سرانجام پس از حدود یک هفته بگو‌مگو بر سر تغییر زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان شام روز یک‌شنبه، 9 جدی به‌طور رسمی اعلام کرد که انتخابات ریاست جمهوری همزمان با سه انتخابات دیگر در 29 سرطان سال آینده برگزار می‌شود.
گلاجان بدیع صیاد، رییس کمیسیون انتخابات در یک نشست خبری گفت که به‌دلیل موجودیت مشکلات، این کمیسیون قادر به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در 31 حمل 1398 نیست و این انتخابات همزمان با انتخابات شورای ولایتی، انتخابات شورای ولسوالی و انتخابات پارلمانی ولایت غزنی در تابستان سال آینده برگزار می‌شود.
او گفت وضعیت اقلیمی نامناسب برای ثبت‌نام تقویتی رای‌دهندگان و فعالیت‌های لوجستیکی به‌خصوص در مناطق سرد‌سیر، تطبیق اصلاحات و استخدام کارمندان، بودجه، استفاده از بیومتریک، امنیت و تعدد انتخابات‌های همزمان از دلایل تاخیر در برگزاری انتخابات ریاست جمهوری است.
کمیسیون انتخابات درحالی زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال آینده را تغییر داد که ثبت‌نام نامزدان انتخابات ریاست جمهوری را آغاز کرده بود و تاکنون بیش از 50 نفر بسته‌های معلوماتی را از این کمیسیون به‌دست آورنده‌اند. آقای صیاد اما گفت که در تاریخ ثبت‌نام نامزدان ریاست جمهوری تجدید نظر شده است و نامزدان می‌توانند از 13 الی 30 جدی ثبت‌نام کنند.
هرچند کمیسیون مستقل انتخابات دلایل تاخیر در برگزاری انتخابات را اعلام کرده است اما به نظر می‌رسد عوامل مهم‌تر در تغییر تقسیم اوقات انتخابات سال آینده دخیل باشد. اعمال فشارهای سیاسی از سوی حکومت بر کمیسیون انتخابات، درخواست احزاب سیاسی از کمیسیون انتخابات و حکومت، مشروط شدن کمک‌های جامعه جهانی به روند انتخابات و مذاکرات صلح دولت افغانستان با طالبان عوامل حاشیه‌ای اند که بی‌ربط به برگزاری انتخابات نیست.
پایان بی‌برنامگی؟
کمیسیون انتخابات افغانستان انتخابات پارلمانی را در ماه میزان سال جاری نتوانست آن‌گونه که انتظار می‌رفت، برگزار کند. این انتخابات با چالش‌های بسیار مواجه شد و در عین زمان انتقادهای گسترده‌ای را علیه این کمیسیون برانگیخت.
کمیسیون انتخابات برخلاف تقسیم اوقات از پیش اعلام شده تاکنون نتوانسته نتایج ابتدایی انتخابات پارلمانی را به‌صورت کامل اعلان کند. علاوه بر اعتراض نامزدان در هشت ولایت، کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی نیز دو هزار شکایت را در پیوند به نتایج ابتدایی انتخابات 31 ولایت ثبت کرده است.
افزون بر این کمیسیون انتخابات متهم به دست‌کاری در نتایج آرای نامزدان در ولایت‌های مختلف است و اسنادی که اطلاعات روز به آن دست یافته نشان می‌دهد که در برخی از ولایت‌ها کمیسیون انتخابات محلات خیالی رای‌دهی نیز ایجاد کرده است.
تمامی این موارد باعث شده است که نهادهای ناظر بر روند انتخابات و شماری از احزاب سیاسی خواهان آوردن اصلاحات و تغییرات در رهبری کمیسیون انتخابات شوند. استدلال موافقان تغییر در کمیسیون انتخابات این است که رهبری کنونی ظرفیت مدیریت انتخابات ریاست جمهوری و سه انتخابات دیگر را ندارد از همین رو نیاز است که رهبری کمیسیون و مدیریت آن تغییر کند.
