پس از حدود دو ماه از آغاز برنامه‌ی مدیریت محصولات زراعتی صادراتی، شماری از اعضای شورای ملی، شورای ولایتی و نهادهای تجارتی می‌گویند که این برنامه به‌گونه‌ی شفاف و مؤثر تطبیق نشده است. شماری از نمایندگان مجلس می‌گویند که در این برنامه فساد مالی وجود دارد و روند تطبیق آن شفاف نیست.
ادعای فساد
گل‌زمان نائب، عضو کمیسیون اقتصاد ملی مجلس نمایندگان در گفت‌وگو با اطلاعات روز گفت که گزارش‌های نظارتی آنان از ولایات نشان میدهد که در تخصیص بودجه برای شماری از مناطق زراعتی اولویت‌ها و ضرورت‌ها در نظر گرفته نشده است: «بیش‌تر از این‌که برنامه جنبه اقتصادی و اجتماعی داشته باشد، براساس رقابت‌های منفی میان متنفذان قومی، زورمندان و شماری از اعضای شورای ملی جنبه سیاسی گرفته است.» این نماینده مجلس میگوید که گاهی مسئولان برنامه در هنگام تخصیص بوجه از مردم رشوه خواسته‌اند و برنامه درکل نتوانسته است به گونه مؤثر تطبیق شود و بودجه‌ی آن در مسیر نادرست مصرف میشود.
به گفته‌ی آقای نائب نظارت‌ها و گزارش‌ها نشان میدهد که بودجه‌ی برنامه گاهی در مناطق ناامن و غیرقابل تطبیق و همچنان در مناطقی که محصولات زراعتی ندارد، به‌گونه‌ی نامناسب تخصیص داده شده و احتمالا حیف و میل میشود. آقای نائب میگوید که پس از رخصتی‌ها و آغاز دوره‌ی جدید مجلس نمایندگان، گزارش‌های نظارتی‌شان را به‌گونه‌ی مستند شریک خواهند کرد و از وزارت زراعت خواهند خواست که در مورد پاسخ بگویند.
برنامه‌ی مدیریت محصولات زراعتی صادراتی، امسال از سوی دولت برای جلوگیری از ضایعشدن محصولات زراعتی به‌دلیل محدودیت‌های صادراتی در زمان شیوع ویروس کرونا روی دست گرفته شد. این برنامه در 14 ثور امسال از سوی وزارت وزارت زراعت، آبیاری و مالداری با بودجه‌ی هشت میلیارد افغانی اعلام شد. سپس برای تصویب به مجلس نمایندگان رفت و اعضای مجلس بودجه‌ی آن را به‌دلیل «نگرانی از فساد در تطبیق برنامه» به 5.8 میلیارد افغانی کاهش داد. در نتیجه این برنامه پس از یک‌بار ردشدن از سوی مجلس نمایندگان در روزهای پیش از رخصتی مجلس تصویب شد.
برنامه مدیریت محصولات زراعتی در زمان شیوع ویروس کرونا در همکاری با شوراهای انکشافی محلی تطبیق میشود و در آن مردم نیز ده درصد سهم می‌‌گیرد. ادعای فساد در روند تطبیق این برنامه و مداخله در آن در حالی است که مسئولان وزارت زراعت، آبیاری و مالداری می‌گویند که این برنامه به‌گونه‌ی شفاف در همکاری با مردم در مسیر درست ان پیش برده میشود.
اکبر رستمی، سخن‌گوی وزارت زراعت، آبیاری و مالداری به اطلاعات روز گفت از این‌که برنامه براساس نیاز مردم و دهقانان ترتیب شده است، هیچ گونه چالشی در آن وجود ندارد. برنامه به گونه‌ی شفاف و درست تطبق میشود و مردم و دهاقین خودشان ناظر بر آن است.
شماری از اعضای کمیسیون مالی و بوجه‌ی مجلس نمایندگان نیز در مورد شفافیت برنامه‌ی وزارت زراعت ابراز نگرانی می‌کنند. سید عظیم کبرزانی، منشی این کمیسیون میگوید که از زمان تصویب بودجه‌ی برنامه تا کنون نگرانی از چگونگی تطبیق آن وجود دارد. نگرانی‌ها این است که چطور این برنامه در مدت زمان کم با وجود چالش‌های امنیتی و فساد به‌گونه‌ی شفاف تطبیق شود. از این‌رو به گفته‌ی آقای کبرزانی، بودجه‌ی آن از هشت میلیارد افغانی به 5.8 میلیارد افغانی از سوی اعضای مجلس نمایندگان کم شد و سپس بنا بر ضرورت تصویب شد.
آقای کبرزانی گفت که هنوز بودجه وسط سال به مجلس ارائه نشده است. همچنان به گفته‌ی او اعضای مجلس نمایندگان نیز اکنون در رخصتی است. نمایندگان پس از رخصتی گزارش‌های ولایتی‌شان را ارائه خواهند کرد و در مورد چگونگی تطبیق برنامه بیش‌تر گزارش خواهند داد.
