گزارش نهاد مطالعات زنان برای صلح از کارکرد سال اول مجلس هفدهم نشان می‌دهد که پارلمان فعلی از هماهنگی و وحدت در برابر قوه مجریه برخوردار نیست و مجلس فعلی تا حدی فردگرا و پراکنده است که سبب شده کارهای جمعی این نهاد عالی تقنینی با چالش مواجه شود.
نهاد مطالعات زنان برای صلح از هفت سال به این‌سو از طریق مشاهدات منظم نشست‌های عمومی مجلس، کارکرد این این نهاد را بررسی و گزارش‌های ماهانه و سالانه ارائه می‌کند. گزارش امسال این نهاد که بررسی کارکرد مجلس را از ششم ثور 1398 الی دوم دلو 1398 در بر می‌گیرد به‌تازگی منتشر شده است.
در گزارش آمده است که مشاهدات تیم پارلمانی این نهاد نشان می‌دهد که جلسات عمومی مجلس نمایندگان در سال جاری عمدتا با چالش عدم پاسخ‌گویی حکومت به‌دلیل موجودیت کابینه‌ی سرپرست مواجه بوده است.
هرچند کارکرد مجلس در عرصه‌ی قانون‌گذاری نسبت به سال گذشته خوب بوده، اما دخالت حکومت در امور مجلس توسط فرستادن فرمان‌های تقنینی مهم‌ترین چالش در عرصه‌ی قانون‌گذاری بوده است.
کارکرد مجلس در عرصه‌ی قانون‌گذاری
گزارش نهاد مطالعات زنان برای صلح نشان می‌دهد که مجلس نمایندگان در سال اول کاری 24 طرح قانون را تصویب و چهار سند تقنینی را تصویب نکرده است.
همچنان مجلس هفت سند تقنینی را رد، چهار طرح قانون را معرفی، 12 سند تقنینی بین‌المللی را تصویب، یک سند بین‌المللی را رد و یک سند بین‌المللی را تصویب نکرده است.
در گزارش آمده که غیرحاضری مکرر در کمیسیون‌های دایمی مجلس و عدم تطبیق تدابیر انضباطی مندرج اصول وظایف داخلی از عوامل اصلی کندی کار در عرصه‌ی قانون‌گذاری بوده است. همچنان دخالت حکومت در امور مجلس با فرستادن فرمان‌های تقنینی مهم‌ترین چالش در عرصه‌ی قانون‌گذاری بوده که باعث پایین‌آمدن کیفیت قانون‌گذاری شده است.
نهاد مطالعات زنان برای صلح در گزارش خود می‌گوید که مجلس هفدهم در سال اول کاری خود در عرصه‌ی قانون‌گذاری نسبت به سال گذشته خوب عمل کرد و توانست اسناد تقنینی، فرمان‌ها، کنوانسیون‌ها و موافقت‌نامه‌هایی را به تصویب برساند.
قانون حمایت از کودکان یکی از جنجالی‌ترین قانون در سال اول کاری مجلس نمایندگان بود که بحث و جنجال بر سر آن میان نمایندگان چند هفته طول کشید. این قانون هرچند به تاریخ 18 قوس 1398 در مجلس تصویب شد، اما براساس اعتراض شماری از نمایندگان، نصاب مجلس برای رأی‌گیری در مورد این قانون پوره نشده و تصمیم قبلی (تصویب قانون) بی‌سرنوشت ماند.
نوعیت نشست‌ها، نصاب مجلس و حضور نمایندگان در جلسات
مجلس نمایندگان در سال اول کاری دور هفدهم از ششم ثور سال 1398 الی دوم دلو 1398 خورشیدی 74 نشست عمومی برگزار کرد که شامل 36 نشست قانون‌گذاری، 9 نشست استجوابی، هشت نشست استماعی، دو نشست نمایندگی، یک نشست فوق‌العاده و 17 نشست عادی می‌شود. در این سال مجلس هیچ نشست استیضاحیه برگزار نکرد.
از مجموع 74 نشست، 60 جلسه‌ی آن نصاب داشته و 14 جلسه‌ی آن فاقد نصاب بوده است. در عین حال در گزارش آمده که در وقت تصویب قوانین مجلس اکثرا نصاب نداشته و بعضا بدون تکمیل نصاب برای قوانین رأی‌گیری شده است.
همچنان این گزارش نشان می‌دهد که به‌طور اوسط 60 درصد نمایندگان در نشست‌های عمومی مجلس حاضر و 40 درصد غیرحاضر بوده‌اند. همچنان در سال گذشته 71 نشست مجلس دارای آجندای از قبل ترتیب‌شده بوده و آجندای سه نشست تغییر کرده است.
همچنان در گزارش آمده که مطابق اصول وظایف داخلی مجلس نمایندگان، رییس مجلس باید قبل از ختم جلسه، نمایندگان را از آجندای جلسه بعدی خبر دهد، اما در سال گذشته آجندای هیچ جلسه‌ی بعدی اعلام نشد.
نظارت از حکومت؛ نشست‌های استجوابی بی‌نتیجه
مجلس نمایندگان در سال گذشته در عرصه‌ی نظارت از حکومت یا قوه مجریه، 9 نشست استجوابی و هشت نشست استماعی برگزار کرده است. نهاد مطالعات زنان برای صلح در گزارش خود می‌گوید که نشست‌های استجوابی در سال گذشته به‌گونه‌ای پایان می‌یافت که قناعت نمایندگان حاصل نمی‌شد. همچنان نشست‌های استجوابی نمایندگان تا کنون به‌دلیل ادامه‌ی روند سرپرسی و عدم پاسخ‌گویی کابینه حکومت و رؤسای شماری از ادارات مستقل، نتایج مثمر نداشته است.
