«خانه، کارخانه، بوم بوم خلاص»

– ابوالفضل! ابوالفضل! زود باش به حویلی پشت سر بیا و دوربین شب‌بین را بیاور!

– در راه هستم می‌‌آیم.

– کوچه از جسدهای دشمن پر شده و زخمی هم دارد.

– وضعیت ما چطور است.

– الحمدالله در وضعیت خوبی قرار داریم، قابل تشویش نیست.

این مکالمه دو جنگ‌‌جوی طالب بود که عصر یک روز هفته‌‌ی گذشته یک افسر پولیس در پشت خط جنگ ولسوالی ارغنداب ولایت قندهار آن را شنود می‌‌کرد. در آن لحظه‌ی درگیری‌‌های نه‌چندان شدید میان نیروهای دولتی و جنگ‌‌جویان طالب در منطقه‌‌ای که افسر پولیس آن را «جوی لاهور» می‌‌گفت در چند کیلومتری مرکز ولسوالی ارغنداب و مرکز ولایت قندهار جریان داشت.

کماندوهای ارتش و سربازان پولیس در میان قریه‌‌های و باغ‌‌های انار مصروف پاکسازی بودند و فقط چند کیلومتر جنگ‌‌جویان طالب را از کنار غربی رود ارغنداب عقب‌زده بودند و چند پاسگاه را نیز در ساحات پاکسازی‌شده ایجاد کرده بودند. بعد از بلندشدن صدای هر انفجاری جنگ‌‌جویان طالبان با صدای بلند از کشته‌شدن نیروهای دولتی آمار و ارقامی به همدیگر مخابره می‌‌کردند. در این سو، یک افسر پایین‌رتبه ارتش که در نزدیکی خط اول جنگ قرار داشت از طریق مخابره از همرزمانش خبر می‌‌گرفت. همرزمانش پاسخ می‌‌داد: «خیر و خیریت است»

بعدا افسر پولیس به من گفت طالبان می‌‌داند که صحبت‌‌های‌شان رصد می‌‌شود و تلاش می‌‌کنند با ارائه‌‌ی آمار و ارقام «دروغین» از کشته‌‌شدن نیروهای دولتی، روحیه نیروهای دولتی را تضعیف کند و به جنگ‌‌جویان خودشان روحیه ببخشند.

حدود دوونیم ماه پیش، جنگ‌‌جویان گروه طالبان پس از حملات سنگین بر ولایت هلمند، بر شماری از ولسوالی‌‌های ولایت قندهار از جمله ارغنداب، ژیړی، پنجوایی و میوند نیز حملات تهاجمی انجام دادند که در نتیجه بخش‌‌هایی از این ولسوالی‌‌ها به‌دست گروه طالبان افتادند.

حالا بعد از سپری‏‌‌شدن حدود دوونیم ماه، هنوز بخش‌‌های زیادی از این مناطق در کنترل طالبان است و مقامات امنیتی در قندهار می‌‌گویند که عملیات پاکسازی این مناطق به‌دلیل جاسازی بیش از حد ماین‌‌ها توسط گروه طالبان و جلوگیری از تلفات غیرنظامیان، به کندی پیش می‌‌رود.

فریداحمد مشعل، آمر امنیت فرماندهی پولیس قندهار هفته گذشته (چهارشنبه، ۱ دلو) در صحبت با اطلاعات روز گفت که یگانه مانع سر راه پیشرفت عملیات نیروهای دولتی ماین‌‌های جاسازی‌‌شده از سوی طالبان در جاده‌‌ها، زمین‌ها و خانه‌های مردم و جلوگیری از تلفات مردم ملکی است که عملیات پاکسازی را با کندی مواجه کرده است.

به گفته‌‌ی او، نیروهای دولتی تا کنون ۶۱۱ حلقه ماین کارگذاری‌‌شده طالبان را تنها در ولسوالی ارغنداب و بخشی‌‌های از ولسوالی ژیړی خنثا و پاکسازی کرده‌‌اند: «به گونه‌‌ی مثال، در یک باب مسجد که خانه‌‌ی خدا است، ۱۸ حلقه ماین جابجا کرده بودند.»

