صدیقه ذکی
ویروس کووید 19 اکنون در اغلب کشورهای جهان پخش شده و بهعنوان یک تهدید عظیم جهانی برای بشریت بهحساب میآید. گروههای علمی و تخنیکی ابعاد مختلف بیماری را بررسی میکنند و خبرهای مربوط به ویروس در مرکز توجه جهانیان و رسانهها قرار دارد. ما میدانیم که ویروس چگونه منتشر میشود، روی سطوح مختلف چقدر زنده میماند، چگونه توسط فاصلهگذاری اجتماعی قابل کنترل است، چگونه شاخصهای کلان اقتصادی از جمله رشد اقتصادی کشورها را تحت تأثیر قرار میدهد و یا حتا میدانیم که دوران پساکرونایی با تجربهی زیستی قبل از آن متفاوت خواهد بود. در این بحبوحه بحران اما کمتر به بررسی «تحلیل جنسیتی مسأله بیماری و پیامدهای آن» پرداخته شده است. تجربهی بیماریهای همهگیر مشابه مانند ابولا و زیکا نشان میدهد که در زمان بروز بحران، برابری جنسیتی اولویت خود را از دست میدهد و جای خود را به پاسخهای اضطراری مانند حفظ جان افراد و کاهش پیامدهای منفی اقتصادی میسپارد.
در شرایط کنونی نیز دولتها کوشش میکنند با تشکیل گروههای متعدد مدیریت بحران، طرح انواع بستههای حمایتی برای کاهش تبعات اقتصادی بیماری در سطح خرد و کلان و روی دستگرفتن دهها پالیسی و راهکار، آثار منفی بیماری را کنترل و هزینههای اقتصادی اجتماعی آن را کاهش دهند. وجه مشترک اغلب این سیاستها اینست که آثار بیماری و محدودیتهای وضعشده برای کنترل آن برای همهی افراد جامعه اعم از زنان، مردان، دختران و پسران یکسان باشد. در واقعیت اما، شیوع بیماری و تمهیدات پیشگیرانهی دولتها برای مقابله با آن، چالشهای متعددی برای زنان ایجاد کرده که آسیبپذیری آنان را در برابر بیماری افزایش میدهد. شیوع این بیماری نیز مانند هر پدیدهی دیگری نیازمند انجام تحلیل دقیق جنسیتی است. تحلیل جنسیتی بیماری کووید 19 به این مسأله میپردازد که چگونه نقشهای و مسئولیتهای برساختهی اجتماع میتواند بر آسیبپذیری یک جنس (زنان یا مردان) تأثیرگذار باشد. اگرچه براساس آمارهای ارائهشده تا کنون درصد ابتلای مردان به ویروس کووید 19 بیشتر بوده و زنان به لطف مصئونیت بیولوژیک بالاتری که دارند، کمتر به این ویروس آلوده شدهاند، اما در مقابل زنان با خطرات دیگری مواجه هستند:
• سنگینترشدن مسئولیتها: براساس آمارهای سازمان جهانی کار (ILO)، در حالت عادی زنان آسیایی بهطور متوسط 4.1 برابر مردان کارهای بدون مزد خانه شامل آشپزی، نظافت، نگهداری از کودکان و … را انجام میدهند.[i] در بسیاری از شهرهای جهان، در پی رشد صعودی تعداد مبتلایان به ویروس تمهیدات فاصلهگذاری اجتماعی مانند قرنطین و محدودیتهای تردد وضعشده است و این شرایط شمار زیادی از کارمندان را وادار کرده به دورکاری و کار از خانه روی آورند. اما تجربهی زنان و مردان از دورکاری بسیار متفاوت است. در واقع، این زنان هستند که فشار جسمی و روانی مضاعفی را تجربه میکنند؛ این روزها زنان نهتنها فعالیتهای کاری خود را ادامه میدهند و چهار برابر بیشتر از مردان برای انجام کارهای خانه انرژی و زمان صرف میکنند، بلکه با بستهشدن مکاتب و کودکستانها مانند یک معلم خانگی عهدهدار امور آموزش کودکان نیز هستند. علاوه بر این، اقدامات پیشگیرانه مانند ضدعفونیکردن خانه، نگهداری از سالمندان و بیماران و فراتر از آن برآوردهکردن انتظارات فزایندهی اعضای خانواده نیز، زنبودن در دوران قرنطینه را به یکی از سختترین مشاغل دنیا تبدیل کرده است.
