دیدگاه مقام‌های امریکایی و افغان در مورد حضور داعش در افغانستان همیشه مقابل هم قرار داشته است. امریکایی‌ها به‌طور پیوسته از افزایش و بلندرفتن سطح تهدیدهای داعش در افغانستان اظهار نگرانی کرده‌اند، اما مقام‌های افغان همیشه این گروه را دست‌کم گرفته و در مواردی آن را شکست‌خورده اعلام کرده‌اند. در تازه‌ترین مورد حمدالله محب، مشاور امنیت ملی کشور گفته که داعش در افغانستان یک «تهدید تاکتیکی» است، نه یک تهدید استراتژیک.
شماری از کارشناسان نظامی دیدگاه آقای محب در مورد داعش را واقع‌بینانه نمی‌دانند و شماری دیگر تا حدودی با او هم‌نظرند. اما آنچه که در مورد آن میان کارشناسان توافق نظر وجود دارد، این است که اگر داعش به‌صورت جدی سرکوب نشود و با آن‌ها همانند طالبان بازی شود، می‌تواند به یک تهدید استراتژیک برای افغانستان مبدل شود.
حمدالله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان اخیرا در گفت‌وگو با رادیو آشنای صدای امریکا گفته که گروه دولت اسلامی (داعش) برای افغانستان یک «تهدید استراتژیک» نیست، بلکه یک «تهدید تاکتیکی» است. آقای محب استدلال کرده که داعش نمی‌تواند حمایت مردم افغانستان را جلب کند، از این رو این گروه برای افغانستان یک «تهدید تاکتیکی» است. او همچنان شمار جنگجویان داعش در افغانستان را بین ۷۰۰ تا یک‌هزار و 200 نفر گفته که به باور او، شمار زیاد آنان گروه‌های کوچک طالبان پاکستانی و جنگ‌جویانی چیچینی، اویغور‌های چین و ازبکستان‌اند.
هرچند داعش در پی حملات مداوم هوایی نیروهای امریکایی، نیروهای افغان و گروه طالبان در یکی دو سال اخیر نسبت به سال‌های پیش از آن، تضعیف شده است و حملات انتحاری‌شان بر غیرنظامیان نیز کاهش یافته است، اما از آغاز سال خورشیدی تا کنون، از میان ده‌ها رویداد تروریستی بزرگ در افغانستان، دست‌کم چهار حمله‌ی انتحاری مرگ‌بار را در کابل سازمان‌دهی کرده که مسئولیت آن‌ها را نیز به عهده گرفته است. به تاریخ 27 اسد یک سالن عروسی در غرب کابل هدف حمله‌ِی انتحاری قرار گرفت که 92 کشته و نزدیک به 200 زخمی برجای گذاشت. به تاریخ 28 سرطان یک انفجار انتحاری در مقابل ورودی دانشگاه کابل رخ داد که در آن دست‌کم هشت نفر جان باختند و ۳۳ نفر دیگر زخمی شدند. به تاریخ 9 جوزا انفجار انتحاری در ورودی دانشگاه نظامی مارشال فهیم در کابل رخ داد که منجر به کشته‌شدن دست‌کم شش نفر و زخمی‌شدن ۱۶ نفر دیگر شد. در 31 حمل در حمله‌ی مهاجمان مسلح بر وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی دست‌کم ۱۰ نفر از جمله هفت غیرنظامی و سه نظامی کشته شدند.
مسئولیت بییش‌تر حملات این‌چنینی را در سال جاری خورشیدی گروه طالبان به عهده گرفتند، اما مسئولیت چندین حمله‌ی خونین دیگر را هیچ فرد و گروهی به‌دوش نگرفتند.
داعش، مهم‌ترین و یکی از اولین شاخه‌های برون‌مرزی‌اش را تحت نام ولایت خراسان دولت اسلامی در شرق افغانستان تأسیس کرد. در ۲۰ جدی ۱۳۹۳، ائتلافی از فرماندهان ناراضی جنبش طالبان افغانستان و فرماندهان فراری تحریک طالبان پاکستان از جنوب دیورند به رهبری حافظ سعید، در یکی از دره‌های ولسوالی اچین ولایت ننگرهار، خبر تأسیس ولایت خراسان داعش را اعلام کردند. دو هفته و چند روز بعد در ۷ دلو همان سال، ابومحمد العدنانی، سخن‌گوی داعش، بیعت حافظ سعید با ابوبکر البغدادی را پذیرفت و در یک پیام ویدیویی، تأسیس شاخه‌ی برون‌مرزی این گروه در افغانستان را به‌صورت رسمی اعلام کرد.
