کابینه‌ی حکومت وحدت ملی در نشست چهاردهم قوس، طرحی را در رابطه به کانکور عمومی تایید کرد که در روزهای اخیر جنجال‌های را به وجود آورد که گویا این طرح سهمیه‌بندی کانکور است.
این طرح چیست؟ آیا طرح سهمیه‌بندی کانکور است؟ برای ولایت‌های محروم چگونه سهمیه در نظر گرفته شده؟ دانش‌آموزان از ولایت‌های محروم چگونه از این امتیاز مستفید می‌شوند؟
در سال ۱۳۹۲ برنامه‌ی کورس‌های آمادگی (پیش‌دانشگاهی) از سوی وزارت معارف و تحصیلات عالی برای دانش‌آموزانی از ولایت‌های محروم راه‌اندزی شد. فیصل امین، سخن‌گوی وزارت تحصیلات عالی میگوید که براساس این طرح، شماری از دانش‌آموزان از ولایت‌های کمتر توسعه یافته، برنامه‌ی آموزشی پیش‌دانشگاهی سه یا چهار ماهه را در دانشگاه‌های مرکزی سپری می‌کردند و بعد از آن، با سپری کردن امتحان اختصاصی در دانشگاه‌ها، جذب می‌شدند: «مشکل این طرح این بود که افراد امتحان کانکور را سپری نمی‌کردند و ناکام و کامیاب وارد پروسه و دانشگاه می‌شدند.»
به گفته‌ی او، کابینه در سال ۱۳۹۵ این طرح را بازنگری کرد و اخیراً هیأتی از وزارت‌های تحصیلات عالی و معارف با اشتراک نماینده‌های اداره‌های ذیربط طرح جدیدی را زیر نام «طرح بدیل مشترک وزارت تحصیلات عالی و وزارت معارف در مورد میکانیزم تطبیق و مسوولیت پیش‌برد برنامه‌ی آمادگی کانکور» تهیه کرد که از سوی کابینه تایید شده است. آقای امین می‌افزاید که طرح جدید جبران کاستی‌های طرح قبلی است.
طرح جدید چیست؟
در طرح جدید ۷۵ درصد ظرفیت دانشکده‌های طب، انجنیری، حقوق، زراعت، اقتصاد و کمپیوتر ساینس دانشگاه‌های قندهار، هرات، بلخ، ننگرهار، شیخ زاید خوست، پکتیا، قندوز، بامیان و البیرونی از طریق رقابت کانکور سراسری پر میشود و ۲۵ درصد ظرفیت از طریق رقابت محلی.
براساس این طرح، ۲۵ درصد ظرفیت این دانشگاه‌ها برای دانش‌آموزان از ولایت‌های کمتر توسعه یافته و کوچی‌ها اختصاص می‌یابد که آنان در رقابت عمومی کانکور نمی‌توانند، نمره‌های مورد نیاز را کسب کنند، اما در رقابت محلی می‌توانند رقابت کنند و افرادی با کسب نمره‌ی بالا، از این امتیاز مستفید می‌شوند.
آقای امین می‌افزاید که برای بالا بردن ظرفیت آگاهی دانش‌آموزان ولایت‌های توسعه‌نیافته، برنامه‌های آموزشی تقویتی (پیش دانشگاهی) همزمان با سمستر اول دانشگاه در نظر گرفته میشود تا سطح دانش این دانش‌آموزان با دانش‌آموزان ولایت‌های توسعه‌یافته برابر شود.
او میگوید: «این طرح سرمایه‌گذاری روی آن افرادی است که ظرفیت دارند، اما زمینه برای‌شان وجود ندارد. این افراد در امتحان کانکور در یک رقابتی انداخته می‌شوند که قدرت رقابت را ندارند. ما می‌خواهیم این افراد را در یک رقابت کوچک‌تر محلی بی‌اندازیم که دست‌های‌شان گرفته شود.»
از سوی هم فیصل امین میگوید که طرح جدید به هیچ صورت سهمیه‌بندی کانکور نیست: «این طرح همه‌جانبه است. هیچ ولایت و هیچ فرد از این طرح مستثنا نیست. حق هیچ کس در ۷۵ درصد از بین نمی‌رود. جوهر رقابت از بین نمی‌رود. ۷۵ درصد در امتحان سراسری رقابت بکنند و ۲۵ درصد در سطح بومی.»