برنامه چقدر مؤثر خواهد بود؟
اکنون فصل رسیدن محصولات زراعتی افغانستان به‌خصوص شماری از میوه‌جات و سبزیجات تازه است. حدود چهار ماه از اعلام برنامه وزارت زراعت می‌‌گذرد. عملا از دو ماه به این‌سو روند تطبیق آن آغاز شده است. مسئولان وزارت زراعت در هنگام اعلام برنامه گفتند که این برنامه در مدت چهار تا شش ماه تطبیق میشود و از 50 درصد ضایعات جلوگیری خواهد کرد.
اکنون شماری از اعضای شورای ملی و شورای ولایتی می‌گویند که برنامه وزارت زراعت در کاستن از ضایعات محصولات زراعتی کافی و مؤثر نیست. شماری از این نمایندگان می‌گویند که برنامه وزارت زراعت براساس اولویت و ضرورت در ولایات تطبیق نشده است، بلکه صرف نمایشی بوده و هیچ‌گونه تأثیری در کاستن ضایعات محصولات ندارد و نخواهد داشت.
شکایت‌ها از عدم تطبیق مناسب برنامه در حالی است که تربوز ولایت فراه هر سال کیلوی یک افغانی میرسد. دادالله قانع، عضو شورای ولایتی فراه به اطلاعات روز میگوید که امسال همچنان تربوز دهقانان ضایعات زیاد دارد. به گفته‌ی آقای قانع براساس برنامه وزارت زراعت، قرار است صرف در دو ولسوالی کشمش‌خانه درست شود، اما هرگز برای ولایت فراه که اولویت آن نگهداری تربوز و شماری دیگر محصولات است کافی و مؤثر نیست. به گفته‌ی او چالش اصلی در فراه نبود برق و سردخانه است که دولت از سال‌ها به این‌سو به آن توجه نمی‌کند تا از ضایعات تولید انبوه تربوز و… در فراه جلوگیری شود.
براساس اطلاعات وزارت زراعت روند تطبیق برنامه مدیریت محصولات زراعتی در شماری از ولایات مثل هرات و بلخ تا 70 درصد پیش رفته است. در شماری از ولایات دیگر تا 50 درصد و در شماری دیگر این برنامه به‌تازگی آغاز شده است.
وکیل احمد کرخی، عضو شورای ولایتی هرات میگوید که برنامه وزارت زراعت براساس ضرورت و اولویت زارعان و دهقانان هرات نیست. او همچنان میگوید که نیاز اساسی در هرات نخست سردخانه است، ولی وجود ندارد. آقای کرخی به اطلاعات روز گفت که وزارت زراعت روی ایجاد ذخیره‌گاه کشمش و پیاز در شماری از ولسوالی‌ها کار می‌کند، اما این برنامه‌ها هرگز در هرات نیازسنجی و اولویت‌بندی نشده است.
آقای کرخی گفت که بیش‌ترین چالش را دهقانان در ضایعات فلفل، بادنجان رومی، بامیه، سیر و شماری دیگر محصولات دارد که هر سال در چهار کیلو به 15 تا 20 افغانی میرسد. درحالی‌که محصولات خارجی را پس از آن در کیلوی 100 افغانی مردم می‌خرند: «از سال‌ها به این‌سو توجه اساسی نشده است. سردخانه جایش مشخص شده، اما هرگز کار آن شروع نشده است. برنامه‌های مؤقتی وزارت زراعت و بدون نیازسنجی هرگز مؤثر نیست. از سوی دیگر شفاف هم نیست و تطبیق آن مشکلات زیاد دارد.»
گل زمان نائب، عضو کمیسیون اقتصاد ملی مجلس نمایندگان به اطلاعات روز میگوید که بیش‌تر برنامه‌های دولت برای چالش‌های اقتصادی، مقطعی، نمایشی و صرف برای تبلیغات رسانه‌ای است. او همچنان گفت که برنامه وزارت زراعت نیز به دنبال برنامه توزیع گندم و نان برای نیازمندان ناقص است و چالش‌های زیادی دارد. به گفته‌ی آقای نائب، برای رفع چالش اصلی تاجران و دهقانان در بخش محصولات زراعتی سال‌هاست که توجه اساسی در نگهداری، بسته‌بندی و صادارات آن نشده است. از این بابت امسال نیز مثل هر سال شکایاتی زیادی میرسد.
شکایات از عدم مؤثریت و ناقص‌بودن بودن برنامه وزارت زراعت در حالی است که سخن‌گوی وزارت زراعت میگوید این برنامه برای محصولاتی است که هنوز نرسیده است. گرچند این برنامه برای زمان شیوع ویروس کرونا اعلام شده بود، اما اکنون محدودیت‌های شیوع ویروس کرونا نیز اکثرا برداشته شده و گفته میشود راه‌های زمینی و هوایی برای صادرات نیز باز شده است.