در گزارش نهاد مطالعات زنان برای صلح آمده که موجودیت گزارش‌های قومی و سمتی، عدم موجودیت معلومات و ارائه اسناد موثق و دقیق در وقت استیضاح و استجواب مسئولان حکومتی و وزیران، معامله‌های پنهانی میان شماری از اعضای مجلس و مسئولان حکومتی در وقت استجواب و استیضاح و مبهم‌بودن یا بی‌نتیجه‌ماندن نشست‌های استجوابی از چالش‌های مجلس در بخش نظارت از کارکرد حکومت میباشد.
شماری از نمایندگان در مصاحبه با تیم دیدبان مجلس نمایندگان نهاد مطالعات زنان برای صلح گفته‌اند که برخورد اکثریت نمایندگان در قبال حکومت به گونه‌ی تضرع‌آمیز و برخورد حکومت با نمایندگان به‌شکل آمرانه بوده است که استقلالیت مجلس را همواره مورد پرسش قرار داده است: «تابع‌بودن شمار زیادی از اعضای مجلس از حکومت و مداخلات زیرکانه‌ی حکومت باعث شده که فرامین تقنینی زیادی را به نفع خود صادر و مجلس آن‌ها را تصویب کند.»
همچنان در گزارش آمده که برخی از اعضای مجلس نمایندگان حقوق‌دان نیستند، برخی‌ها هم سواد حقوقی کافی ندارند و شماری هم در حال ادامه‌ی تحصیل هستند.
نمایندگی از مردم؛ عدم تمایل نمایندگان به رفتن به ولایت‌های‌شان
در گزارش آمده که هرچند نمایندگی از مردم یکی از وظایف مهم و مسئولیت اساسی نمایندگان است، اما نمایندگان پارلمان هفدهم در سال اول کاری ضعف‌های جدی در این عرصه داشته‌اند: بیش‌تر نمایندگان برای رفتن به ولایت‌های‌شان در روزهای رخصتی‌های تابستانی و زمستانی تمایل ندارند. پس از رخصتی تابستانی در سال گذشته از میان نمایندگان 34 ولایت تنها نمایندگان 12 ولایت گزارش‌های ولایتی ارائه کرده‌اند. همچنان پس از رخصتی زمستانی از میان نمایندگان 34 ولایت، تنها نمایندگان 10 ولایت گزارش‌های ولایتی ارائه کرده‌اند.
در گزارش آمده که هرچند شماری از نمایندگان گزارش‌های ولایتی ارائه کردند، اما مشخص نیست که این گزارش‌ها مورد پی‌گیری و مبنای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی قرار گرفته است یا خیر.
براساس این بررسی، سفرنکردن بیش‌تر نمایندگان به ولایت‌های‌شان پس از رخصتی‌های تابستانی و زمستانی، عدم بازدید از موکلان، مردم، جامعه، پروژه‌های توسعه‌ای در ولایات و عدم تهیه گزارش، ارائه آن به مجلس و پی‌گیری آن با نهادهای ذیربط حکومتی از جمله چالش‌های نمایندگان مجلس در عرصه‌ی نمایندگی از مردم است.
ترکیب مجلس هفدهم
مجلس نمایندگان افغانستان 250 کرسی دارد که هر ولایت نظر به میزان نفوس خود در آن سهم دارد. از 250 کرسی 10 کرسی سهم کوچی‌ها و 68 کرسی سهم زنان است. انتخابات برای مجلس هفدهم که در ماه میزان سال 1397 برگزار شد یکی از جنجالی‌ترین انتخابات‌های افغانستان بود. انتخابات همراه بود با تقلبات گسترده و ادعاهای بی‌پیشینه حتا ادعای درخواست رابطه‌ی جنسی برخی مقامات از نامزدان زن در بدل رساندن به کرسی در پارلمان. نتایج نهایی انتخابات حدود هفت ماه بعد از برگزاری انتخابات اعلام شد که با اعتراض و انتقادهای گسترده همراه شد. سرانجام پارلمان هفدهم در روزهای نخست ماه ثور سال 1398 افتتاح شد.
براساس گزارش نهاد مطالعات زنان برای صلح، در مجلس هفدهم 64 درصد اعضا، نمایندگان جدید و 34 درصد آن نمایندگان قبلی‌اند. همچنان 43.3 درصد نمایندگان مجلس هفدهم از ملیت پشتون، 24.8 درصد از ملیت تاجیک، 16.8 درصد از ملیت هزاره، هشت درصد نورستان، هشت درصد ازبیک و باقی مانده از ملیت‌های ترکمن، ایماق، عرب، پشه‌یی و بلوچ اند.
همچنان 90 درصد نمایندگان مجلس هفدهم مستقل و ده درصد آن از اعضای احزاب چون حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان، حزب وحدت اسلامی افغانستان، حزب اسلامی افغانستان، حزب جنبش ملی اسلامی، حزب جمعیت اسلامی افغانستان، حزب دعوت اسلامی افغانستان و سایر احزاب می‌باشند.