رییس‌جمهور اشرف غنی پس از دو سال، به دعوت رسمی عمران خان، نخست وزیر پاکستان در روزهای ششم و هفتم سرطان به پاکستان سفر کرد. آقای غنی در سفر دوروزه با صدراعظم، رییس‌جمهور، وزیر خارجه، بزرگان و نمایندگان احزاب پاکستانی و تاجران لاهور دیدار و گفت‌وگو کرد.
او می‌گوید در جریان دو سال گذشته، با وجود خواست‌های مکرر پاکستان به این کشور سفر نکرده، اما این‌بار براساس پیشنهاد لویه‌جرگه‌ی مشورتی صلح به این کشور سفر کرد تا روابط میان دو کشور بهبود یافته و عادی شود.
سفر رییس‌جمهور به پاکستان در حالی صورت می‌گیرد که افغانستان در آستانه‌ی دو رخداد مهم سیاسی قرار دارد: یکی گفت‌وگوهای صلح میان امریکا و طالبان که به مرحله‌ی حساسی رسیده و احتمال توافق در ماه‌های اخیر می‌رود و دوم برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری که هر نامزد به‌دنبال یارگیری در سطح ملی و بین‌المللی است.
در این وضعیت، رییس‌جمهور پس از دو سال رد درخواست سفر، دعوت پاکستان برای سفر به این کشور را پذیرفت. آقای غنی هدف سفر خود را گفت‌وگو روی مسایل اقتصادی متمرکز کرد؛ چیزی که کارشناسان به هدف این سفر به دیده‌ی شک و تردید می‌نگرند و باور دارند که پشت درهای بسته مسایل دیگر مطرح شده و مسایل اقتصادی به مثابه‌ی روپوش است.
آنچه که مقام‌های افغانستان از هدف اقتصادمحور این سفر می‌گویند و صحبت‌های غنی در مرکز مطالعات استراتژیک اسلام‌آباد نشان می‌دهد، گویا رییس‌جمهور با برشمردن پروژه‌های کلان منطقه‌ای و فرصت‌های اقتصادی می‌خواهد به پاکستان بفهماند که افغانستان می‌تواند به اقتصاد وخیم آن کشور کمک کند. در این مورد سوالی که مطرح می‌شود این است: آیا افغانستان با رویکرد اقتصادمحور برای بهبود روابط دو کشور و جلب همکاری پاکستان در وضعیت فعلی، درحالی‌که دیدگاه پاکستان نسبت به افغانستان از دیرگاه امنیت‌محور بوده، می‌تواند دیدگاه همسایه‌اش را نسبت به خود تغییر دهد؟ آیا کابل برای اسلام‌آباد اهمیت اقتصادی آنچنانی دارد که افغانستان بخواهد از این دریچه با پاکستان وارد مذاکره شود؟
دو روایت از کابل تا اسلام‌آباد
آنچه که از اعلامیه‌های ریاست‌جمهوری افغانستان در مورد این سفر برمی‌آید، هدف سفر اشرف غنی به پاکستان بیش‌تر اقتصادمحور بوده و روی مسایلی چون اتصال منطقوی، تجارت و ترانزیت و همچنان امنیت و صلح بحث شده است.
در دیدار غنی و عمران خان دو طرف بر ترانزیت، تجارت و سرمایه‌گذاری میان افغانستان و پاکستان تاکید کرده‌اند. هردو طرف گفته‌اند که باید از اشتباهات گذشته آموخت و آن را در آینده تکرار نکرد. آقای غنی به عمران هدف سفرش را ایجاد مناسبات و روابط نیک میان افغانستان و پاکستان خوانده و بیش‌تر روی همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای پیچیده است.
عمران خان ابراز امیدواری کرده است که این سفر در مقایسه به سفرهای قبلی پردست‌آورد باشد. همچنان دولت پاکستان می‌گوید که موضوعاتی چون پروسه‌ی صلح افغانستان، شرایط امنیتی مرز دو کشور و مشکلات روابط تجاری در دیدار عمران خان و اشرف غنی به بحث گرفته شده است، اما ریاست‌جمهوری افغانستان در اعلامیه‌ی خود از پروسه‌ی صلح افغانستان و مسایل مرزی سخن نزده است.
پاکستان می‌گوید اشرف غنی و عمران خان توافق کردند تا فصل جدیدی از دوستی و همکاری بر اساس اعتماد متقابل و هماهنگ را برای تداوم صلح، ثبات و رفاه منطقه آغاز کنند.
