«خانه‌به‌خانه» نام کارزاری است که در دوران خانه‌نشینی دانش‌آموزان به‌دلیل ویروس کرونا راه افتاده است. در این کارزار دست‌اندرکاران آن خانه به خانه برای دانش‌آموزان کودک در افغانستان به‌ویژه در کابل، کتاب‌های ویژه‌ی کودکان توزیع می‌کنند. این کارزار از سوی مرکز معلومات افغانستان در دانشگاه کابل (ACKU) زیر چتر برنامهی «توانا» در بخش کودک راه‌اندازی شده است.
با شیوع ویروس کرونا در افغانستان و تعطیلی مکاتب بیش از 9 میلیون دانش‌آموز که اکثریت مطلق آن کودکان‌اند خانه‌نشین شدهاند. مسئولان کارزار «خانه‌به‌خانه» می‌گویند که هدف آنان از توزیع کتاب در دوران قرنطین کمک به خانواده‌ها و کودکانی است که توان خرید اسباب سرگرمی و کتاب ویژه‌ی کودکان را ندارند. به گفته‌ی آنان توزیع کتاب‌های داستان برای کودکان در این دوران کمک می‌کند سرگرم باشند و آنان را تشویق کند که با وجود تعطیلی مکاتب با کتاب و اسباب آموزشی سروکار داشته باشند. همچنان این برنامه کمک می‌کند که عادت و مهارت مطالعه در کودکان حفظ شود و در عین حال این مهارت‌ها رشد کند.
کاظم حمیدی، مسئول برنامهی «توانا» در مرکز معلومات افغانستان می‌گوید که توزیع کتاب «خانه‌به‌خانه» مورد استقبال خانواده‌های زیادی قرار گرفته است. آقای حمیدی می‌گوید بیش‌تر خانواده‌های که توان خرید کتاب را ندارند از این برنامه مستفید شدهاند. برخی از خانواده‌ها با خوشحالی و استقبال از این برنامه گفته‌اند که برای اولین بار به دست کودکان‌شان کتاب‌های داستان و قصه‌ی کودکانه، آن‌هم به زبان محلی فارسی و پشتو رسیده است.
به گفته‌ی آقای حمیدی در این کارزار کتاب‌هایی توزیع می‌شود که در جشنواره‌ی ادبی برنامهی «توانا» که در سال 2019 برگزار شده بود، تهیه شده است. برنامهی «توانا» در مرکز معلومات افغانستان(ACKU) از پنج از سال به این‌سو در بخش ادبیات کودک کار می‌کند. آقای حمیدی می‌گوید که در جشنواره‌ی ادبی 2019 میلادی 260 نویسنده، داستان کودک نوشته بودند که از آن میان 10 داستان بلند کودک برگزیده شد و در 40هزار نسخه به زبان‌های ملی فارسی و پشتو چاپ شد. این شمار کتاب امسال قرار بوده که از طریق مکاتب در مرکز و ولایات به دست کودکان برسد اما به‌سبب تعطیلی مکاتب وشیوع ویروس کرونا این کار نشده است. از این‌رو مسئولان برنامه می‌گویند که کارزار خانه‌به‌خانه را برای توزیع این کتاب‌ها آغاز کرده‌اند.
توزیع کتاب «خانه‌به‌خانه» از بیش از دوماه به این‌سو در کابل شروع شده است. مسئولان این کارزار می‌گویند که تا کنون بیش از پنج‌هزار جلد کتاب را در نواحی مرکز شهر و شماری از ولسوالی‌های دوردست کابل توزیع کرده‌اند. با ادامه‌ی شرایط قرنطین و تعطیلی مکاتب قرار است به‌زودی در ولایات به‌ویژه در هرات و بلخ و شمار دیگر نیز شروع شود.
تا کنون در این برنامه 300 خانواده پوشش داده شده است. آقای حمیدی می‌گوید توزیع کتاب از طریق مراکز و نهاد‌های همکار نیز انجام می‌شود. او می‌گوید که حدود 700 مرکز و نهاد مثل یتیم‌خانه‌ها، مراکز تربیه‌ی اطفال، کتاب‌خانه‌ها سیار، انجمن‌های ادبی و فرهنگی و گروه‌های رضاکار را در فهرست‌شان دارند که در توزیع کتاب با آنان همکاری می‌کنند. همچنان با استفاده از فرصت برخی از گروه‌های کمک‌رسان حاضر شدهاند که در دوران قرنطین همراه توزیع مواد غذایی، کتاب نیز توزیع کنند.