یوناما یا هیأت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان به این باور است که انتخابات پارلمانی افغانستان در موجودیت «بی‌نظمی عمده و قابل اجتناب در جریان آمادگی و برگزاری انتخابات پارلمانی» برگزار شده است و اکنون کمیسیون‌های انتخاباتی افغانستان اقدامات اصلاحی و ضروری را باید روی دست گیرند و در ماه‌های آینده بر «تکمیل بسته‌ی کامل اصلاحات واقع‌بینانه و مبتنی بر اولویت‌ها» توجه کند.
در اعلامیه‌ی یوناما که روز (دوشنبه، 10 جدی) منتشر شده است، آمده: «این اصلاحات باید شامل تصحیح فهرست رای‌دهندگان، تقسیم واضح مسئولیت‌ها میان کمیسیون مستقل انتخابات و دارالانشای کمیسیون انتخابات، حصول اطمینان از وجود دارالانشا با کارمندان کافی و آموزش دیده و ایجاد تغییرات مورد نیاز در تشکیلات‌شان پیش از انتخابات در جولای 2019 گردد.»
جان بس، سفیر امریکا در افغانستان نیز گفته است که از اصلاحات بنیادی در کمیسیون‌های انتخاباتی افغانستان حمایت می‌کند. او گفته است که مردم افغانستان شایسته‌ی کمیسیون‌های انتخاباتی غیرسیاسی با کارمندان با ظرفیت بالا و متخصص اند که بتوانند اعتماد مردم به روند انتخابات را برگردانند.
محمد یوسف رشید، رییس اجرایی فیفا یا موسسه‌ی انتخابات آزاد و عادلانه‌ی افغانستان به این باور است که سه عامل عمده در تاخیر برگزاری انتخابات ریاست جمهوری نقش دارد که دلیل اول آن «ناکارگی، عدم آمادگی و عدم برنامه‌ریزی کمیسیون انتخابات، و مشکلات انتخابات پارلمانی و تاثیر آن روی تقویم انتخابات ریاست جمهوری» است.
علاوه بر سازمان ملل، شماری احزاب و جریان‌های سیاسی نیز خواهان اعمال اصلاحات در کمیسیون انتخابات افغانستان و نظام انتخاباتی است. محمد ناطقی، رییس کمیته‌ی سیاسی احزاب و ائتلاف ملی بزرگ افغانستان می‌گوید که بسته‌ی اصلاحاتی که احزاب سیاسی مدنظر دارند، شامل چهار اصل است.
او گفت که استفاده‌ی کامل از تکنالوژی در انتخابات اصل اول احزاب سیاسی است و تغییر سیستم در انتخابات پارلمانی، شوراهای ولایتی و شوراهای ولسوالی‌ها از نظام رای واحد غیرقابل انتقال به نظام تناسبی اصل دوم است.
در روزهای گذشته منابع معتبر در کمیسیون انتخابات به اطلاعات روز تایید کرده بودند که کمیسیون انتخابات برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در 31 حمل آماده نیست و از سوی دیگر جامعه جهانی، احزاب سیاسی و نهادهای ناظر بر روند انتخابات خواهان آوردن اصلاحات و برگزاری انتخابات شفاف اند.
این اصلاحات شامل بخش‌های کدری و رهبری، ساختاری، تقنینی، کارمندان و ارتقای ظرفیت کارمندان کمیسیون انتخابات است.
در همین حال حفیظ‌الله هاشمی، دبیر و عضو کمیسیون انتخابات افغانستان می‌گوید که درس‌هایی را که این نهاد از انتخابات پارلمانی آموخته جمع‌بندی و این امر کمیسیون را وادار کرده تا سلسله‌ای از اصلاحات را برای رسیدن به انتخابات بهتر در ساختار، و امور اداری و تخنیکی روی دست گیرد.
آقای هاشمی به اطلاعات روز گفت که برای اجرایی کردن این اصلاحات که در سطح کمیسیون، دبیرخانه‌ی کمیسیون، دفاتر ولایتی، مراحل سیستم و بیومتریک، استفاده از معلمان در روز انتخابات و برخی از موارد قانونی و طرزالعمل‌ها اجرا می‌شود، به زمان بیشتر نیاز بود.