اما دولت افغانستان می‌گوید که در دیدار غنی و وزیر خارجه پاکستان، شاه محمود قریشی این سفر را برای گسترش روابط و همکاری‌ها و همچنان ایجاد فضای اعتماد میان دو کشور، مفید و ارزنده خوانده است. غنی گفته است که هدف سفرش بهبود روابط میان دو کشور است و این روابط باید براساس احترام متقابل و روابط دولت با دولت استوار باشد.
دولت پاکستان می‌گوید که رییس‌جمهور غنی از تلاش‌های پاکستان در روند صلح افغانستان تقدیر کرد. قریشی وعده داده است که کشورش با نیت نیک به تلاش‌هایش برای تأمین صلح در افغانستان ادامه خواهد داد.
به گفته‌ی دولت افغانستان، رؤسای جمهور دو کشور در دیدار جداگانه روی همکاری‌ها و روابط دوجانبه میان افغانستان و پاکستان، ثبات منطقه، امنیت و رشد اقتصادی، مبارزه با فقر و احترام متقابل به استقلال ملی هر دو کشور، گفت‌وگو کرده‌اند. پاکستان می‌گوید که رؤسای جمهور دو کشور باهم به توافق رسیدند که برقراری روابطی كه منجر به صلح، امنيت و شكوفایی شود، به نفع هر دو کشور است. عارف علوی گفته که پاکستان قصد دارد ارتباط نزدیک‌تری با افغانستان برقرار کند که مبتنی به همکاری عمیق‌تر در همه بخش‌ها باشد.
رییس‌جمهور غنی در جریان این سفر، با بزرگان و نمایندگان احزاب مختلف پاکستان به صورت جداگانه دیدار کرد. در این دیدارها روی روابط همه‌جانبه میان دو کشور، همکاری‌های منطقوی، از میان بردن فقر، امنیت، ثبات، رشد اقتصادی و احترام به اصل روابط دولت با دولت بحث شده است.
آقای غنی به شهر لاهور مرکز ایالت پنجاب پاکستان نیز رفت و با استان‌دار و تاجران پنجاب دیدار و چالش‌ها و فرصت‌های تجارتی و سرمایه‌گذاری میان دو کشور و اجندای اتصال منطقوی را تشریح کرد.
افغانستان؛ ناجی اقتصاد پاکستان؟
اشرف غنی در انستیتوت مطالعات استراتژیک اسلام‌آباد در سخنرانی که وزیر خارجه پاکستان نیز حضور داشت، در ارتباط به فرصت‌های اقتصادی موجود در افغانستان و منطقه صحبت کرد. شیوه‌ی حرف‌زدن وی به معلمی می‌ماند که به مخاطبان خود درس بدهد. او تأکید دارد که افغانستان در قلب این فرصت‌ها قرار دارد و می‌تواند به اقتصاد پاکستان کمک کند.
آقای غنی در بخشی از صحبت‌هایش خطاب به قریشی می‌گوید: «من می‌توانم تصور کنم که آسیا در ۲۰ سال آینده شاهد رونق اقتصاد بین قاره‌ای خواهد بود. برای اولین بار، تجارت میان کشورهای آسیایی بیش‌تر از تجارت با کشورهای سایر قاره‌ها خواهد بود. بنابراین، مهم است که فراتر از دو کشور و چند کشور فکر کنیم و به‌دنبال راه‌هایی باشیم که ما را با همدیگر مرتبط بسازد.»
استدلال اشرف غنی این است که کشورش دیگر تنها به پاکستان متکی نیست و اکنون کشورهای آسیای میانه بزرگ‌ترین شرکای تجاری افغانستان‌اند و گندم قزاقستان در تمام مناطق افغانستان با گندم منطقه رقابت می‌کند.
غنی می‌گوید هدف این است که چگونه پاکستان و جنوب آسیا با آسیای میانه وصل شود. او از ایجاد سیستم منظم و دوامدار، نقش دولت‌ها، تفاهم سیاسی و اهمیت بندر کراچی به‌عنوان اصل‌های رسیدن به موفقیت یاد می‌کند: «آجندایی که من امروز مطرح می‌کنم یک آجندای واقع‌بینانه است نه ایده‌آل و دست نیافتنی. من در مورد یک دوره‌ی زمانی دو دهه حرف نمی‌زنم بلکه از یک دوره‌ی زمانی چند ساله سخن می‌‌گویم. تنها چیزی که نیاز است پروژه‌ی تاپی و پروژه‌های همانند آن به زودی تطبیق شود، رسیدن به یک تفاهم دو جانبه‌ی سیاسی است.»