نهادهای تجاری و نمایندگان مردم همچنان تأکید می‌کنند که در برنامه‌ی وزارت زراعت آن‌چنانی که انتظار می‌‌رفت برای رفع چالش‌های اصلی مثل نبود سردخانه و… توجه اساسی نشده است؛ چالشی که هر سال تاجران و دهاقین با آن روبه‌رویند.
امین بابک، رییس روابط عامه اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری به اطلاعات روز میگوید که محصولات زراعتی در زمان شیوع ویروس کرونا با چالش‌های صادراتی مواجه بود، اما اکنون این چالش رفع شده است. او گفت که محصولات زراعتی افغانستان اکنون مانند قبل از طریق دهلیز‌های هوایی و مرز‌های زمینی از جمله پاکستان صادر میشود اما چالش اصلی که هر سال تاجران و دهقانان به آن رو‌به‌رو می‌شوند تولید انبوه و نبود امکانات برای نگهداری آن است تا به تدریج وارد بازارهای داخلی و خارجی شود. به گفته‌ی آقای بابک، این چالش امسال نیز همانند سال‌های پیش وجود دارد.
پاسخ وزارت زراعت چیست؟
در برابر انتقادها مسئولان وزارت زراعت، آبیاری و مالداری میگوید که برنامه‌ی مدیریت محصولات زراعتی براساس نیاز استراتژیک تطبیق میشود. اکبر رستمی در این مورد به اطلاعات روز گفت که برنامه برای محصولاتی است که تولیدات آن زیاد است و نیاز دارد تا نگهداری، بسته‌بندی و صادر شود.
آقای رستمی گفت که برنامه روی ذخیره‌ی پیاز، کچالو، سیب، انار و انگور متمرکز است. این محصولات عمدتا تا هنوز نرسیده و تا دو-سه ماه دیگر که این محصولات برسند برنامه مدیریت محصولات زراعتی نیز تکمیل خواهد شد.
سخن‌گوی وزارت زراعت گفت که چالش ضایعات سایر محصولات مثل تربوز صرف برای یکی-دو هفته برای دهاقین در شماری از ولایات مثل فراه ایجاد میشود. به گفته‌ی آقای رستمی این چالش را دولت از طریق خریداری آن نسبتا رفع کرده و امسال چالش‌های ضایعشدن آن کم‌تر بوده است: «ما از نگاه محصولات مثل تربوز تازه به خودکفایی رسیده‌ایم و نیاز به نگهداری و صادرات آن نداریم. صرف برای یکی-دو هفته در شماری از ولایات در انتقال زودهنگام آن به ولایات دیگر چالش‌های امنیت و… به وجود می‌‌آید. آن هم زود حل میشود.»
براساس برنامه وزارت زراعت که در 14 ثور اعلام کرد، قرار است چهارهزار و ۳۳۲ کشمش‌خانه هر کدام با ظرفیت نگهداری ۱۶ تُن کشمش در مدت چهار ماه ساخته شود.
همچنان مطابق این برنامه قرار است ۱۴ هزار و ۶۳۳ سردخانه‌ی صفر انرژی یا ذخیره‌خانه‌ی پیاز و کچالو هر کدام به ظرفیت نگهداری پنج تا ۱۰ تُن ساخته شود. ساخت ۸۸۴ سردخانه‌ی صفر انرژی برای نگهداری محصولات انار، انگور و سیب نیز در قالب این برنامه است. علاوه بر این موارد، به تعداد یک‌هزار ماشین خشک‌کننده‌ی میوه و سبزی نیز به دهقانان و باغ‌داران توزیع میشود.
کار سردخانه‌های بزرگ به کجا رسیده است؟
جدا از برنامه مدیریت محصولات زراعتی در زمان شیوع ویروس کرونا، چالش عمده از سال‌ها به این‌سو نبود سردخانه است. همواره تأکید شده است که توجه دولت باید به این بخش اساسی باشد که اگر رفع شود، مشکلات بازار تمام محصولات زراعتی تازه حل خواهد شد. در برنامه‌ی مدیریت محصولات زراعتی نیز از ایجاد سردخانه‌های صفر انرژی یاد شده است. در سال‌های پیش نیز وزارت زراعت اعلام کرده بود که قرار است 12 سردخانه‌ی بزرگ به ارزش 2.1 میلیارد افغانی در ده ولایت فراه، کابل، پروان، تخار، بلخ، غزنی، میدان وردک، فاریاب، پکتیا به‌زودی ساخته شود.
اکنون سخن‌گوی وزارت زراعت میگوید که کار عملی این 12 سردخانه نیز به تازگی امسال آغاز شده است. آقای رستمی گفت که مسئولیت تطبیق آن را شرکت انکشاف ملی در اداره امور ریاست‌جمهوری دارد. او گفت که روند تدارکاتی ایجاد این سردخانه‌ها امسال به تازگی تمام شده است و کار عملی آن اکنون آغاز شده است.