آقای هاشمی گفت: «… تا خدا خواسته باشد در انتخابات ریاست جمهوری یک انتخابات شفاف و معتبر را دایر کنیم ولی در این مدت این ممکن نبود. ما به‌خاطر این اصلاحات و بعضی مواردی که باید تغییرات بیاید، به سه ماه زمان نیاز داشتیم.»
در بخش حقوقی نیز کمیسیون انتخابات نیاز دارد تا اصلاحات بیاورد. در حال حاضر کمیسیون انتخابات دارای یک معاون عملیاتی و یک معاون مالی و اداری است. دارالانشای این کمیسیون نیز معاونت عملیاتی و معاونت اداری و مالی دارد.
حفیظ‌الله هاشمی می‌گوید که وجود این ادارات هم در کمیسیون و در دارالانشا باعث شده است که کارها هماهنگ نباشد، زیرا هم در سطح کمیسیون کارها اجراآت می‌شود و هم در سطح دارالانشای آن.
او گفت: «قانون می‌گوید که وظایف کمیسیون و اعضای آن نظارت و تصویب پالیسی‌ها و لوایح است. ولی همزمان معاون عملیاتی و اداری هم گرفته شده که خودش کمی دردسر ایجاد کرده است و یوناما هم خواسته که این مورد اصلاح شود تا دارالانشا در کارهای اجرایی باشد و کمیسیون به سطح پالیسی و رهبری.»
تغییر در رهبری کمیسیون انتخابات
پس از آن که خبر تعویق انتخابات ریاست جمهوری مطرح شد، زمزمه‌ی تغییرات در رهبری کمیسیون نیز شنیده می‌شود. یک منبع معتبر در کمیسیون انتخابات که نخواسته از وی نام گرفته شود، به اطلاعات روز گفت که جامعه جهانی با رهبری فعلی آماده‌ی کار نیست و کشورهای تمویل کننده، تمویل خود را مشروط به تغییرات کرده‌اند.
یوسف رشید نیز می‌گوید که قانون انتخابات در مورد کارکرد کمیسیون انتخابات و اعتباردهی روند انتخابات وضاحت دارد و از نظر قانون انتخابات، اعضای کمیسیون انتخابات به دلیل نقض مواد قانون اساسی باید عزل شوند.
او به اطلاعات روز گفت: «مشکلات مدیریتی، رهبری و ساختاری کمیسیون انتخابات یکی از دلایل اساسی ایجاد بحران، بی‌اعتمادی و طولانی شدن بی‌معنای روند بوده است. تصامیم ضد و نقیض در بعضی حالات، تصامیم دیر‌هنگام و در کنار آن تمایل سیاسی، خودش موجب می‌شود که این‌ها (اعضای کمیسیون انتخابات) دیگر در بدنه‌ی رهبری کمیسیون نباشند.»
محمد ناطقی نیز می‌افزاید که اصل سومی که احزاب سیاسی روی آن تاکید بسیار دارد، این است که اصلاحات و تغییرات در رهبری کمیسیون ایجاد شود زیرا انتخابات پارلمانی ثابت کرده که کمیسیون فعلی قادر به برگزاری انتخابات قابل قبول در سال آینده نمی‌باشد.
او گفت: «تغییر در ساختار رهبری کمیسیون ها یکی از اصول است. اصل چهارم نظارت معنادار احزاب سیاسی از روند انتخابات است. نتیجه‌ی این چهار اصل داشتن یک انتخابات شفاف و قابل قبول است اما تاکنون پاسخ روشن از حکومت و کمیسیون دریافت نکرده‌ایم.»
تاثیر گفت‌وگوهای صلح
در اواخر ماه عقرب سال جاری زلمی خلیلزاد، نماینده‌ی ویژه‌ی امریکا در امور صلح افغانستان به کابل آمد و با رهبران حکومت افغانستان دیدار کرد. دو روز پس از آن روزنامه‌ی وال‌ستریت ژورنال گزارش داد که آقای خلیلزاد در این دیدار خواهان تعویق انتخابات ریاست جمهوری شده است.