او همچنان از پروژه‌ی برق کاسا۱۰۰۰ و انتقال برق و گاز از کشورهای آسیایی میانه به کشورهای جنوب آسیا و اهمیت بندر گوادر در کراچی صحبت می‌کند و خطاب به وزیر خارجه پاکستان می‌گوید: «آقای قریشی، اگر ما این دو مورد را در اولویت‌های خود قرار دهیم، افغانستان و پاکستان هر دو از آن مستفید خواهد شد.»
همچنان غنی در دیدار با تاجران پنجاب ضمن اشاره به اهمیت موقعیت جغرافیایی افغانستان و تاریخ تجارت در منطقه، گفت که افغانستان ظرفیت‌های لازم برای وصل‌کردن آسیای مرکزی با آسیای جنوبی را دارا میباشد. او به تجاران گفته که افغانستان را به دید یک بازار ملی نه، بلکه به دید یک پلاتفورم برای بازارهای بین‌المللی بنگرند، چون افغانستان از طریق ایجاد بنادر خشکه، خطوط آهن و راه‌های مواصلاتی با کشورهای آسیای مرکزی به بازارهای اروپا وصل میباشد.
آنچه که مقام‌های حکومتی توضیح می‌‌دهند، رییس‌جمهور و هیأت افغانستان در این سفر به پاکستان گفته که افغانستان می‌تواند به اقتصاد بد پاکستان کمک کند. سوال این است که آیا نیاز اقتصادی پاکستان، منجر به قناعت دادن مقام‌های آن کشور می‌شود که در بخش سیاسی از جمله در امر مبارزه با تروریسم و صلح به افغانستان کمک کند؟ آیا افغانستان برای پاکستان اهمیت اقتصادی دارد تا مقام‌های آن کشور از این دریچه به افغانستان نگاه کنند؟
عمر صمد، سفیر پیشین افغانستان در فرانسه و عضو ارشد مرکز آسیای جنوبی شورای آتلانتیک در گفت‌وگو با اطلاعات روز می‌گوید که افغانستان در وضعیتی نیست که بتواند به اقتصاد پاکستان کمک کند: «من به این باور نیستم که افغانستان می‌تواند حلال مشکلات اقتصادی پاکستان شود. نه‌تنها که افغانستان ظرفیت و امکانات آن‌را ندارد، بلکه خود محتاج کمک‌های خارج است و در شرایط کنونی دارای اقتصاد ضعیف میباشد. آوردن فشار اقتصادی بالای اسلام‌آباد به‌طور مشترک می‌تواند مفید واقع شود، ولی تا زمانی‌که چین و بعضی کشورهای عربی پاکستان را تمویل کنند ـ‌حالا که روابطش با روسیه هم بهبود یافته‌ـ کمک و پیشنهاد افغانستان جدی تلقی نمی‌شود و از اهمیت زیاد برخوردار نیست.»
عباس فراسو، نامزد دکترا در دانشگاه دیکین در استرالیا در صحبت با اطلاعات روز می‌گوید که وضعیت بد اقتصادی پاکستان باعث نمی‌شود که این کشور از سیاست‌های استراتژیک خود دست بردارد و نگاه امنیت‌محور خود نسبت به افغانستان را به نگاه اقتصادی تغییر دهد.
آقای فراسو می‌افزاید: «این درست است که وضعیت اقتصادی پاکستان وخیم است؛ رشد اقتصادی سیر نزولی دارد، مشکل انرژی یک مشکل بنیادی پاکستان است؛ و این کشور پس از سال‌ها هنوز دنبال قرضه‌های بزرگ است تا به بحران اقتصادی خود راه حل پیدا کند. ولی این بدان معنا نیست که پاکستان از سیاست‌های استراتژیک خود به این آسانی‌ها دست بردارد. پاکستان معاملات کلان با چین در منطقه دارد.»
به گفته‌ی او، در این خصوص دو نکته را باید در نظر داشت؛ اول، پاکستان به‌صورت تاریخی دارای یک دولت امنیت‌محور بوده است. در دولت‌های امنیت‌محور امور مهم مملکت به دست نظامیان است و استراتژی‌های امنیتی همواره اولویت دارد، نه اقتصادی. دوم، افغانستان ابزار فشار اقتصادی فوری در دست ندارد، و وصل پاکستان به آسیای میانه ابزاری نیست که مشکلات فوری پاکستان را پاسخ بگوید. بنابراین، پاکستان برای حل مشکلات اقتصادی خود به افغانستان به عنوان یک فکتور اصلی نگاه نمی‌کند، بلکه نسبت به افغانستان هنوز نگاه امنیتی دارد.