سخن‌گوی وزارت تحصیلات عالی تأکید دارد که براساس طرح جدید افراد بدون سپری کردن امتحان کانکور وارد دانشگاه‌ها در رشته‌های مورد نیاز انکشاف متوازن نمی‌شوند: «خدای نخواسته طرح سهمیه‌بندی کانکور افغانستان نیست که به‌صورت عمومی و سراسر برگزار نشود. کانکور ما یک پروسه‌ی رقابتی است. همه روی این مسأله اجماع دارند که کانکور یک پروسه ملی و رقابتی است. این طور نیست که به تناسب نفوس ولایت‌ها ما سهمیه‌بندی بکنیم و بگویم که از فلان ولایت به این تعداد مستقیم به دانشگاه‌ها راه یابند. هر فرد پس از فراغت از مکتب مکلف است که امتحان کانکور رقابتی را سپری کند. هیچ منطقی قبول ندارد که پروسه‌ی سهمیه را در نظر بگیریم که مستقیم یک تعداد به دانشگاه‌ها راه یابند.»
اما در خبری که از فیصله‌ی کابینه در وبسایت ریاست دفتر مقام ریاست‌جمهوری (اداره امور) منتشر شده آمده است: «هدف از این طرح، اختصاص سهمیه‌ی معین برای داوطلبان ولایات کمتر انکشاف‌یافته در رشته‌های مورد نیاز است. براساس این طرح، زون‌ها به اساس رشته‌های مورد نیاز انکشاف متوازن، در هشت زون تقسیم‌بندی شده و سهمیه‌ی رشته‌های مورد نیاز به اساس نفوس ولایات مربوط در نظر گرفته شده است.»
همچنان در طرح آمده که «۷۵ درصد سیت‌ها در رقابت عمومی و ۲۵ درصد در رقابت منطقه‌یی به اساس نفوس ولایات شامل هر زون صورت می‌گیرد.»
معلوم نیست که معیار برای تشخیص ولایت توسعه‌نیافته که از این امتیاز برخوردار شود، چیست. همچنان مشخص نیست که در هر بخش چگونه ولایت‌ها یا ولسوالی‌های کمتر توسعه یافته تشخیص میشود، چون در بخش‌بندی افغانستان در هشت بخش، ۳۴ ولایت تحت پوشش قرار گرفته است. مثلاً در ولایت غزنی معلوم نیست که دانش‌آموزان کدام ولسوالی و حتا مکاتب از این امتیاز مستفید می‌شوند، چون در این ولایت ولسوالی‌هایی است که سطح آموزش در آن خوب است، اما در ولسوالی‌های دیگر خوب نیست. حتا سطح آموزش در مکاتب یک ولسوالی متفاوت است، معلوم نیست که وزارت تحصیلات دانش‌آموزان کدام مکاتب را مستحق برخورداری از این امتیاز می‌داند.
آقای امین میگوید که هیچ ولایتی از ولایت دیگر برتر نیست و در طرح جدید ۳۴ ولایت در نظر گرفته شده است.
تقسیم‌بندی بخش‌ها چگونه است؟
براساس طرح جدید افغانستان به هشت بخش تقسیم شده است. بخش شرقی شامل ولایت‌های ننگرهار، لغمان، کنر، نورستان، و کوچی‌ها است. بخش جنوب شرقی شامل ولایت‌های خوست، پکتیا، پکتیکا، لوگر، میدان‌وردک، غزنی و کوچی‌ها. بخش جنوب غرب شامل ولایت‌های قندهار، هلمند، ارزگان، زابل و کوچی‌ها. بخش غرب شامل ولایت‌های هرات، بادغیس، فراه، نیمروز، غور و کوچی‌ها. بخش شمال شرق شامل ولایت‌های قندوز، بدخشان، تخار، بغلان، و کوچی‌ها. بخش شمال شامل ولایت‌های بلخ، جوزجان، سمنگان، سرپل، فاریاب و کوچی‌ها. بخش مرکزی شامل ولایت‌های پروان، کاپیسا، پنجشیر، بامیان، دایکندی و کوچی‌ها.
بخش ولایت کابل، ظرفیت چهار دانشگاه مرکز در رقابت عمومی کانکور گذاشته میشود، اما یک‌یک کرسی جدید‌الشمول در رشته‌های مورد نیاز انکشاف متوازن سهم هر ولایت در نظر گرفته میشود. به گفته‌ی امین، از ۳۴ ولایت یک‌یک نفر که بلند‌ترین نمره‌ها را گرفته باشند، در رشته‌های خاص در کابل تحصیل خواهند کرد.
در طرح آمده است که تقسیمات ولایت‌های هر بخش با در نظر داشت موجودیت و ظرفیت رشته‌های مورد نیاز انکشاف متوازن و نفوس ولایت‌های مربوط صورت می‌گیرد. فارغان که حداقل سه سال اخیر دوره‌ی مکتب را در ولایت‌های مربوط تکمیل کرده باشند، می‌توانند از سهمیه‌ی اختصاصی ۲۵ درصد منطقه‌یی مستفید شوند.