آقای حمیدی می‌گوید که پیش از این در شرایط عادی سالانه 40 – 50 هزار جلد کتاب را از طریق مکاتب، کتاب‌خانه‌ها و مراکز دیگر توزیع می کردند. اما امسال با شرایط قرنطین و تعطیلی مکاتب کار جدیدی را با توزیع خانه به خانه‌ی کتاب تجربه کرده‌اند که به باورشان بسیار موفق و متفاوت بوده است. او گفت که در این برنامه با استقبال پرشوق‌وشور خانواده‌ها و کودکان رو‌به‌رو شده که برای‌شان امیدوارکننده بوده است.
در کنار توزیع کتاب به‌گونه‌ی حضوری و خانه‌به‌خانه، مسئولان این برنامه می‌گویند که نسخه‌ی انلاین حدود 50 عنوان کتاب داستان کودک را نیز از طریق وبسایت‌شان به زبان‌های فارسی، پشتو و ازبکی تهیه کرده‌اند. کاظم حمیدی می‌گوید که از نسخه‌ی آنلاین نیز تا کنون بیش از سه‌هزار نفر در داخل و خارج از کشور استفاده کرده‌اند.
تهدیدات شیوع ویروس کرونا مکاتب را تعطیل و کودکان را خانه‌نشین کرده است. با این حال تهدید شیوع این ویروس از طریق برنامه‌های کمک‌رسانی، توزیع کتاب یا مواد غذایی نیز وجود دارد. مسئول برنامهی توزیع کتاب «خانه‌به‌خانه» می‌گوید که در برنامهی شان موارد بهداشتی را رعایت و کماکان توصیه‌های بهداشتی را نیز به خانواده‌ها تبلیغ می‌کنند.
سرگرمی و برنامه‌ریزی برای کودکان در دوران تعطیلی مکاتب در پی شیوع ویروس کرونا به دغدغه‌ی مهم مسئولان ملی، بین‌المللی و خانواده‌ها تبدیل شده است. روان‌شناسان تأکید می‌کنند که کوشش شود سرگرمی و مصروفیت کودکان در زمان قرنطینه همانند شرایط عادی حفظ شود. یکی از راه‌های سرگرمی کودکان قصه‌خوانی و تهیه‌ی داستان‌های تصویری برای آنان است. صندوق حمایت از کودکان ملل متحد یا یونیسف نیز توصیه کرده که خانواده‌ها تا حد امکان برای کودکان کتاب و یا شبیه آن به گونه‌ی رنگی، تصویری و داستانی تهیه کنند. از این‌که کودکان علاقه‌ی زیادی به شنیدن، دیدن و خواندن داستان کودکانه دارند و با آن سرگرم می‌شوند.
چه راهی برای درگیر کردن کودک با کتاب وجود دارد؟
تهیه‌ی کتاب برای بیش‌تر خانواده‌ها در افغانستان ممکن نیست. سرگرمی و پرکردن اوقات فراغت کودکان در زمان شیوع ویروس کرونا از مسائل مهم برای خانواده‌ها است. وزارت معارف افغانستان و بخش خصوصی برنامهی آموزش از راه دور را تهیه کرده است، اما این برنامه بنابر نبود امکانات کافی برق، انترنت و سایر لوازم آموزشی به گونه‌ی مؤثر نمی‌تواند عملی شود.
بنابر گزارش بی‌بی‌سی، یونیسف پیشنهاد کرده که در نبود امکان تهیه‌ی کتاب، خانواده‌ها می توانند که برای کودکان کمتر از پنج سال از پارچه‌های کهنه و موجود در خانه کتاب بسازند. طوری که پارچه‌ها را با رنگ‌های شاد و متنوع انتخاب کنند و آن‌ها را به اندازه و شکل کتاب بریده و از یک طرف بدوزند. سپس با کشیدن یک تصویر در هر برگ، خود پدران و مادران با شراکت کودکان می‌توانند داستان خلق کنند.
همچنان به پیشنهاد یونیسف در خیلی از خانه‌ها آلبوم عکس خانوادگی وجود دارد.اگر کتاب وجود نداشته باشد و حوصله ساختن کتاب نباشد، خانواده‌ها می توانند از این آلبوم مانند کتاب استفاده کنند. می‌توانند درباره‌ی هرعکس با کودک حرف بزنند و ماجرای آن را به کودک تعریف کنند.
توصیه یونیسف برای تهیه کتاب، برای کودکانی که بیش‌تر از هفت سال دارند، این است که خانواده می‌توانند یک کارتن بزرگ را همانند کتاب برش کنند و بدوزند.
سپس از کودکان بخواهند که در هر صفحه یک نقاشی بکشند و برای هر نقاشی خود نیز قصه‌اش را به کمک پدر و مادر و یا بزرگ‌ترهایش بنویسند.