فراسو می‌گوید که افغانستان در صورتی می‌تواند به اقتصاد پاکستان کمک کند که پاکستان نگاه امنیتی به افغانستان نداشته باشد، بلکه یک نگاه اقتصادمحور و معطوف به همگرایی منطقه‌ای در روابط اقتصادی داشته باشد: «ولی این یک فرایند بلند مدت است که دست‌یافتن به آن به سیاست امنیتی پاکستان و توان حکومت افغانستان بستگی دارد.»
سید مسعود، استاد اقتصاد دانشگاه کابل می‌گوید که اولویت‌های سیاست پاکستان، مسائل امنیتی و سیاسی است، نه مسائل اقتصادی و از طرف دیگر افغانستان به لحاظ اقتصادی یک منطقه قابل توجه و شایسته برای پاکستان نیست که سیاست اقتصادی را در رابطه به افغانستان در اولویت خود قرار دهد.
تغییر دیدگاه پاکستان؟
مقام‌های افغانستان مدعی‌اند فشارهای که از سوی افغانستان در سال‌های اخیر بر پاکستان وارد شده، منجر به تغییر سیاست پاکستان نسبت به افغانستان شده است و اکنون دیگاه آن کشور نسبت به افغانستان دیدگاه سابق نیست. برداشت افغانستان از دیدار با مقام‌های پاکستان این است که یک هماهنگی میان سخنان نظامیان و سیاسیون پاکستان به‌وجود آمده است و ارتش پاکستان احساس می‌کند که شرایط بد اقتصادی کشورشان را با خطر مواجه کرده است.
روایت مقام‌های افغانستان از این سفر این است که پاکستانی‌ها دیگر خواهان برگشت امارت اسلامی طالبان در افغانستان نیستند، چون آن‌ها برگشت امارت اسلامی را به نفع کشور خود، منطقه و افغانستان نمی‌دانند و همچنان پاکستانی‌ها از گسترش افراط‌گرایی در کشورشان ترس دارند.
همچنان یک مقام بلندپایه امنیتی افغانستان که در این سفر رییس‌جمهور را همراهی کرده، می‌گوید که پیام هیأت کابل به پاکستان این بود که دولت افغانستان تا چهار ماه آینده طالبان را شکست می‌دهد، اما قصد نابودی‌شان را ندارد، چون آن‌ها می‌توانند راه حل صلح را قبول کنند. به گفته‌ی او، هیأت افغانستان به مقام‌های پاکستان گفته است که اگر این کشور دیگر از طالبان حمایت نکند طالبان دیگر قادر به ایستادن سر پای خود نخواهند بود.
عمر صمد در مورد این ادعا می‌گوید که تغییرات تکتیکی و مقطعی در روش پاکستان در ارتباط به افغانستان محتمل است، اما دلیل و منطق دیگری وجود ندارد که در استراتژی آن کشور در این مرحله که مذاکرات صلح از سوی ایالات متحده به راه انداخته شده، تغییر و تحول بنیادی رونما شود.
او می‌افزاید: «یقینا که رجال فعلی کابل به این واقعیت پی می‌برند، ولی شرایط سیاسی و انتخاباتی چنان است که امکان آن می‌رود که عده‌ی ضرورت آن را احساس کنند تا موقف داخلی و منطقوی خود را تقویه کرده و موانع را از سر راه خود بردارند. به نظر من، دیدگاه پاکستان در این مرحله تغییر نکرده ولی چنان وانمود می‌کند که گویا همکار پروسه سیاسی میباشد چون هدف اسلام‌آباد به رسمیت‌شناختن طالبان و سهم‌گیری‌شان در نظام آینده میباشد.»
عباس فراسو نیز می‌گوید که تغییر واضحی را در سیاست پاکستان نسبت به افغانستان نمی‌بیند؛ زیرا پناه‌گاهای طالبان هنوز در پاکستان پابرجاست و این کشور برگشت موفقانه‌ی طالبان به میدان جنگ را با وجود فشارهای غرب، برای خود یک دست‌آورد استخباراتی فکر می‌کند.
او می‌گوید: «پاکستان هنوز افغانستان را از سیاست هندمحور خود جدا نکرده است و نسبت به افغانستان نگاه امنیتی دارد. چندی قبل وزیر خارجه پاکستان آقای قریشی گفت که هرگونه منازعه میان هند و پاکستان تأثیر مستقیم بر افغانستان خواهد داشت. این‌ها نشان می‌دهد که تغییرات واضحی در سیاست‌های پاکستان در قبال افغانستان دیده نشود. این‌ها نشان می‌دهد که اوضاع تغییر نکرده است.»