«تربیه‌ی کادر محلی یکی از اهداف این طرح است»
وزارت تحصیلات عالی یکی از اهداف مهم این طرح را تربیه‌ی کادرها و متخصصان محلی و بعد به کار گماشتن آنان در محلات و ولایت‌های‌شان میگوید.
آقای امین میگوید که در برخی از ولایت‌های محروم، متخصصان در رشته‌های مختلف وجود ندارد و این طرح می‌تواند کادرهای محلی را تربیه کند تا در آینده برای آن محل مفید واقع شود، اما معلوم نیست که این افراد در مناطق‌شان پس از ختم تحصیل کار خواهند کرد یا خیر.
حال سوال مطرح میشود که این متخصصان ممکن است همانند گذشته، پس از ختم تحصیل در محلات و ولایت‌های‌شان کار نکنند، آیا وزارت تحصیلات برای تطبیق هدف عمده طرح جدید آنان را مجبور به کار در محلات‌شان میکند؟ فیصل امین در پاسخ به این پرسش گفت: «از میان ۱۰ نفر حتماً دو نفر می‌روند به ولایت خود کار می‌کنند.»
واکنش‌ها به طرح جدید
واکنش‌ها در برابر طرح جدید در شبکه‌های اجتماعی گسترده و شامل انتقادهای جدی بوده است. به عنوان نمونه کاربران استدلال می‌کنند که با اجرایی شدن طرح جدید یک دانش‌آموز با کسب مثلاً ۱۵۰ نمره از یک ولایت توسعه نیافته در یک رشته‌ی تخصصی راه پیدا میکند، اما یک دانش‌آموز دیگر با کسب ۳۰۰ نمره نمی‌تواند در آن رشته راه یابد.
طرح جدید در نشست روز شنبه، ۱۷ قوس مجلس نمایندگان نیز بحث برانگیز شد. برخی از نمایندگان دادن امتیاز برای برخی ولایت‌ها را خلاف قانون اساسی خواندند، اما شمار دیگر نمایندگان این طرح را برای انکشاف متوان تحصیلی مناطق محروم کشور مؤثر عنوان کردند.
غلام‌حسین ناصری، یکی از مخالفان طرح جدید: «سهمیه‌بندی کانکور به هدف انکشاف متوازن از لحاظ شکلی چیزی قشنگی است، ولی از لحاظ تحقق آن در عمل خلاف معیارهای مندرج قانون اساسی است زیرا تعریف قانون اساسی از انکشاف متوازن و ربط دادن این موضوع به انکشاف متوازن فاصله از زمین تا آسمان است.»
اسدالله سعادتی، دیگر عضو مجلس گفت: «وقتی می‌گویم این طرح ظالمانه است؛ ظالمانه بر اساس استندردهای بین‌المللی و معیارهای علمی است. شما نمی‌توانید که رقابت برگزار کنید و بعد براساس سهمیه‌بندی جلو پیشرفت یک عده‌ی دیگر را بگیرید به دلیل این که مناطق دیگر عقب مانده‌تر است.»
آقای سعادتی افزود با این طرح ظلم مضاعف در روند برگزاری کانکور در حق استعدادهای کشور صورت خواهد گرفت و اگر دلیل محرومیت برخی مناطق جنگ است، عامل اصلی محرومیت برداشته شود.
در طرف دیگر شماری از نمایندگان با طرح جدید موافقت کردند. عبیدالله بارکزی، نماینده‌ی مردم ارزگان در مجلس گفت: «سهمیه‌بندی کانکور یک فورمول خوب برای انکشاف متوازن تحصیلی در کشور است و این طرح کمک میکند تا زمینه‌ی سربازگیری مخالفان به‌ویژه طالبان را از جوانان مناطق محروم کمتر سازد.»
آقای بارکزی افزود که با این طرح همه‌ی مناطق کشور در تعلیم و تحصیل حق داده میشود و این‌گونه انکشاف متوازن تحصیلی در سطح کشور رعایت خواهد شد.
سخی مشوانی، دیگر عضو مجلس نیز گفت: «باشندگان اکثر ولایت‌های کشور به دلیل جنگ و ناامنی از حق تعلیم و تحصیل باز مانده‌اند و طرح سهمیه‌بندی کانکور بهترین فیصله است و کانکور باید براساس نفوس هر ولایت سهمیه‌بندی شود تا مردم ولایت‌های محروم از بدبختی نجات پیدا کنند.»