داعش تهدید تاکتیکی یا استراتژیک؟
دیدگاه‌ها در مورد داعش و تهدیدی که این گروه می‌تواند متوجه افغانستان کند، میان مقام‌های امریکایی و افغانستان، و کارشناسان مسایل امنیتی و نظامی متفاوت است.
جاوید کوهستانی، کارشناس مسایل امنیتی و نظامی می‌گوید که داعش در صورتی‌که سرکوب نشود، مانند طالبان یک تهدید استراتژیک است، چون به گفتهی او، در چند ولسوالی در شرق افغانستان و در برخی مناطق مرکزی و شمالی کشور نفوذ بالقوه و جبهات فعال دارد.
آقای کوهستانی در صحبت با اطلاعات روز دیدگاه مشاور امنیت ملی کشور را واقع‌بینانه نمی‌داند و می‌گوید: «شاید صحبت‌های محب ناشی از عدم آگاهی‌اش از حضور داعش و شناختش از این گروه باشد، چون بیش از پنج سال می‌شود که داعش در افغانستان حضور مستقیم دارد و در چهار سال گذشته به‌طور مرتب و دوامدار با نیروهای امنیتی افغانستان درگیر بوده است. به این لحاظ، این سطح دید و کمبود معلومات مشاور شورای امنیت ملی را نشان می‌دهد.»
از سوی دیگر کوهستانی می‌گوید که شاید مقام‌های افغانستان به‌صورت عامدانه کوشش کنند که به‌خاطر نیرومند نشان‌دادن دولت افغانستان، از حقایق در افغانستان چشم‌پوشی کنند، طوری که در گذشته در مورد طالبان نیز چنین اظهار نظر می‌شد، اما طالبان امروز بیش از حد قدرت گرفته است. او تأکید دارد که این‌گونه اظهارات نمی‌تواند به امنیت افغانستان کمک کند.
اسدالله ندیم، کارشناس دیگر امور امنیتی و نظامی می‌گوید که او با مشاور امنیت ملی تا حدودی هم‌نظر است، چون خاستگاه داعش، افغانستان نیست و پایگاه مردمی ندارد. اما او اضافه می کند در صورتی‌که داعش در افغانستان سرکوب نشود، کشورهای خارجی همانند طالبان از آن به‌عنوان ابزار استفاده می‌کنند و آن وقت می‌تواند به تهدید استراتژیک مبدل شود: «اگر کشورهای همسایه و قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی از داعش منحیث ابزار استفاده کند، به یک خطر واقعی تبدیل می‌شود.» او تأکید دارد که در هر صورت نباید داعش را دست‌کم گرفت.
وزارت دفاع افغانستان اما می‌گوید که حضور داعش در افغانستان نسبت به یکی-دو سال گذشته خیلی کم شده، ضربات سنگین از سوی نیروهای امنیتی به این گروه وارد شده است و مواضع این گروه در شرق افغانستان از بین برده شده است. فواد امان، معاون سخن‌گوی این وزارت به اطلاعات روز می‌گوید: «فعلا تحرکات داعش بسیار محدود است و نگران‌کننده نیست. همه روزه نیروهای امنیتی داعشی‌ها را تعقیب می‌کنند. نمی‌گذاریم که داعش در افغانستان برای خود جای پا ایجاد کنند. همه روزه حملات علیه داعش ادامه دارد. داعش را خیلی جدی گرفتیم و تعقیب می‌کنیم.»
آقای امان می‌افزاید که داعش چطور می‌تواند یک تهدید استراتژیک برای افغانستان باشد درحالی‌که حالا حتا یک ولسوالی و یک روستا را در کنترل ندارند: «تهدید استراتژیک در صورتی می‌تواند باشد که نیروهای امنیتی افغانستان نتوانند در برابر آن‌ها بجنگند. امروز آن‌ها نمی‌توانند در برابر ما جنگ کنند، می‌آیند داخل شهرهای بر غیرنظامیان حمله می‌کنند.»
او می‌گوید که در حال حاضر حضور داعش در افغانستان خیلی محدود و پراکنده است و مانند طالبان نمی‌تواند جنگ‌های جبهه‌ای راه‌اندازی کند: «در یک سال یا شش ماه اخیر ندیدیم که داعش به شکل هجومی بر مواضع و پاسگاه‌های نیروهای امنیتی افغانستان حمله کرده باشند. قدرت‌شان فعلا به آن اندازه نیست.»