آقای مشعل می‌‌گوید که طالبان از چند ولایت دیگر نیروهای‌شان را جمع کرده بودند و با استفاده از فرصتی که نیروهای امنیتی در حالت دفاع قرار دارند، بر ولسوالی‌‌های ژیړی، میوند، ارغنداب و پنجوایی حملات تهاجمی را انجام دادند که در این درگیری‌ها حدود ۵۵۰ جنگ‌‌جوی طالبان به‌شمول فرماندهان این گروه کشته و شماری زیادی دیگر مجروح شده‌‌اند.

در همین حال، دفتر مطبوعاتی قول اردوی ۲۰۵ اتل در قندهار که رهبری عملیات پاکسازی را به عهده دارد، روز گذشته (یکشنبه، ۵ دلو) با نشر خبرنامه‌‌‌ای گفته است که در نتیجه‌‌ی یک حمله پیشگیرانه نیروهای دفاعی و امنیتی در ولسوالی ارغنداب ۳۸ جنگ‌‌جوی طالبان کشته شده‌‌اند. به نقل از خبرنامه، در این عملیات ۱۷ حلقه ماین طالبان خنثا، پنج مخفی‌‌گاه و مقداری مهمات این گروه تخریب و از بین برده شده است.

آمر امنیت فرماندهی پولیس قندهار همچنان گفت که گروه طالبان جاده‌ها را تخریب و نزدیک به ۴۸۰ پل و پلچک را نیز منفجر ساخته‌اند.

به گفته‌‌ی او، فرماندهان پولیس دو ولسوالی، فرمانده یک لوای ارتش، فرمانده کندک ارتش و دیگر منصوبین که به علت غفلت وظیفوی، شدت جنگ و یا دستوری (به دستور کسی) سنگرهای خویش را رها کرده بودند، در تحقیق قرار دارند.

آقای مشعل گفت که به‌تازگی دستوری دریافت کرده که در مناطقی که جنگ‌‌جویان طالب از خود تحرک نشان بدهند، نیروهای امنیتی از حالت دفاعی فعال خارج شده و آنان را سرکوب خواهند کرد: «البته در جاهای که جنگ‌‌جویان طالب تحرک نداشته باشند، نیروهای امنیتی در حالت دفاعی فعال باقی می‌‌مانند.»

آوارگی و بربادی

شاید آماری که جنگ‌‌جویان طالبان و نیروهای امنیتی از کشته‌های یکدیگر می‌دهند تبلیغات و برای تضعیف روحیه‌ی دشمن باشد، اما یک چیز واقعیت دارد؛ آوارگی و بربادی زندگی مردم.

بعد از سقوط بخش‌‌هایی از چند ولسوالی قندهار به‌دست جنگ‌‌جویان طالبان، مردم این ولسوالی‌‌ها خانه‌‌ و کاشانه‌‌شان را ترک کرده، به شهر و حومه‌‌های شهر قندهار پناه آورده‌‌اند. به گفته‌‌ی رییس شورای مردمی ولسوالی ارغنداب، تنها از حدود ۵۰ قریه‌‌ی این ولسوالی حدود ۷۵ هزار نفر بی‌‌جا شده‌‌اند.

به روایت بی‌‌جاشد‌‌گانِ این ولسوالی‌‌ها، وقتی طالبان قریه‌‌ها را تصرف می‌‌کنند، از خانه‌‌های مردم به‌‌عنوان سنگر جنگ در برابر نیروهای دولتی استفاده کرده و مردم را مجبور می‏کنند که ساحه را ترک کنند. سید کمال آغا، باشنده روستای بابر ولسوالی ارغنداب می‏گوید: «در خانه‌‌های خود بودیم که طالبان آمد و به خانه‌‌های ما داخل شد و به ما گفت که باید بیرون شویم تا در جنگ و بمباردمان کشته نشویم.»

بعد از آن‌که در روستای‌شان جنگ درمی‌گیرد، کمال خانواده ۱۵ نفری خود را گرفته و با پای پیاده از میان باغ‌‌های انارش گذشته و از ساحه جنگ بیرون می‌‌شود: «با یک جوره لباس که بر تن داشتیم از جنگ فرار کردیم. خانه، کارخانه، وسایل، لباس و تمام داشته‌‌های ما آن‌جا ماند.»