از دهه‌ی ۱۹۸۰ که رییس ستاد وقت ارتش پاکستان تیوری عمق استراتژیک را برای افغانستان پیشنهاد کرد، پاکستان از این تیوری کار گرفته تا از نظر جغرافیایی از افغانستان در برابر هجوم احتمالی نظامی هند به‌عنوان یک عقبه استراتژیک استفاده کند. آگاهان می‌گویند این سیاست پاکستان کماکان پابرجاست و به این زودی تغییر نخواهد کرد.
محمداشرف غنی پس از رسیدن به قدرت تلاش کرد اعتماد پاکستان را جلب کند. او چندین بار به پاکستان سفر کرد و سعی ورزید به کمک پاکستان صلح را در کشورش برقرار کند. اما پاکستان به‌زودی آب سردی بر خواسته‌های اشرف غنی ریخت و بار دیگر جنگ در افغانستان شدت گرفت. حامد کرزی، رییس‌جمهوری پیشین نیز بیش از ۲۰ بار به پاکستان سفر کرد، اما این سفرهای نتیجه‌ی ملموسی برای افغانستان در پی نداشت و جنگ در افغانستان که دست پاکستان نیز در آن دراز است، کماکان ادامه یافت و شدت نیز گرفت.
آیا افغانستان به هدفش رسید؟
مقام‌های پاکستان و افغانستان در صحبت‌های رسمی‌شان نسبت به نتایج سفر غنی به پاکستان خوش‌بین‌اند. صدر اعظم پاکستان این سفر را یک گام مهم در راستای بهبود روابط، همکاری‌ها و ایجاد فضای اعتماد میان دو کشور خوانده و ابراز امیداوری کرده که این سفر در مقایسه به سفرهای قبلی، پردست‌آورد باشد. رییس‌جمهور پاکستان نیز این سفر را در راستای بهبود روابط و ایجاد فضای اعتماد میان افغانستان و پاکستان، مفید خوانده است. وزیر خارجه پاکستان این سفر را برای گسترش روابط و همکاری‌ها و همچنان ایجاد فضای اعتماد میان دو کشور، مفید و ارزنده خوانده است.
رییس‌جمهور غنی نیز ابراز امیدواری کرده است که این سفر و بحث‌ها با مقام‌های پاکستانی، سر آغاز ایجاد همکاری‌ها و روابط دولت با دولت میان مردم و دولت‌های دو کشور شود و همچنان نقش فعال پاکستان را در همکاری‌ها و اتصال منطقوی ترغیب کند.
در حالی‌که مقام‌های افغان این سفر را متفاوت و موقف مقام‌های افغانستان در برابر مقام‌های پاکستان را قوی توصیف می‌کنند، اما کارشناسان به ادعای موقف برتر مقام‌های افغان و هدف این سفر به تردید نگاه می‌کنند و فکر می‌کنند که همانند سفرهای قبلی نتایج نیز در پی نخواهد داشت.
عباس فراسو می‌گوید که تلاش آقای غنی این است که پروسه صلح را حکومت‌محور بسازد و برای این هدف به همکاری پاکستان نیاز دارد. از آن طرف، انتخابات در افغانستان نزدیک است، و اشرف غنی به‌دنبال رضایت کشورهای منطقه از جمله پاکستان است: «برای همین، با وجود که اشرف غنی خاطرات خوش از سفر اولش به پاکستان ندارد و اما دوباره به پاکستان رفت. «عادی‌سازی» روابط را پیشنهاد کرد و از پاکستان خواست که در پروسه صلح کمک کند و از روابط با گروه‌های غیردولتی پرهیز کند. این‌ها نشان می‌دهد که غنی با ارائه بعضی پیشنهادات، خواسته تا پاکستان یک‌سری خواست‌های را انجام بدهد.»
عمر صمد می‌گوید تا جایی که دیده می‌شود رییس‌جمهور غنی مشتاق آنست تا با طالبان وارد مذاکره شود و اگر قرار باشد انتخابات برگزار شود، از موقف قوی‌تر با رقبای خود برخورد کند: «در هر دو حالت، فکر می‌کند که باید رابطه را با پاکستان به نفع خود تغییر بدهد. در واقعیت، این پاکستان است که خود را در موقف قوی‌تر می‌بیند نه آقای غنی. کدام اجماع بین‌المللی قوی ضد پاکستان هم در شرایط کنونی به چشم نمی‌خورد.»