چرا دو دیدگاه متضاد؟
دیدگاه مقام‌های امریکایی و افغانستان در مورد داعش در افغانستان در تضاد باهم قرار دارد. مقام‌های افغانستان همواره می‌گویند که داعش در افغانستان شکست خورده است و تهدیدی برای کشور نیست، اما مقام‌های امریکایی داعش را حتا پس از توافق صلح با طالبان یک تهدید می‌دانند.
وزارت دفاع امریکا (پنتاگن) در 26 سرطان در گزارش خود به کنگره گفته بود که تهدید داعش از افغانستان پس از مذاکرات صلح با طالبان ادامه می‌یابد و شاخه خراسان گروه داعش در شش ماه گذشته (دسامبر ۲۰۱۸ تا آخر ماه می ۲۰۱۹) در افغانستان مناطق بیش‌تری را تحت کنترل درآورده است. قبل‌تر از آن، یک جنرال نیروی دریایی امریکا گفته بود که حضور داعش در افغانستان یک چالش جدی در برابر امریکا است.
رییس‌جمهور غنی به تاریخ 20 دلو 1397 در سفری به ولایت ننگرهار (خاستگاه داعش در افغانستان) شکست ولایت خراسان داعش در افغانستان را رسما اعلام کرد و آن را به مردم افغانستان تبریک گفت. بعدتر عبدالله عبدالله، رییس اجرایی در ۱۸ حمل 1398 در حاشیه‌ی «مجمع اقتصادی جهان درباره‌ی خاورمیانه و شمال آفریقا» در اردن گفت که گروه داعش در افغانستان به کمک مردم و حکومت افغانستان شکست خورده است. پس از آن وزارت امور داخله در دوم جوزا اعلام کرد که گروه داعش در میدان جنگ در افغانستان شکست خورده و تهدیدی در برابر امنیت کشور نیست.
زبیر عارف، معاون سخن‌گوی وزارت دفاع در ماه سرطان به فارن پالیسی گفته بود که بیش از ۹۵ درصد جنگجویان داعش در افغانستان از بین برده شده است. اکنون نیز وزارت دفاع می‌گوید که داعش در پی حملات شدید و پی‌درپی نیروهای امنیتی در افغانستان شکست خورده است و کدام ولسوالی را در کنترل ندارد.
جاوید کوهستانی می‌گوید که میان کاخ سفید و کابل اختلاف دیدگاه همیشگی نه تنها در مورد داعش، بلکه در ارتباط به بسیاری از مسایل کلان و خصوصا در بخش امنیتی و گروه‌های ترویستی در افغانستان و منطقه وجود داشته است. به گفتهی او، گاهی کاخ سفید نسبت به قضایای افغانستان دیدگاه سطحی مطرح کرده و از حقایق چشم‌پوشی می‌کند، اما دولت کابل برعکس در مقابل‌شان قرار گرفته است.
آقای کوهستانی دلیل اظهارات آن‌چنانی مقام‌های امریکایی در مورد داعش را به ماندن یا رفتن امریکایی‌ها از افغانستان مرتبط می‌داند و می‌گوید که امریکایی‌ها به بهانه‌ی داعش به‌دنبال حضورشان در افغانستان است و کوشش دارد که نشان دهد داعش از افغانستان تهدیدی علیه منافع امریکا است، درحالی‌که تا کنون دیده نشده که داعش از افغانستان تهدیدی برای منافع امریکا باشد.
او می‌افزاید که طالبان نیز در مورد حضور داعش در افغانستان نگرانی دارند و در مذاکرات فعلی تأکید دارند که امریکا قبل از خروج به داعش در افغانستان نقطه پایان بگذارند. به گفتهی او، اگر مذاکرات به روال عادی پیش برود، ممکن است داعش به‌عنوان مخل امنیت در افغانستان از سوی امریکا و استخبارات کشورهای دیگر حفظ شود.
اسدالله ندیم نیز می‌گوید که دیدگاه امریکایی‌ها در مورد داعش در افغانستان رنگ سیاسی دارد و به رقابت‌های حزبی و دیدگاه‌های متفاوت در مورد خروج یا ماندن در افغانستان ارتباط دارد: «بعد از آغاز مذاکرات با طالبان، امریکا به بزرگ‌نمایی داعش شروع کردند.»
آقای ندیم می‌افزاید که اگر اراده طرف‌ها برای صلح قاطع باشد و مذاکرات صلح موفق شود، داعش دیگر یک تهدید جدی برای افغانستان نیست چون پس از توافق صلح، هر نظام که در افغانستان روی کار آید، قدرتمند می‌شود: «چون یک قلمرو قابل ملاحظه که فعلا در دست طالبان است ضمیمه‌ی دولت می‌شود و ساحات تحت کنترل داعش بسیار کم می‌شود.»