• ناامنی اقتصادی: براساس گزارشهای رسمی اغلب کارگران مشاغل غیررسمی را زنان تشکیل میدهند که معمولا از مزایایی مانند رخصتیهای مریضی بیبهرهاند. در صورتی که این گروه از زنان خوششانس باشند و محدودیتهای دولتی سبب توقف فعالیتهای اقتصادی آنان نشده باشد، دو انتخاب دارند: یا برای حفظ صحت خود و خانواده خود در خانه بمانند و شغل خود را از دست بدهند یا اینکه خطر بیمارشدن را به جان بخرند و در محل کار خود حاضر شوند. در سطح جهانی، زنان اغلب در مشاغلی با دستمزد پایینتر و ناامنی شغلی بالاتر کار میکنند. بخشهایی مانند کشاورزی، هتلداری، نگهداری از کودکان، آموزش، صنعت غذا و پوشاک و مد را شامل میشود که با شیوع بیماری اغلب این مشاغل فعالیتهای خود را متوقف کرده و کارگران خود را اخراج کرده و یا به رخصتیهای اجباری فرستادهاند. [ii]در این حالت زنان شغل و درآمد خود را بهصورت دایم یا موقت از دست میدهند که این امر بهخصوص برای زنان سرپرست خانوار بسیار دشوار است.
• خشونتهای خانگی: بررسیها نشان میدهد که معمولا بعد از بروز فاجعههای طبیعی و شرایط اضطراری خشونتهای خانگی افزایش مییابد. شاید به این دلیل که با توقف فعالیتهای اقتصادی و تجمع اعضای خانواده در یک مکان مشترک و اغلب محدود، تعارض منافع و انتظارات بین آنها فزونی مییابد. پس از وضع مقررات منع تردد و خانهنشینی اجباری در بحران کنونی، بسیاری از کشورها افزایش قابل ملاحظه آمار خشونت خانگی را گزارش کردهاند. اداره زنان سازمان ملل متحد (UNWOMEN) تأیید میکند که فرانسه 30 درصد، سنگاپور 33 درصد، آلمان، کانادا، اسپاانیا و بریتانیا 10 درصد، آرژانتین 25 درصد و ایالات متحده 11 درصد افزایش خشونت خانگی را شاهد بودهاند.[iii] با توجه به این واقعیت که نیمی از نفوس دنیا در قرنطینه بهسر میبرند و در بسیاری از کشورهای جهان سوم خشونت های خانگی بهعنوان عرف رایج پذیرفته شده و کمتر گزارش و ثبت میشود، احتمالا شمار زیادی از زنان در این دوران خشونت خانگی را تجربه میکنند.
• چالشهای حرفهای زنان شاغل در بخش صحی: در سرتاسر جهان زنان بیش از مردان در مشاغل مرتبط با صحت حضور دارند. حدود 70 درصد کارمندان شفاخانهها را زنان تشکیل میدهند[iv] (اغلب بهعنوان پرستار) که بسیاری از آنها در موقعیتهای برابر دستمزد کمتری نسبت به مردان دریافت میکنند. همزمان با شیوع و گسترش بیماری و افرایش مراجعات به شفاخانهها، این افراد اعم از داکتران و پرستاران مجبورند ساعات بیشتری را در محل کار خود سپری کنند و در معرض ویروس قرار گیرند. همچنین کمبود وسایل پیشگیری مانند ماسک و دستکش و لباس محافظ برای پرسنل طبی نیز خطر مصابشدن به بیماری را بهصورت قابل توجهی برای این دسته از زنان افزایش دهد. از سوی دیگر تحت فشار قرارگرفتن بین مسئولیتهای شخصی و شغلی نیز سلامت روانی آنان را بهشدت تهدید میکند. در طول همهگیری بیماری سارس نیز پرستاران زن در هنگکنگ گزارش دادند که انجام همزمان مسئولیتهای شخصی (مادری و همسری) و مسئولیتهای مرتبط با وظیفه آنها را در شرایط بسیار دشوار و تحت استرس شدید قرار داده است.
• حضور کمرنگ در تصمیمگیری و مدیریت بحران: برخلاف نظام صحی، اکثر اعضای برجستهی جلسات مدیریت بحران را مردان تشکیل میدهند و زنان کمتر از 25 درصد در سطح رهبری سهم دارند[v]. در جلسات رهبری جهان مشکلات و ضرورتهای جامعه از نگاهی صرفا مردانه شناسایی و بررسی میشود و به تبع آن راهکارهای مردانهای نیز برای آن تجویز میشود. بنابراین جای تعجب نیست که در چنین جلساتی نیازمندیها، نگرانیها و ضرورتهای زنان نادیده و یا کماهمیت انگاشته میشود و در نهایت این زنان هستند که باید مشکلات خود را به قامت راه حلهای مردانه اندازه کنند.