این بی‌‌جاشده‌ی جنگ‌‌های قندهار می‌گوید که طالبان از خانه‌ و کارخانه‌‌ی بُتُن‌‌سازی وی به‌‌عنوان سنگر و کارگاه ماین‌سازی استفاده می‌‌کرده است که توسط جنگنده‌‌های ارتش بمباران و نابود شده است. کمال می‌‌گوید که ‌‌گادرهایش را طالبان برای ساختن مخفی‌گاه و خندق استفاده ‌‌کرده و ماشین‌آلات کارخانه‌‌اش در نتیجه‌ی بمباران ارتش از بین رفته است: «در کارخانه به ارزش ۴۰ لک افغانی آهن‌‌ و ماشین‌‌آلات وجود داشت که حالا ده هزار افغانی هم از آن‌جا به‌دست آورده نمی‌‌توانم.»

کمال می‌‌گوید که هیچ کسی از او و خانواده‏اش سر نزده و تاکنون هیچ کمکی هم دریافت نکرده است. از یک سو باغ، خانه، کارخانه و حاصلات زراعتی‌‌اش از بین رفته و از سوی دیگر فشارهای بی‌‌جاشدگی آزارش می‌‌دهد: «ما کرایه یک ماه را نداریم اما این‌جا مردم شهر کرایه شش ماهه را به‌صورت پیش‌پرداخت از ما می‌‌خواهد. اگر نه خانه را به ما به کرایه نمی‌‌دهد»

کمال خیلی تلاش می‌‌کرد که وضعیت را برایم درست توضیح دهد. فارسی نمی‌دانست و گاهی در میان صحبت‌‌هایش تلاش می‌‌کرد که وضعیت را به فارسی تشریح کند تا من خوب درک کنم: «خانه، کارخانه، بوم بوم خلاص». به این حرف‌‌های کمال دیگران که در جمع بودند، می‌‌خندیدند اما کمال می‌خواست فقط عمق دردی را که جنگ بر او وارد کرده است، به‌درستی بیان کند.

محمدنسیم ولسمل که از روستای «قلعه شک» ولسوالی ارغنداب بر اثر جنگ بی‌‌جا شده است، روایت مشابه‌‌ی با سید کمال آغا دارد. می‌‌گوید که طالبان از طرف شب روستای آن‌ها را تصرف کرده و خانه‌‌های مردم را سنگر ساختند: «در حویلی خود ما هم سنگر ساخته و تمام اتاق‌‌های خانه‌‌ی ما را توسط سوراخ به همدیگر وصل کرده‌اند که از آن به‌‌عنوان سنگر استفاده کرده و در مقابل نیروهای دولتی می‌‌جنگند.»

به گفته محمدنسیم، طالبان درست در فصل چیدن انار جنگ را آغاز کرده است، بخشی از حاصلات انار مردم در شاخه و بخشی دیگرش در زیر درختان مانده است. شبکه‌‌های مخابراتی در ساحات جنگی مسدود است. محمدنسیم از کسانی که به منطقه‌‌شان گاهی رفت‌وآمد می‌‌کند، می‌‌شنود که بخش زیادی از حاصلات انارشان در جنگ نابود شده و بخشی دیگرش مانند خانه‌‌های‌شان چور شده است: «آن‌جا جز طالبان کسی دیگر نمانده بود و مردم ملکی به آن‌جا رفته نمی‌‌توانست. معلومدار است که انارهای مردم از دست طالبان خراب شده و هم طالبان انار مردم را چور کرده‌اند.»

میلیاردها افغانی خساره

جنگ امسال در شماری از ولسوالی‌‌های قندهار میلیاردها افغانی به مردم منطقه صدمه رسانده است. محمدنسیم می‌‌گوید که سال‌‌های گذشته حاصلات انارش به حدود ۱۳لک افغانی می‌‌رسیده اما امسال ۲۰ هزار افغانی هم برداشت نتوانسته است: «سال‌‌های گذشته که مردم ۱۰، ۲۰ و یا ۳۰ خروار جواری و ماش برداشت می‌‌کردند، امسال یک چهارم آن را هم برداشت نتوانستند. فصل کاشت گندم رسیده بود. از صد زمین‌‌دار تنها دو-سه زمین‌‌دار گندم کشت کرده بود و دیگران نتوانستند گندم‌‌های‌شان را بکارند.»

