ولسوالی واخان بدخشان آخرین نقطه در شمال‌شرق کشور، به همان میزان که دورافتاده است، فراموش‌شده است. ساکنان این ولسوالی که به بام دنیا معروف است، طی چندین دهه در محرومیت شدید به‌سر برده‌اند. گرسنگی، بیماری و حتا ترس از انقراض نسل، ساکنان واخان را نگران کرده است.
حدودا ۴۰ روز می‌شود که یک گروه ۱۷ نفری از ساکنان ولسوالی واخان به کابل، پایتخت کشور آمده‌اند. هرچند برای بسیاری از ساکنان عادی این ولسوالی حکومت نام ناآشنایی است، اما به گفته‌ی آن‌ها مشکلات به قدری بر مردم فشار آورده که راهی جز آمدن به دروازه‌ی حکومتی که سال‌هاست آن‌ها را فراموش کرده باقی نگذاشته است. این گروه در کابل می‌گوید دروازه بسیاری از وزارت‌خانه‌ها را کوبیده، اما هنوز پاسخ نگرفته است. در این مدت تنها توانسته با شاکر کارکر، رییس دفتر ریاست‌جمهوری دیدار کند.
آمار شورای انکشافی واخان نشان می‌دهد که در این ولسوالی ۲۳ هزار نفر از اقوام واخانی و قرغیزی زندگی می‌کنند، اما بیشترشان فقیرند و زندگی وابسته به زراعت و مالداری دارند. قرغیزی‌ها بیشتر زیر خیمه‌ها در کوه‌پایه‌های پامیر زندگی می‌کنند. حدود هشت ماه در سال هوا در واخان سرد است و پایین‌‌بودن دمای هوا باعث شده که زمین‌های زراعتی کمتر حاصل دهد و باعث زندگی «بخور و نمیر» برای ساکنان واخان شده است.
ولسوالی واخان با کشورهای تاجیکستان، چین و پاکستان مرز مشترک دارد، اما آنان در جبر جغرافیا به‌سر می‌برند.
ساکنان واخان مدعی‌اند که طی سال گذشته ۱۰۴ تن از ساکنان این ولسوالی به‌دلیل سردی هوا، بیماری و گرسنگی جان داده‌اند. جمعه‌خان آمو، رییس شورای انکشافی ولسوالی واخان در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز هشدار می‌دهد که با تداوم بی‌پروایی حکومت مرکزی و محلی، فاجعه انسانی در کمین‌شان است.
بر بنیاد گفته‌های ساکنان واخان در دوران حاکمیت امیر عبدالرحمان‌خان، محل اسکان قوم قرغیز به‌عنوان خط حایل میان امپرتواری‌های هند بریتانیوی و روسیه تزاری مشخص شد و مسئولیت بخشی از این قلمرو را به امیر وقت افغانستان سپرده بودند.
قوم واخان در کشورهای افغانستان، تاجیکستان، چین و پاکستان و قوم قرغیزی در قرغیزستان و چین سکونت دارند، اما ساکنان این دو قوم در افغانستان در بدترین شرایط و بدون دسترسی به کمترین امکانات زندگی می‌کنند.
خیمه‌ی مرگ
در واخان، مشکل جدی دشوارگذربودن راه‌های ارتباطی است و در قسمت‌های زیادی از این ولسوالی، هیچ واسطه‌ی نقیله رفت‌وآمد نمی‌تواند و به همین علت آمار مرگ و میر بیماران بلند است.
جمعه‌خان آمو، رییس شورای انکشافی واخان صحنه‌های دردناک از تلف‌شدن اقوام و بستگانش به‌دلیل تأخیر در رسیدن به مراکز صحی نظاره‌گر بوده است. او از حکومت می‌خواهد که بیشتر از این به گونه‌ی تبعیض‌آمیز با اقوام قرغیز و واخان برخورد نکند: «من چندین زن حامله را دیدم که می‌خواستند آنان را به کلینک ولسوالی اشکاشم منتقل کنند، هم خود زن‌ها تلف شدند و هم نوزادان‌شان. شش کودک و مادر سال گذشته به‌دلیل سرما و در مسیر انتقال به شفاخانه تلف شدند.»
بسیاری از ساکنان واخان نزدیکان‌‌شان را به‌دلیل تأخیر در انتقال‌شان به مراکز صحی از دست داده‌اند. عبدالمجید نیز یکی از این افراد است. حدودا دو سال پیش برادرزاده‌اش در هنگام ولادت نوزاد فوت کرد و همسرش نیز طی سال جاری هنگام ولادت، نوزادش را از دست داد.
برای ساکنان این ولسوالی این اتفاق‌ها سناریوهای هرساله است. ساکنان واخان مدعی‌اند که حتا یک داکتر زن برای درمان بیماران وجود ندارد.
جلادخان واخانی، یکی از نمایندگان واخان در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که پنج مرکز صحی در واخان با کمترین امکانات مجهز هستند و تنها این مراکز بیماران را به‌گونه سرپایی معاینه می‌کنند.
او روایت‌گر دشواری زنان حامله و بیمار است که در فصل سرما چندین روز در مسیر منتهی به شفاخانه فیض‌آباد، مرکز ولایت بدخشان در حرکت بود‌ه‌اند، تا جان نوزاد‌شان را نجات دهند. در زمستان سردی هوا به پایین‌تر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد در واخان می‌رسد و بیماران در مسیر راه مجبورند که شب‌ها را در کوهپایهها صبح کنند. برخی مواقع زنان در این کوهپایهها تلف می‌شوند و به‌جای شادی تولد کودک در خانه‌ی یک واخانی، مرگ خیمه می‌زند.
