سر نتیجه‌ی انتخابات باقی‌ست. قرار است تیم‌های انتخاباتی «دولت‌ساز» و «ثبات و همگرایی» که یکی را کمیسیون انتخابات و دیگر را خودش برنده‌ی انتخابات اعلام کرده در 19 حوت مراسم تحلیف برگزار کنند. از مدتی به این سو سیاست‌گذاران افغان تلاش دارند که با میانجی‌گری‌ها راه حلی برای این بحران انتخاباتی بیابند.
عبدالحفیظ منصور، نماینده پیشین مجلس نمایندگان به این باور است که دو موضوع اختلافی مهم بر سر راه مذاکرات صلح وجود دارد. آقای منصور در صحبت با اطلاعات روز می‌گوید یک طرف تیم «دولت‌ساز» قرار دارد و اشرف غنی می‌گوید که یک کمیسیون رهبری‌کننده برای مذاکرات صلح تشکیل شود که در رأس آن خودش قرار داشته باشد. در طرف دیگر، این خواست از سوی رقیبانش قابل قبول نیست و «ثبات و همگرایی» می‌گوید که ما دو دسته انتخاباتی هستیم و روی کمیسیون رهبری‌کننده صلح و ریاست آن شاید به توافق نرسیم.
به گفته‌ی آقای منصور، «ثبات و همگرایی» به این باور است که بهتر آن است روی یک تیم مذاکره‌کننده توافق شود تا این تیم به مذاکره با طالبان برود و پس از آن کمیسیون رهبری‌کننده ایجاد شود. چون ممکن است مذاکرات طولانی شود، تا آن زمان جنجال‌های انتخاباتی حل می‌شود و پس از آن کمیسیون رهبری‌کننده صلح ایجاد شود.
آقای منصور تأکید دارد که دسته‌بندی‌های انتخابات در حال حاضر تأثیر فوق‌العاده بالای گفت‌وگوهای صلح دارد و اختلاف‌‌های انتخاباتی بالای گفت‌وگوهای صلح تأثیر منفی خود را داشته است.
به باور آقای منصور، چالش دوم این است که ارگ ریاست‌جمهوری و آقای غنی به بهانه‌های مختلف سعی می‌کند از هر موضوع بهره‌گیری انتخاباتی کند، حتا از مسأله رهایی زندانیان. از سوی دیگر آقای منصور می‌افزاید تیم «دولت‌ساز» تلاش دارد که تصمیم‌گیرنده فقط این تیم باشند: «فشاور می‌آورد که تمام کارها به‌دست تیم دولت‌ساز و وزارت دولت در امور صلح باشد. این‌ها کارها را انجام دهند و دیگران فقط تأیید بکنند. این چیزی‌ست که به جز تیم دولت‌ساز، دیگران چون حکمتیار، ثبات و همگرایی و نبیل به‌صورت جمعی با این نظریه موافق نیستند و باور دارند که برای مذاکرات صلح که یک موضوع ملی است، در کنار حکومت، دیگران هم شامل تیم مذاکره‌کننده باشند.»
خواجه بشیر احمد انصاری، پژوهشگر دینی و آگاه امور سیاسی می‌گوید که اگر هدف از مذاکرات تنها نشستن بر سر میز مذاکره باشد، مانعی فرا راه هیچ گروهی وجود ندارد. آقای انصاری می‌افزاید طالبان می‌گفتند که با هیأت حکومت افغانستان نمی‌نشینند، ولی شنیدیم که آن‌ها در خفا نشسته‌اند: «نفس مذاکره مانعی ندارد، ولی شکل و نتایج آن موانع جدی و فراوانی دارد. یکی از این موانع دسته‌بندی‌های داخلی است که طالبان بر سر آن سرمایه‌گذاری کرده و آن را تشویق می‌کند.»
آقای انصاری در گفت‌وگو با اطلاعات روز با اشاره به جنجال‌های انتخاباتی می‌گوید که در چنین اوضاعی بهتر است هیأت‌های مذاکره‌کننده طالبان و دولت افغانستان روبه‌روی هم بنشینند، اما کشمکش‌های انتخاباتی چنین کاری را در شرایط فعلی ناممکن کرده است: «پیشنهاد من این است که سواران کشتی افغانستان در شرایط کنونی برخی جنجال‌های داخلی را نادیده گرفته، کشمکش‌های گروهی خویش را کنار گذاشته و به‌صورت منسجم و قانونمند عمل کنند، چون هرگاه کشتی غرق شد، دیگر هیچ گروهی در امن نخواهد ماند.»