مقام‌هایی امریکایی گفته بودند که زلمی خلیلزاد موضوع تعویق انتخابات ریاست جمهوری را به‌عنوان یک مشوق برای آغاز مذاکرات اساسی به طالبان پیشنهاد کرده تا شاید این گروه بخشی از روند مذاکرات صلح باشد.
در اوایل ماه قوس نیز آقای خلیلزاد در گفت‌وگو با «پی‌بی‌اس» گفت که اگر توافق صلح با طالبان پیش از انتخابات ریاست جمهوری به‌دست آید خوب است زیرا امریکا برای رسیدن به صلح عجله دارد. او گفته بود که رسیدن به صلح با طالبان پیش از برگزاری انتخابات زمینه را برای حضور طالبان در انتخابات فراهم می‌سازد.
اندکی پس از آن وقتی او از مذاکره با طالبان در امارات متحده‌ی عربی به کابل آمد، گفت که با نمایندگان طالبان در مورد انتخابات و تعویق آن بحث نکرده و پلان در مورد آینده‌ی افغانستان مسأله‌ای است که باید افغان‌ها در داخل روی آن تصمیم بگیرند.
تلاش‌های نماینده‌ی ویژه‌ی امریکا در امور صلح افغانستان در حال حاضر بیشتر شده است. او تاکنون چندین دیدار با نمایندگان طالبان داشته و به کشورهای مختلف منطقه برای گفت‌وگو در مورد صلح افغانستان سفر کرده است.
اکنون که انتخابات به تعویق افتاده است، این گمانه بیشتر تقویت شده که تاخیر برگزاری انتخابات ارتباط مستقیم با تلاش‌های صلح دارد. فیفا به این باور است که مسأله‌ی صلح و مذاکره با طالبان و پیوند آن با انتخابات باعث شده است که انتخابات ریاست جمهوری با تاخیر سه ماهه برگزار شود.
یوسف رشید، رییس اجرایی فیفا می‌گوید که پیوند مذاکرات صلح و انتخابات که جامعه جهانی و در رأس امریکا به آن علاقه‌مندی دارد، یکی از سه عامل عمده‌ی تاخیر انتخابات است. او گفت: «اگر روی مشارکت طالبان در انتخابات ریاست جمهوری توافق شود، این می‌تواند سرعت صلح و رابطه‌ی آن با انتخابات را تاحدی تعریف کند.»
حکومت افغانستان و کمیسیون انتخابات می‌گوید که مذاکرات صلح روی روند انتخابات تاثیر نگذاشته و صلح یک روند طولانی است.
شاه حسین مرتضوی، معاون سخنگوی رییس‌جمهوری در این مورد گفت که روند صلح یک روند طولانی و زمان‌گیر بوده و از شروع تا ختم مذاکره‌ی آن یک فرصت زمانی طولانی نیاز است و ربطی به تاخیر انتخابات ندارد.
حفیظ‌الله هاشمی می‌گوید که صلح اولویت مردم افغانستان است و دو روند ملی انتخابات و صلح که مردم تعلق دارد، همزمان به پیش می‌رود. او گفت که مذاکرات صلح تاثیر منفی روی انتخابات ندارد بلکه تاثیر مثبت خواهد داشت زیرا اگر صلح بیاید، انتخابات بهتر و خوب‌تر برگزار خواهد شد.
او با بیان این‌که مذاکرات صلح روی تاخیر انتخابات تاثیر نگذاشته گفت: «اگر مسأله‌ی صلح تاثیر می‌داشت، این وقت زیاد را کار داشت. حداقل یک سال دو سال دیگر کار داشتیم که انتخابات را یک سال به تعویق می‌انداختیم نه این‌که سه ماه. برای صلح دقیقاً سه ماه بیشتر نیاز است.»
اعمال فشار سیاسی برای مهندسی انتخابات
هرچند کمیسیون انتخابات تا این جای کار دخالت در روند کاری‌اش را رد کرده است اما افراد و برخی از نهادها مدعی‌اند که تغییر تاریخ برگزاری انتخابات در نتیجه‌ی اعمال فشار حکومت بر کمیسیون صورت گرفته است.
