چند دقیقه از ده صبح روز یک‌شنبه گذشته است و ما راهی یکی از دو فارم ماهی‌پروری دولتی استیم؛ «فارم تکثیری ماهی‌پروری سردآبی قرغه.» هدف از رفتن به این فارم، بازدید از فعالیت‌هایی است که وزارت زراعت، مالداری و آبیاری در بخش ماهی‌پروری در قرغه انجام داده است.
اندکی بعد با چندین خبرنگار و شماری از مقام‌های وزارت زراعت به فارم ماهی‌پروری قرغه می‌رسیم؛ فارمی که در حال حاضر در آن بین هفت الی ده هزار ماهی نسلی مادری در ده حوض موازی در کنار هم شنا می‌کنند.
فارم ماهی پروری قرغه در سال 1344 از بودجه‌ی دولت اعمار شد و در این مرکز تربیه‌ی ماهی از نوع «تروت» به کمک کشور بلغاریا زیر نظر زینکوف، یک متخصص ماهی‌پروری، آغاز یافت؛ این فارم 30 هزار ماهی «انگشت قد» تولید کرد و سپس این ماهی‌ها در بند قرغه، دریای پنجشیر، بامیان، سالنگ و غزنی رها شدند.
در سال 1367 مرکز تکیثری قرغه با همکاری FAO و UNDP به‌منظور تولید 10 تُن ماهی انگشت‌قد بار دیگر بازسازی شد و در خزان همان سال 200 هزار ماهی «تخم چشم‌زده» از دنمارک وارد و در تراف‌های این مرکز خوابانده شد.
خشک‌سالی‌های پیاپی و مشکلات جنگی دروازه‌ی این فارم را در سال 1377 بست و فارم شکل تخریب‌شده را به خود گرفت، تا آن‌که ریاست خدمات مالداری، پرسونل این فارم و دفتر همکاری‌های فرانسه در سال 1385 تصمیم گرفتند این فارم بازسازی شده و فعالیتش را شروع نماید.
هنگامی که این فارم بار دیگر به فعالیت آغاز کرد، وزارت زراعت از سال 1386 تا 1391 در چهار نوبت 3 میلیون تخم چشم‌زده‌ی ماهی نوع «قزل‌آلا» را از ایران، فرانسه و ایتالیا خریده و به فارم‌های ماهی‌پروری قرغه و کاپیسا انتقال داد. فارم کاپیسا یکی از دیگر فارم‌های ماهی‌پروری دولتی در سطح کشور است؛ فارمی که ظرفیت پرورش 200 هزار چوچه‌ماهی را در یک سال دوره‌ی پرورشی دارا میباشد.
جالب این‌جا است که ماهیان وارد شده همه‌ی‌شان ماده بودند. مسئولان فارم بعد چهار سال متوجه شدند که تخم ماهیان القاح نمی‌شود. آنان به تجسس و تحقیق پرداختند تا راه‌حلی برای آن پیدا کنند.
محمد ادریس رئوف، رییس دفتر همکاری‌های فرانسه برای وزارت زراعت می‌گوید: «… این‌ها [فروشندگان] یک قسم معامله می‌کردند که ماهیان یا باید کل‌شان ماده باشند یا کل‌شان نر. به‌خاطر این‌که شرکت‌هایی که تولید تخم می‌کنند تجارت خود را خراب نکنند.»
قصه زمانی جالب می‌شود که در میان ماهیان واردشده، تنها یک قطعه ماهی نر تصادفی وارد شده است. در حال حاضر پنجاه‌درصد ماهیان نسلی در فارم قرغه نر و پنجاه‌درصد دیگر ماده هستند.
کارگران فارم ماهی‌پروری قرغه برای نشان دادن ماهیان مادر چندین ماهی را از آب بیرون می‌کنند و خبرنگاران از آن عکس و فیلم می‌گیرند؛ سه ماهی خالدار در یک ظرف پلاستیکی.
انجنیر خلیل‌الله فروغ، آمر پرورش ماهی در وزارت زراعت می‌گوید در آینده می‌توانیم از این ماهیان چوچه بگیریم، تخم‌گذاری بکنند و از تخم آن چوچه بگیریم و سپس برای فارم‌های پرورش ماهی توزیع کنیم.
ظرفیت اتاق‌های اَچَری فارم ماهی‌پروری قرغه به 400 هزار چوچه می‌رسد، با توجه به این ظرفیت، وزارت زراعت تلاش دارد تا این ظرفیت را در سال‌های آینده به یک میلیون چوچه‌ماهی سردآبی برساند.