از سوی دیگر آقای انصاری فکر می‌کند که امریکا تیم‌های انتخاباتی «دولت‌ساز» و «ثبات و همگرایی» را تشویق می‌کنند که هر کدام مراسم تحلیف برگزار کنند تا خود به هدف مورد نظر برسد: «فکر می‌کنم امریکایی‌ها برگزاری دو تحلیفی را که دو کمپ انتخاباتی برای آن آمادگی می‌گیرند، تشویق می‌کنند تا بتوانند این کشمکش را بهتر مهار کرده و در جهت رسیدن به راه سوم که ایجاد حکومت موقت است، آن‌ها را استقامت دهند. امریکایی‌ها در خلق بحران و سپس -اگر بخواهند- در مدیریت آن دست بالایی دارند.»
عباس فراسو، پژوهشگر مسایل افغانستان و منطقه در دانشگاه دیکین در آسترالیا به این باور است که تا کنون چالش‌های فراوان بر سر راه صلح در افغانستان وجود دارد و موافقت‌نامه امریکا و طالبان که تا هنوز یک موافقت‌نامه صلح نیست، هم با چالش‌های زیاد مواجه است.
آقای فراسو اخیرا در گفت‌وگوی با اطلاعات روز گفته بود: «اگر طالب‌ها در مذاکره با دولت افغانستان انعطاف از خود نشان ندهند، و اگر نیروهای سیاسی داخلی بر سر آجندای واحد تفاهم نکنند، روند صلح به چالش مواجه است. به‌خصوص اگر طالبان بخواهند از خشونت استفاده کنند و دولت مجبور شود تا نیروهای دفاعی را دوباره وارد یک جنگ تمام‌عیار با طالبان بکند، چالش‌ها بسیار بیش‌تر می‌شود.»
به گفته‌ی فراسو، عدم تفاهم سیاسی از یک طرف و شدت‌گرفتن احتمالی خشونت‌ها از طرف دیگر، افغانستان را در آستانه‌ی یک جنگ داخلی قرار می‌دهد. برای همین تأکید می‌شود که اجماع سیاسی داخلی شکل بگیرد، روی آجندای مذاکرات توافق شود تا کار به جاهای بحرانی‌تر کشانده نشود.
مسأله رهایی زندانیان چالش اصلی مذاکرات صلح نیست
براساس توافق امریکا و طالبان تا 20 حوت، روز شروع مذاکرات بین‌الافغانی، باید پنج هزار زندانی گروه طالبان و یک هزار زندانی دولت افغانستان باهم تبادله شوند. یک روز پس از امضای موافقت‌نامه اشرف غنی گفت که هیچ تعهدی برای رهایی پنج هزار زندانی طالبان نیست و صلاحیت رهایی آنان تنها از حکومت افغانستان است. اما طالبان آغاز مذاکرات بین‌الافغانی را مقید به آزادی این زندانیان‌شان کرده است.
در حال حاضر مسأله‌ی رهایی زندانیان یکی از چالش‌ها یاد شده و گفته می‌شود یکی از موانع بر سر راه آغاز مذاکرات بین‌الافغانی است. اما آگاهان امور مسأله رهایی زندانیان را به‌عنوان یک مانع بر سر راه آغاز مذاکرات بین‌الافغانی و روند صلح نمی‌دانند و معتقدند این‌که این مسأله قابل حل است.
حفیظ منصور به این باور است که مسأله عدم رهایی زندانیان یک بحث تبلیغاتی از سوی رییس‌جمهور غنی است و می‌خواهد از این مسأله امتیاز بگیرد. او می‌افزاید که رییس‌جمهور غنی چندی پیش به‌دلیل این‌که خود را صلح‌طلب نشان دهد، حدود یک هزار زندانی طالبان را بدون قید و شرط آزاد کرد، اما حالا قانون‌دوستی و دفاع از دست‌آوردهای نیروهای امنیتی را مطرح می‌کند.
آقای منصور می‌گوید: «این مسأله مطرح است که از هر عنوانی و به‌خصوص رهایی زندانیان می‌خواهد چیزی بگیرد. ما زندایان را رها می‌کنیم، شما به ما چه می‌دهید؟ امریکا! شما در مورد نتیجه‌ی انتخابات با ما کمک می‌کنید؟ [رهایی زندانیان] به‌عنوان مشکل اساسی هیچ وقت مطرح نشده است. ثبات و همگرایی هیچ مشکلی نداشته است.»
ظاهرا هیچ طرفی به جز محمداشرف غنی و تیم او با مسأله رهایی زندانیان مشکل ندارد. عبدالله عبدالله در مصاحبه خود با طلوع نیوز با رهایی پنج هزار زندانی طالبان مخالفت نکرد، بلکه گفت که این مسأله باید شامل روند صلح باشد. اما اشرف غنی تا کنون با رهایی زندانیان طالبان پیش از آغاز مذاکرات مخالفت کرده و می‌گوید که روی این مسأله در مذاکرات بین‌الافغانی تصمیم گرفته شود.