محمد‌حنیف اتمر، مشاور پیشین امنیت ملی و یکی از نامزدان احتمالی انتخابات ریاست جمهوری مدعی است که حکومت با اعمال فشار بر کمیسیون در پی مهندسی انتخابات ریاست جمهوری است.
او در واکنش به طرح تعویق انتخابات اعلام کرد که تاخیر زمان برگزاری انتخابات غیرقانونی است. آقای اتمر با اشاره به پیامد دخالت حکومت در روند انتخابات گفت: «ما این تاخیر را آغاز مهندسی روند انتخابات از جانب حکومت دانسته و نگرانی شدید خود را ابراز می‌کنیم.»
یوسف رشید اما به این باور است که خواسته‌های متنوع و سیاسی گونه‌ی حکومت از کمیسیون انتخابات یک دلیل دیگر برای تاخیر انتخابات ریاست جمهوری است. او گفت که حکومت خواهان برگزاری همزمان چهار انتخابات بود، هرچند که کمیسیون از پذیرش آن شانه خالی می‌کرد.
حکومت افغانستان از طرح تاخیر انتخابات ریاست جمهوری استقبال کرده است و می‌گوید به تصمیم و مستقل بودن کمیسیون انتخابات احترام دارد. معاون سخنگوی رییس‌جمهور گفت که حکومت نمی‌تواند هیچ‌گونه اعمال فشار بالای کمیسیون انتخابات را داشته باشد زیرا تهیه تقویم انتخابات از صلاحیت کمیسیون انتخابات است.
آقای مرتضوی به اطلاعات روز گفت که کمیسیون موضوع را با جریانات مختلف مطرح کرده بود و از سوی دیگر برگزاری چهار انتخابات همزمان ضرورت به آمادگی بیشتر دارد. او گفت: «تقاضای دیگران هم این بود که ضرورت به یک فرصت بیشتر است تا بتوانیم با آمادگی خوب‌تر و با استفاده از درس‌های انتخابات پارلمانی مشکلات و خلاهایی که بود، به انتخابات ریاست‌جمهوری برویم.»
دبیر کمیسیون انتخابات نیز می‌افزاید که نگرانی از دخالت حکومت در این مورد قابل دقت است و «به هیچ عنوان درست نیست.» او گفت: «این یک اتهام سر کمیسیون است. می‌خواهند کمیسیون را غیر‌مسلکی معرفی کنند. شما شاهد بودید که در بسیار موارد با حکومت مخالفت علنی کردیم. این موضوع را مطلق رد می‌کنیم.»
کمیسیون انتخابات به دارالانشای این نهاد وظیفه داده است تا بودجه‌ی مورد نیاز چهار انتخابات به‌صورت همزمان را سنجش کند. این کمیسیون استدلال می‌کند پیش از این مسوده‌ی بودجه‌ی برگزاری دو انتخابات تهیه شده بود اما اکنون این مسوده تغییر می‌کند.
برگزاری انتخابات پارلمانی پرسش‌ها و نگرانی‌های جدی را در خصوص برگزاری انتخابات‌های دیگر در مقابل کمیسیون انتخابات قرار داده است. به نظر می‌رسد در صورتی که تغییرات در وضعیت فعلی این کمیسیون نیاید، برگزاری چهار انتخابات به‌صورت همزمان در توان کمیسیون انتخابات نیست.
حکومت افغانستان به استفاده از سیستم بیومتریک در انتخابات سال آینده چشم دوخته است. سازمان ملل نیز از تاخیر انتخابات استقبال کرده و گفته است که انتخابات ریاست جمهوری برای آینده‌ی افغانستان حیاتی است و مدیریت نادرست آن غیرقابل قبول.
هرچند کمیسیون انتخابات می‌گوید در فرصت باقی مانده تا 29 سرطان سال آینده مشکلات را رفع و اصلاحات را عملی می‌سازد اما پرسش اساسی تجربه‌ی انتخابات پارلمانی است. مردم و نهادهای ناظر بر روند انتخابات می‌پرسند: کمیسیون انتخابات پارلمانی را چگونه برگزار کرد که اکنون چهار انتخابات را در یک روز می‌خواهد برگزار کند؟