نصرالله نایل، ولسوال واخان در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که برای انتقال بیماران به مراکز صحی، تنها یک آمبولانس در اختیار دارند. او می‌پذیرد که مشکلات زیاد صحی در واخان وجود دارد و از مسئولان صحی می‌خواهد که ظرفیت مراکز صحی را بلند ببرند.
اما دو هفته قبل هیأتی از سوی ارگ ریاست‌جمهوری وضعیت خدمات‌رسانی صحی در ولسوالی واخان را بررسی کرده است. محمدناصر فوشنجی، رییس صحت ولایت‌ها در وزارت صحت عامه کشور به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که مشکلات «فوق‌العاده صحی» در واخان وجود ندارد: «همه کلینیک‌های واخان فعال است و مواد محروقاتی در این کلینیک‌ها وجود دارد و مشکل خاصی در بخش خدمات‌رسانی صحی در واخان وجود ندارد.»
گرسنگی و فقر
برای ساکنان واخان گرسنگی شدید در این ولسوالی دومین درد بزرگ است. گروهی ۱۷ نفره واخانی که این روزها در کابل در تلاش و تقلا برای شنیده‌شدن صدای‌شان است می‌گوید، اغلب این باشندگان در گرسنگی مفرط زندگی می‌کنند.
عبدالمجید دل‌جو، یکی از ساکنان ولسوالی واخان است و از فراگیرشدن فقر در این ولسوالی آشفته است. او در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «گرسنگی در واخان به حدی شدید است که حتا گندم برای خوردن ندارند. تعدادی از مردم واخان شب‌ها گرسنه می‌خوابند و کسی هم نیست که به دادشان برسد. مردم واخان به جز غذایی ابتدایی نان و چای، دیگر چیزی برای خوردن ندارند.»
با خراب‌بودن راه‌های ارتباطی، هزینه انتقال کالا از فیض‌آباد، مرکز ولایت بدخشان به ولسوالی واخان زیاد است. بر بنیاد گزارش‌ها از واخان، هفت کیلوگرام برنج تا ۷۰۰ افغانی به فروش می‌رسد و برای مردم فقیر واخان خوردن برنج به یک رویا مبدل شده است.
عبدالمجید دل‌جو می‌گوید که حکومت طی دو دهه اخیر تنها از جوانان به‌عنوان چوب سوخت در جنگ استفاده کرده و پس از کشته‌شدن در جنگ، تنها اجسادشان را به خانواده‌های‌شان فرستاده است.
ترس بزرگ‌تر
تحمل مشکلات برای ساکنان واخان سال‌هاست بخشی از زندگی‌‌شان است، شاید چندان دشوار نباشد، اما خطر بزرگی در حال سربر‌آوردن است که واخانی‌های دمخور با مشکلات را نگران کرده است. بر بنیاد اطلاعات ساکنان واخان، نفوس اقوام قرغیز و واخانی در افغانستان در حالت انقراض است یا دست‌کم این نگرانی بسیار جدی است و بیشتر کودکان، افراد مسن و بیماران تاب مقاومت در مقابل سرما و گرسنگی را ندارند و تلف می‌شوند.
چندین تن از ساکنان واخان به روزنامه اطلاعات روز گفته‌اند که اقوام قرغیز و واخان در معرض انقراض قرار دارند و طی دو دهه اخیر نفوس آنان کاهش یافته است.
جمعه خان آمو، رییس شورای انکشافی ولسوالی واخان، نبود امکانات صحی و غذایی را دو دلیل عمده برای انقراض ساکنان پامیر می‌داند.
جلادخان واخانی، مدعی است که طی دو سال اخیر ده‌ها تن از اقوام‌شان فوت کرده‌اند و کمتر خانواده به‌دلیل عدم تغذیه مناسب و سردی هوا، صاحب فرزند می‌شوند و اگر باردار هم شوند، خطر مرگ نوزدان زیاد است. او می‌گوید: «بیشتر قوم قرغیز زیر خطر انقراض قرار دارد و هم اکنون دختر جوان در میان آنان بسیار کم است. ما هم که واخانی هستیم برای مردان خود حتا از کشور پاکستان زن می‌گیریم. اگر کودک ما در سال اول نمیرد، در سال دوم خواهد مرد.»
غلام بهاوالدین جیلانی، وزیر دولت در امور رسیدگی به حوادث در رأس یک هیأت هفته گذشته به ولایت بدخشان سفر کرده بود. احمدتمیم عظیمی، سخن‌گوی وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که به ارزش مبلغ ده میلیون افغانی برای ساکنان پامیر کوچک و بزرگ در بدخشان مواد غذایی، پوشاک و پول نقد توزیع می‌شود: «برای ۱۵۲ خانواده در پامیر کوچک کمک کردیم و همچنین به خانواده‌های نیازمند در پامیر بزرگ نیز از طریق تاجیکستان مواد مورد نیاز آماده شده و منتقل می‌شود.»
وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث می‌پذیرد که ساکنان ولسوالی واخان از بسیاری از امتیاز‌های بشری محرومند و شدیدا به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند.
اما جلادخان واخانی، از ساکنان واخان که هر روزه شاهد مرگ دوستان دور و نزدیکش بر اثر بیماری، گرسنگی و مشکلات است و روزهاست که در پایتخت هر دروازه‌ای را دق‌الباب می‌کند، پاسخی نمی‌گیرد. به‌نظر او مشکلات بزرگ‌تر از چیزی است نهادهای حکومتی در کابل تصور دارند: «داکتر زن در واخان وجود ندارد. وقتی یک مادر حامله می‌شد، به بسیار مشکل با اسب به کلینیک انتقال می‌دهند. سه تا چهار شب باید در مسیر راه باشد و خطر برف‌کوچ، برف‌باری و لغزش کوه در مسیر نیز وجود دارد.»