در اواخر ماه قوس سال 1394 مسئولان فارم تکثیری ماهیان سردآبی قرغه اعلام کرده بودند که دست‌کم 400 هزار ماهی در این فارم از بین رفته‌اند. شیوع یک نوع بیماری در فارم، دلیل نابود شدن این ماهیان گفته شده بود. اما رییس این فارم در آن زمان گفته بود زهرپاشی در فارم ماهی نیز قابل درک نیست.
منابع آبی افغانستان ظرفیت زیادی برای پرورش ماهی دارد. اطلاعاتی که انجنیر فروغ دارد نشان می‌دهد که سالانه در حدود یک هزار الی 1500 تُن ماهی به‌صورت آزاد صید شده و به بازار عرضه می‌شود.
انجنیر خلیل فروغ می‌گوید منابع آبی در سال‌های اخیر صدمه دیده و نسل ماهی را تقربیاً در منابع آبی از بین برده است، مردم شوک برقی داده و برای صید ماهی از بمب‌دستی و یا زهر استفاده کرده‌اند.
بزرگ‌ترین کاری که در جریان دو سال گذشته وزارت زراعت در بخش ماهی‌پروری انجام داده، این است که تُخم ماهی را در داخل افغانستان تولید می‌کند و دیگر نیازی نیست تخم ماهی از خارج آورده شود.
لطف‌الله راشد، سخن‌گوی وزارت زراعت می‌گوید کار دیگری که در این بخش در طی دو سال اخیر صورت گرفته، ایجاد 750 فارم کوچک و متوسط ماهی‌پروری توسط سکتور خصوصی و با راهنمایی وزارت زراعت است.
وزارت زراعت کشور در سال جاری قادر شده است تا 50 هزار چوچه‌ماهی را بند سلما رها کند و در کنار این 7 هزار چوچه‌ماهی دیگر در فارم قرغه آماده شده تا از آن برای نسل‌گیری استفاده شود.
در سال 1396 برنامه‌ی مشخص وزارت زراعت تمرکز روی بند سلما است و می‌کوشد تا مقدار زیادی چوچه‌ماهی در بند سلما رها بسازند تا پرورش یابد.
آمر پرورش ماهی در وزارت زراعت نیز می‌گوید 50 هزار ماهی نسلی را که با شرایط محیطی بند سلما سازگاری کامل دارند، تهیه و در این بند رها کرده‌اند. او می‌گوید: «… تا سال‌های بعدی این چوچه‌ماهی‌ها بعد از بلوغیت به شکل طبیعی در منابع آبی بند سلما نسل‌گذاری کنند، تعداد نسل ماهی زیاد شود و گوشت ماهی تولید شود. مردم می‌توانند به شکل چنگگ ماهی را شکار کنند و بتوانند روزانه یک کیلو دو کیلو ماهی را شکار کرده به خانه‌های‌شان ببرند.»
وزارت زراعت در سال مالی 1395 حدود 28 میلیون افغانی را برای پرورش ماهی به فارم قرغه اختصاص داده بود و انتظار می‌رود برای سال آینده‌ی مالی بودجه‌ی بیشتری در این بخش اختصاص داده شود.
از رییس دفتر همکاری‌های فرانسه هم که می‌پرسم می‌گوید فرانسه از سال 2006 تا 2012 میلادی یک میلیون دالر در بخش ماهی‌پروری در افغانستان اختصاص داده بود و یک میلیون دیگر را پس از آن اختصاص داده است؛ اما از این یک میلیون آخری مقداری باقی مانده است و در سال 2017 پروژه‌ی جدید انکشاف ماهی‌پروری در افغانستان با همین پول آغاز می‌شود.
اطلاعات من نشان می‌دهد که طی سال‌های 1386 الی 1391 به تعداد 1678900 قطعه چوچه‌ماهی برای غنامندی منابع آبی کشور در دریاها و بندها رها شده است.
براساس معلومات دفتر همکاری‌های فرانسه، تا سال 1395 به تعداد 1220 فارم ماهیان گرم‌آبی به‌شکل خصوصی در ولایت کنر، ننگرهار، لغمان، کابل، کاپیسا، بغلان، قندوز، بلخ، سمنگان، قندهار، هلمند و نیمروز از طریق ادارات و اشخاص ایجاد شده است.
نبود داکتروترنر در بخش امراض ماهی، نبود مراکز تکثیر چوچه‌ماهی و نبود متخصص پرورش ماهی در سطح کشور از مشکلاتی است که فراراه پرورش ماهی در افغانستان وجود دارد.
برای حل این مشکلات، وزارت زراعت تصمیم دارد در سال آینده یک نفر وترنر را در بخش امراض ماهی به خارج از کشور بفرستد و برای تکثیر مراکز چوچه‌ماهی در ولایات مختلف کشور اقدام می‌کند.