• کنترل کمتر بر صحت باروری: مقابله با بیماری همهگیر کووید 19 مستلزم بسیج منابع به بخشهای عاجل مانند خریداری امکانات تشخیص و مراقبت از بیماران است. با توجه به محدودیت منابع مالی، در بسیاری از کشورها منابع از سایر بخشهای صحی مانند برنامههای تنظیم خانواده رایگان به بخشهای درگیر با ویروس کووید 19 انتقال مییابند[vi] و حتا برخی کشورها قسمتی از ظرفیت زایشگاههای خود را نیز به بیماران مبتلا به این ویروس اختصاص دادهاند. گزارشها حاکی از آن است که حتا برخی از زنان که در آستانهی زایمان قرار دارند نیز در مورد مراجعه به شفاخانه ها تردید دارند و ترجیح میدهند نوزاد خود را در خانه به دنیا بیاورند. [vii]کاهش منابع مرتبط با صحت باروری در کنار افزایش نیاز زنان به وسایل پیشگیری از بارداری در دوران قرنطینه سبب میشود زنان کنترل کمتری بر تصمیمات بارداری داشته باشند که این امر خطر بارداریهای ناخواسته و زایمانهای نامن را افزایش میدهد. [viii]
راهکارها
در چنین شرایطی دولتها مکلفند در تمام پلانهای خود ضرورتهای جنسیتی را در نظر گرفته و منابع کافی به آن اختصاص دهند. بدیهی است که اقدامات قبلی دولت برای تأمین مصونیت زنان در طول دورهی بحران کافی نیست و باید اقدامات جدید با توجه به شرایط فعلی و قیود روزگردی وضعشده اتخاذ شود. در این راستا پیشنهاد میشود:
• برنامههای آموزشی رسانهای جهت تشویق اعضای خانواده به همکاری در انجام کارهای خانه؛
• معرفی خدمات مشاورههای تلفنی برای مدیریت و کنترل تنشهای خانوادگی و آگاهیدهی در مورد خشونتهای خانگی از طریق رسانهها؛
• برنامههای آموزشی رسانهای در مورد چگونگی پیشگیری و پاسخدهی به خشونتهای خانگی؛
• فراهمکردن سرپناه امن و مصئون برای قربانیان، در صورت نیاز به ظرفیت بیشتر استفاده از اماکنی مانند هتلها و مراکز آموزشی؛
• توجه جدی به صحت جسمی و روانی کارمندان بخشهای صحی با فراهمکردن تجهیزات حفاظتی کافی، خدمات مشاوره کاهش استرس و همچنین پرداخت امتیازات و معاش اضافی؛
• توجه ویژه به زنان سرپرست خانوار که شغل خود را از دست دادهاند و در اولویت قراردادن آنها برای دریافت بستههای حمایتی؛
• اختصاص منابع کافی به خدمات صحی باروری و فراهمکردن محیط مصئون و تجهیزات مناسب برای مراقبت های لازم در طول دورهی بارداری و زایمان برای مادران؛
• شاملکردن زنان در پروسههای تصمیمگیری در سطوح محلی و ملی و جنسیتمحورکردن پلانها و استراتژیها.
[i] . https://www.ilo.org/asia/media-centre/news/WCMS_633284/lang–en/index.htm
[ii] https://time.com/5801897/women-affected-covid-19/
[iii] . https://www.weps.org/sites/default/files/2020-04/issue-brief-covid-19-and-ending-violence-against-women-and-girls-en.pdf
[iv] https://www.unwomen.org/en/news/stories/2020/3/news-womens-needs-and-leadership-in-covid-19-response
[v][v] . https://www.weforum.org/agenda/2020/04/women-female-leadership-gender-coronavirus-covid19-response/
[vi] https://www.unfpa.org/sites/default/files/resource-pdf/COVID-19_Preparedness_and_Response_-_UNFPA_Interim_Technical_Briefs_Maternal_and_Newborn_Health_-23_March_2020_.pdf
[vii] https://www.bbc.com/news/stories-52098036
[viii] . https://www.theguardian.com/global-development/2020/apr/03/coronavirus-crisis-may-deny-95-million-women-access-to-family-planning
+++
«کمپین همدلی: کرایه خانه قانونا نصف شود» در روزهای دشواری که همه درگیر ویروس کرونا یا COVID-19 هستیم، برای گسترش همدلی، همکاری و همدردی میان مردم و بهویژه میان مالک و مستأجر راهاندازی شده است. در این کمپین از مالکان خانههای مسکونی میخواهیم که با همدلی و همیاری، از ماه حمل تا پایان وضعیت کنونی، کرایه ماهوار را کم کنند. حامیان این کمپین درحالیکه میدانند شماری از مالکان پیش از این اقدامات انسانی و درخور ستایش انجام دادهاند، تأکید میکنند که کرایههای ماهوار خانهها حداقل نصف شود. برای امضای این دادخواست به این آدرس رفته پس از امضا آنرا با دوستان خود شریک سازید: