این که دولت افغانستان در حال حاضر در کجای مذاکرات صلح با طالبان به ویژه روند امریکایی آن قرار دارد و ایجاد بورد مشورتی صلح، هیأت مذاکره‌کننده و کمیته‌های نُه گانه در مذاکرات صلح چه نقشی دارند، سووالی‌هایست که ذهن همه را مصروف کرده است و نمی‌دانند که چه جریان دارد.
دولت افغانستان با شتاب بسیار در کنفرانس ژنو در هفتم قوس، «نقشه‌ی راه صلح» و هیأت مذاکره‌کننده ۱۲ نفره که اکثر اعضای هیأت چهره‌های حکومتی‌اند را برای پیش‌برد مذاکرات صلح با گروه طالبان اعلام کرد. بعدتر بورد عالی مشورتی صلح با عضویت رهبران حکومت وحدت ملی و چهره‌های جهادی اعلام شد که روز دوشنبه، ۲۶ قوس نخستین نشست این بورد بدون حضور بیشتر رهبران جهادی و احزاب سیاسی برگزار شد.
در نقشه‌ی راه صلح، در سخنرانی رییس‌جمهور در کنفرانس ژنو و همچنان در نشست روز دوشنبه بورد عالی مشورتی صلح، بر «مالکیت» روند صلح به رهبری افغانستان و «مذاکره با طالبان توسط دولت افغانستان» تأکید شده است. اما کارشناسان می‌گویند که رهبری روند مذاکرات صلح افغانستان عملاً در دست امریکا است.
این همه تلاش‌ها و ایجاد تشکیلات جدید برای مذاکرات و تأکیدهای مکرر بر مالکیت روند صلح به رهبری افغان‌ها در حالی انجام شده است که در نشست روز دوشنبه ۲۶ قوس نمایندگان امریکا با نمایندگان طالبان در امارات متحده‌ی عربی، نماینده حکومت افغانستان حضور نداشت، اما گزارش شده که نمایندگان پاکستان، عربستان سعودی و امارات متحده‌ی عربی حضور داشتند. این سه کشور امارت اسلامی طالبان را به رسمیت شناخته بودند.
نشست امارات سومین مذاکره‌ی رو در روی زلمی خلیلزاد، نمایندهی امریکا در مورد صلح افغانستان با نمایندگان گروه طالبان است. این دیدارها در حالی صورت می‌گیرد که نگرانی‌ها مبنی به این که امریکا در مذاکرات صلح دولت افغانستان را دور بزند و با طالبان توافق کند، افزایش یافته است.
وزارت خارجه‌ی افغانستان روز یک‌شنبه گفت تلاش‌های امریکا برای تأمین صلح در افغانستان با حکومت افغانستان کاملاً هماهنگ است. بعدتر شورای عالی صلح گفت که نشست امارات متحده زمینه‌ساز مذاکرات صلح افغانستان است.
تاکنون جزئیات بیشتر از نشست امارات متحده منتشر نشده است. گروه طالبان با نشر خبرنامه‌یی گفته که روز دوشنبه نمایندگان این گروه در شهر ابوظبی با مقامات بلند‌رتبه‌ی عربستان سعودی، پاکستان و امارات متحده عربی به طور مفصل گفت‌وگو کرده‌اند. به گفته‌ی طالبان در این نشست‌ها در مورد خروج نیروهای خارجی از افغانستان، «جلوگیری از مظالم امریکا و همکارانش در افغانستان» و امنیت و بازسازی افغانستان بحث شده است. در خبرنامه آمده که در پایان روز دوشنبه با اشتراک نمایندگان کشورهای مذکور، با زلمی خلیلزاد نیز گفت‌وگوهای ابتدایی انجام شده و روز سه‌شنبه سلسله مذاکرات ادامه دارد.
ارگ ریاست‌جمهوری افغانستان اما یک روز پس از نشست امارات (سه‌شنبه، ۲۷ قوس) اعلام کرد که تیم مذاکره‌کننده‌ی حکومت افغانستان به رهبری عبدالسلام رحیمی برای آغاز «گفت‌وگوهای قریب‌الوقوع با هیأت طالبان و آمادگی برای نشست رودررو بین دو طرف» وارد ابوظبی شده است.
در خبرنامه‌ی ارگ آمده که آقای رحیمی، رییس تیم مذاکره‌کننده‌ی حکومت با زلمی خلیلزاد، نمایندهی ویژه‌ی امریکا دیدار کرده و قرار است در هفته‌ی جاری با نمایندگان امارات متحده عربی و عربستان سعودی نیز دیدار کند. هنوز مشخص نشده که نشست رو در رو میان نمایندگان حکومت افغانستان و طالبان چه زمانی برگزار می‌شود اما نمایندهی امریکا تاکنون سه بار با نمایندگان طالبان دیدار داشته است.
گروه طالبان که پیش از این، گفت‌وگو با حکومت افغانستان را رد کرده بود، در خبرنامه‌ی دیگر گفته که نمایندگان این گروه هیچ برنامه‌یی برای دیدار با هیأت مذاکره‌کننده‌ی حکومت افغانستان در امارات متحده عربی ندارد.
همچنان روز یک‌شنبه، ۲۵ قوس مشاوران امنیت ملی افغانستان، پاکستان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در شهر ابوظبی در مورد صلح افغانستان گفت‌وگو کرده‌اند.
جعفر رسولی، پژوهش‌گر روابط بین‌الملل در کویینز کالج نیویورک در گفت‌وگو با اطلاعات روز میگوید که حکومت افغانستان در مذاکرات صلح جایگاه و نقش مشخصی ندارد و جایگاه آن را به «نقطه‌یی در فضا» تشبیه می‌کند.
یکی از پرسش‌ها این است در حالی‌که طالبان حکومت افغانستان را به عنوان طرف مذاکره قبول ندارد، امریکا چقدر به حکومت افغانستان در روند صلح اهمیت و نقش می‌دهد؟
جعفر رسولی میگوید امریکا به گونه مستقیم وارد مذاکره با طالبان شده است و «با حضور امریکا به ارگ نیازی نیست».
آقای رسولی در یادداشتی در صفحه‌ی فیس‌بوک خود در رابطه به مذاکرات صلح میگوید آنچه امروز در افغانستان تحت نام صلح در جریان است؛ تماماً به قصد رفتن امریکا از مخمصه‌یی است که خود در ایجاد آن نقش دارد. به باور او، مذاکرات فعلی صلح تکرار مذاکرات صلح در دوران داکتر نجیب است که فقط خروج نیروهای شوروی را از افغانستان در پی داشت نه برقراری صلح پایدار در افغانستان: «اطمینان دارم بار دیگر بعد از حدود سی سال از صلح ژنو، بار دیگر سند مشابه امضا خواهد شد. در این گفت‌وگوها تنها نمایندهی امریکاست که حرف می‌زند و تعیین می‌کند. پاکستانی‌ها نیز مهم‌اند. آن‌ها شاید به امریکا کمک کند تا برآید. دیگران، نقش تماشا چی دارند و بس.»
وحید مژده، کارشناس مسایل سیاسی و مقام پیشین طالبان پیش از ۲۰۰۱ میگوید که روند مذاکرات صلح با ابهامات جدی همراه است اما نشست نمایندگان امریکا و طالبان در امارات برای افغانستان بسیار مهم است، زیرا دولت افغانستان در وضعیت فعلی یگانه راهی که دارد این است که منتظر نتیجه و فیصله‌ی نشست نمایندگان امریکا و طالبان باشد.
در همین حال خبرگزاری رویترز گزارش داده که مقام‌های طالبان مشروط به افشا نشدن نام‌شان گفته‌اند که اگر پاکستان، امارات متحده‌ی عربی و عربستان سعودی تضمین کنند و امریکا فرد مورد نظر طالبان را به عنوان رییس حکومت موقت بگمارد، آن‌ها در مورد آتش‌بس شش‌ماهه فکر خواهند کرد.
براساس این گزارش، مقام‌های طالبان مدعی شده‌اند که زلمی خلیلزاد، نمایندهی وزارت خارجه ایالت متحده در گفت‌وگوهای مقدماتی با نمایندگان طالبان مسأله‌ی آتش‌بس شش ماهه را مطرح کرده است. اما سفارت امریکا در کابل میگوید که زلمی خلیلزاد، با نمایندگان طالبان دیدار کرده و این دیدارها را ادامه خواهد داد تا آن‌ها را به گفت‌وگوهای مستقیم با دولت افغانستان تشویق کند.
سخن‌گوی سفارت امریکا در کابل در پاسخ به پرسش اطلاعات روز گفت: «ما از طرف دولت و مردم افغانستان مذاکره نمی‌کنیم. هدف ما این است که هر دو طرف را برای گفت‌وگوهای بین‌الافغانی بر میز مذاکره بیاوریم تا افغان‌ها خود برای یافتن راهی برای ختم جنگ و نزاع در افغانستان تصمیم بگیرند.»
کارشناسان، نشست مسکو را نیز مانور تبلیغاتی برای طالبان عنوان کردند که در آن حکومت افغانستان هیچ نماینده‌یی نفرستاد، اما شورای عالی صلح به عنوان یک نهاد مستقل به نمایندگی از مردم افغانستان در این نشست شرکت کرد.
الهام غرجی، پژوهش‌گر مسایل روابط بین‌الملل اخیراً در گفت‌وگوی ویژه با اطلاعات روز میگوید که مذاکرات صلح افغانستان با بحران فروپاشی اجماع سیاسی بر سر رهبری و مالکیت روند صلح مواجه است. به گفته‌ی آقای غرجی، یکی از نکات نسبتاً ثابت در چند سال گذشته، مالکیت ملی بر روند صلح بر محور نقش رهبری‌کننده‌ی حکومت افغانستان بود، اما شکست اجماع بین‌المللی در این مورد نگران کننده و تلاش‌های بیرونی اگر مکمل تلاش‌های ملی برای صلح نباشند، نمی‌توانند به نتیجه برسد.
با این همه رییس‌جمهور غنی در سفر اخیر خود به ولایت هرات گفت که بدون خواست مردم افغانستان هیچ پیمان صلح به صورت پنهانی صورت نخواهد گرفت و هر فیصله‌یی در مورد صلح از سوی پارلمان و به رأی مردم تصویب خواهد شد.
ایجاد بورد عالی مشورتی صلح و هیأت مذاکره‌کننده به معنای چیست؟
در حالی که امریکا بدون حضور نمایندگان حکومت افغانستان سرگرم مذاکره با طالبان است، یکی از پرسش‌های اساسی این است که تلاش‌های اخیر حکومت در ایجاد بورد مشورتی، هیأت مذاکره کننده و تهیه‌ی نقشه راه صلح چیست و چه معنی می‌دهد؟
در فرمان رییس‌جمهوری غنی برای بورد عالی مشورتی صلح وظایف ذیل در نظر گرفته شده است: ۱. مشوره‌های سازنده را در عرصه‌ی صلح به رهبری ارائه کند؛ ۲. پیشنهادات کمیته‌های کاری پروسه صلح را بررسی و ارزیابی کند؛ ۳. در صورت لزوم دید، آجندا و چارچوب مؤثر مذاکرات را به تیم مذاکره‌کننده ارائه کند؛ ۴. از تحقق روند مذاکرات صلح نظارت به عمل آورد.
وظایف تیم مذاکره‌کننده نیز چنین مشخص شده است: ۱. به نمایندگی از جمهوری اسلامی افغانستان، روند مذاکرات را با جانب مقابل در روشنی منافع ملی و رهنمودهای بورد عالی مشورتی به پیش ببرد؛ ۲. به طور منظم گزارش‌های پیشرفت مذاکرات را به بورد عالی مشورتی پروسه صلح ارائه نموده و در صورت لزوم‌دید هدایات آن بورد را اخذ کند؛ ۳. مسوولیت تخنیکی و دارالانشای تیم مذاکره‌کننده به عهده‌ی ریاست دفتر مقام ریاست‌جمهوری میباشد.
همچنان وظایف کمیته‌های کاری نُه گانه چنین شرح داده شده: ۱. جمع‌آوری نظریات مردم در رابطه به روند صلح؛ ۲. تحلیل نظریات مردم و ارائه‌ی گزارش آن به بورد عالی مشورتی صلح؛ ۳. آگاهی‌دهی و تنویر اذهان مردم در رابطه به پیشرفت روند صلح.
جعفر رسولی میگوید که ایجاد بورد عالی مشورتی صلح یک کار سیاسی از سوی رییس‌جمهور غنی برای انتخابات ریاست‌جمهوری پیش رو است و «هیچ نقش» در روند صلح ایفا نخواهد کرد.
وحید مژده میگوید که حکومت افغانستان تاکنون از صحنه‌ی مذاکرات صلح غایب بوده و حکومت وحدت ملی برای این که نشان دهد از معاملات و جریانات صلح دور نیست، بورد عالی مشورتی را ایجاد کرده که «حتا اعضای بورد اعتراض دارند که چرا با آن ها مشوره نشد و با عجله این کار صورت گرفت.»
یک مقام از شورای عالی صلح که نمی‌خواهد نامی از او گرفته شود به اطلاعات روز میگوید که تمام برنامه‌ها و تلاش‌های اخیر صلح حکومت بدون مشوره با اقشار مختلف جامعه و دیگر نهادهای دولتی از سوی نهاد ریاست‌جمهوری انجام شده و فقط در رابطه به کمیته‌ی نمایندگان احزاب مشوره‌های با شورای احزاب انجام شده که به همین خاطر بیشتر اعضای بورد عالی مشورتی صلح رهبران جهادی و احزاب سیاسی‌اند.
نقشه‌ی راه صلح، هیأت مذاکره‌کننده و بورد عالی مشورتی صلح تاکنون انتقادهای گسترده حتا انتقاد شماری از اعضای بورد را در پی داشته است.
حبیبه سرابی، معاون شورای عالی صلح از نخستین کسانی بود که از ترکیب بورد عالی مشورتی صلح انتقاد کرد و گفت که نقش زنان، جوانان و جامعه‌ی مدنی در ترکیب «بورد عالی مشورتی روند صلح» نایده گرفته شده است.
پس از آن حنیف اتمر، مشاور پیشین امنیت ملی افغانستان گفت که تیم مذاکره‌کننده‌یی که از جانب حکومت بدون هیچ‌گونه مشوره با نمایندگان اقشار سیاسی جامعه معرفی شده، یک تیم حکومتی است و از مشروعیت و مهارت‌های لازم برای رهبری روند صلح برخوردار نیست.
اخیراً گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی که عضو بورد عالی مشورتی صلح نیز است گفت که شماری از احزاب سیاسی از پیوستن به این بورد کنار زده شده و همچنان نقش «بورد عالی مشورتی نباید تنها مشوره‌دهی باشد، بلکه این بورد باید در جریان مذاکرات بتواند تصمیم‌گیری هم انجام دهد».
در نشست روز دوشنبه بورد عالی مشورتی صلح بیشتر چهره‌های سیاسی و رهبران احزاب حضور نداشتند که به قول کارشناسان نشان‌دهنده‌ی نبود اجماع داخلی در مورد این بورد و نقش آن در روند صلح است.
در این نشست حامد کرزی، صبغت‌الله مجددی، عبدالرب رسول سیاف، انجنیر گلبدین حکمتیار، یونس قانونی، سید حامد گیلانی، محمد‌کریم خلیلی، سید منصور نادری، شیخ آصف محسنی، عطامحمد نور، محمداسماعیل خان، امرالله صالح و جنرال دوستم حضور نداشتند.