حاجی حیات‌‌الله بی‌‌جا‌‌شده‌‌ از روستای «وکیل قلعه» منطقه «ناگان» ولسوالی ارغنداب که روایت مشابه با کمال و نسیم دارد. با این تفاوت که نتوانسته تمام خانواده‌‌اش را از جنگ بیرون بکشد. او توانسته همسر و بچه‌‌هایش را بیرون کند اما از دو برادرش خبری نیست. از کسی شنیده که آن‌ها به یک دشت فرار کرده‌اند. این بی‌‌جاشده می‌‌گوید که دارایی و مواشی‌اش بر اثر اصابت دو فیر هاوان به خانه‌‌اش نابود شده است.

فریداحمد مشعل، آمر امنیت فرماندهی پولیس قندهار می‌‌گوید که نیروهای دولتی در حالت دفاعی قرار داشته و طالبان تعهد خود را شکسته و دست به حمله زده است. او طالبان را مسئول ویرانی خانه‌‌های و زندگی مردم می‌‌داند.

آمر امنیت فرماندهی پولیس قندهار که در جریان عملیات پاکسازی از خانه‌‌های مردم دیدن کرده، هم می‌‌گوید که طالبان اموال و خانه‌‌های مردم را از شیشه‌‌های شمسی گرفته تا الماری و وسایل خانه استفاده و «غارت» کرده‌اند. او می‌‌گوید که «ارتش و پولیس تلاش‌های نهایی خود را به خرج می‌‌دهد تا مردم بتواند در فصل جدید به خانه‌‌های‌شان برگشته و به محصولات زراعتی‌شان برسند.»

بلال‌احمد که حدود ۱۲ سال سن دارد، هم با سه برادر کوچک‌ترش در میان بی‌‌جاشدگان قرار دارد. وقتی آتش جنگ در «قلعه شک» روستای بلال‌احمد شعله‌‌ور می‌‌شود، بلال و خانواده‌‌اش به شهر قندهار فرار می‌‌کند. بلال‌احمد می‌‌گوید که تمام دوستان و هم‌‌سن و سالانش که در مکتب، کوچه و قریه با او آشنایی داشته، هم فرار کرده‌‌اند.

بلال در انتظار ختم جنگ در روستایش است تا بتواند دوباره به مکتب رفته و درس‌‌هایش را ادامه بدهد.

جنگ در شماری از ولسوالی‌‌های قندهار از مردم ملکی هم قربانی گرفته است اما آمار مشخصی در این مورد وجود ندارد. در هر جایی مردم از کشته‌‌شدن مردم ملکی حرف می‌‌زدند. در ولسوالی ارغنداب یکی به من گفت که از یک خانواده سه عضو، از دو خانواده دیگر دو دو عضوشان در جنگ‌‌های ارغنداب کشته شده‌‌اند. جمال، نسیم، حفیظ‌الله و بلال گاهی از مردم می‌‌شنوند که در منطقه‌‌شان کسی کشته شده اما به‌دلیل مسدودبودن شبکه‌‌های مخابراتی نمی‌‌دانند که کی و از کدام قریه کشته شده است.

کمک دریافت نکردیم

با شدت‌گرفتن جنگ مردم از ولسوالی‌‌های خاکریز، شاه‌ولی‌کوت، ارغنداب، میوند، پنجوایی، میانشین و ژیړی به مرکز و و حومه‌‌های شهر قندهار پناهنده شده‌‌اند. شماری از این بی‌‌جاشدگان در خانه‌‌های اقارب‌‌شان زندگی می‌‌کنند اما شماری زیادی دیگر در حویلی‌‌های کرایی، چادر و فضای باز شب‌های سرد زمستان را سحر می‌‌کنند.

این بی‌‌جاشدگان می‌‌گویند که تاکنون حکومت هیچ کمکی به آن‌ها نکرده است. محمدنسیم می‌‌گوید: «اگر کسی خانواده‌‌های بی‌‌جاشده را به حکومت معرفی کند، مأمورین حکومت می‌آیند، وقت را ضایع می‌‌کنند و روزانه دو یا سه نفر را سروی کرده و می‌‌روند. بعد از آن معلوم نمی‏شود. وقتی تماس بگیریم پاسخ نمی‌‌دهند.»