خواجه بشیر احمد انصاری معتقد است که مسأله زندانیان مانع نه، بلکه حکومت می‌خواهد بهایی را که خود در برابر رهایی آن‌ها تعیین خواهد کرد، به‌دست آورد: «این‌که این بها چه خواهد بود نمی‌دانم؛ یک زندانی طالب در برابر یک زندانی دولت و یا توافق برای برگزاری تحلیف و یا چیزی دیگر.»
از دید آقای انصاری، بزرگ‌ترین مانع روند صلح، ذات ایدیولوژی طالبان است که بر بنیاد حذف و مصادره استوار میباشد: «متیقن نیستم که حرارت سیاسی موجود، عنصر این ایدیولوژی را آماده تعامل با عناصر و مکونات دیگر در لابراتوار جامعه ساخته باشد. مشکل دیگر ما ذایقه خون است که زبان جنگ‌جویان فراوانی در این جغرافیا به آن عادت کرده و لذتی که از «شوربای خون» می‌برند از هیچ غذای دیگری نمی‌برند. چقدر هراس‌انگیز است که کسی برای سال‌ها در خون انسان نان تر کرده و از تجربه‌ی هر غذای دیگری محروم باشد.»
او می‌افزاید که اقتصاد جرمی مواد مخدر مانع دیگری است که می‌تواند تداوم جنگ را برای سالیان دراز بیمه کند. سخن از قطع جنگ بدون قطع منابع اقتصادی آن ناممکن است.
قبلا عبدالعلی محمدی، حقوق‌دان و مشاور پیشین ریاست‌جمهوری افغانستان به اطلاعات روز گفته بود که بحث حقوقی قضیه رهایی زندانیان طالبان به‌سادگی قابل حل است، اما مسأله اصلی بحث سیاسی قضیه است. به گفته‌ی محمدی، انس حقانی هم یکی از زندانیان طالبان بود و محکومیت شدید نیز داشت، اما آزاد شد: «آن مسأله چطوری حل شد، که قضیه این‌ها حل نمی‌شود. لذا این مسأله به‌سادگی قابل حل است.»
اما وزارت دولت در امور صلح می‌گوید رهایی زندانیان پیش از آغاز مذاکرات بین‌الافغانی یک پیش‌شرط مناسب نیست و ممکن است این مسأله روند صلح را به چالش بکشد.
ناجیه انوری می‌گوید پیش از امضای موافقت‌نامه امریکا طالبان روی موضوع رهایی زندانیان با هردو طرف صحبت شده که رهایی زندانیان در مذاکرات مستقیم دولت با طالبان مطرح می‌شود. دولت افغانستان صلاحیت دارد و تصمیم می‌گیرد که در مورد زندانیان طالبان چه تصمیم بگیرد: «قبل از آن اگر تصمیم‌های دیگر گرفته شده باشد یا پیش‌شرط باشد، یک پیش‌شرط مناسب نیست و ممکن پروسه را به چالش بکشد.»
مذاکرات بین‌الافغانی در 20 حوت آغاز خواهد شد؟
این‌که مذاکرات بین‌الافغانی در 20 حوت آغاز می‌شود یا نه با ابهام روبه‌روست. با توجه به جنجال‌های داخلی بر سر نتیجه‌ی انتخابات و تأکید دو تکت انتخاباتی پیشتاز به برگزاری مراسم تحلیف در 19 حوت، بعید به‌نظر می‌رسد که مذاکرات در تاریخ تعیین‌شده آغاز یا حکومت افغانستان آماده‌ی رفتن به مذاکره شود. از طرف دیگر اما امریکا مصمم است که به هر نحو ممکن، زمینه را برای آغاز مذاکرات بین‌الافغانی فراهم کند.
عبدالله عبدالله در مصاحبه خود همچنان گفت که نباید در ترتیب فهرست هیأت مذاکره‌کننده انحصارگرایی شود و یک نفر تصمیم بگیرد. آقای عبدالله افزود که تا چهار روز این هیأت تعیین خواهد شد، مگر این که کسی نخواهد مذاکرات آغاز شود.
وزارت دولت در امور صلح می‌گوید که شروع مذاکرات بستگی به اراده هر دو طرف مذاکره (دولت افغانستان و گروه طالبان) دارد. ناجیه انوری گفت که اراده حکومت افغانستان مستحکم است و در مذاکرات اشتراک می‌کند: «جانب مقابل ما هم باید اراده خود را به این موضوع نشان بدهد و در مذاکرات اشتراک کنند. توب در میان طالبان است.»
به گفته‌ی او، تیم مذاکره‌کننده پنج ماه پیش آماده شده بود. در این اواخر وزیر دولت در امور صلح و رییس‌جمهور غنی مشوره‌های دوباره با سیاسیون افغانستان و اقشار مختلف را انجام داده و آخرین کارها روی تعیین هیأت مذاکره‌کننده جریان دارد: «تقریبا نهایی است. تا روزی که مذاکرات آغاز می‌شود، آمادگی کامل برای اشتراک داریم.»