در اوج رقابت‌های انتخاباتی دو رقیب انتخابات ریاست‌جمهوری ششم میزان و همزمان شریک قدرت سیاسی در افغانستان، امریکا انتقادهایش را از کارکرد رهبران حکومت وحدت ملی بیشتر کرده و به‌صورت روشن محمداشرف غنی و عبدالله عبدالله را در مدیریت شفاف کمک‌های مالی امریکا به افغانستان ناتوان خوانده است.
وزارت خارجه امریکا در پایان هفته‌ی گذشته در یک اعلامیه‌ای رسمی از موجودیت «فساد و سوءمدیریت مالی» در حکومت افغانستان پرده برداشت و بخشی از کمک‌های خود به این کشور را تعلیق و یا دوباره به خزانه ایالات متحده برگرداند.
مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا گفته است که کشورش 100 میلیون دالر کمک به یک پروژه زیرساخت انرژی در افغانستان را دوباره برگردانده، اما پروژه‌ی زیرساخت انرژی را که شامل ایجاد پنج سب‌استینش و زیرساخت‌های انتقال انرژی میان غزنی-قندهار و کجکی-قندهار می‌شود، از یک «میکانیزم خارج از بودجه» تمویل می‌کند.
براساس اعلامیه‌ی وزارت خارجه امریکا، کمک 100 میلیون دالری این کشور به افغانستان از حالت «on-budget» به حالت «off-budget» درآمده است. به این معنا که امریکا اجازه نمی‌دهد این مبلغ از سوی دولت افغانستان به صورت مستقیم به مصرف برسد بلکه خود آن را با قراردادی به مصرف می‌رساند.
علاوه بر این، عملکرد اداره تدارکات ملی افغانستان نیز از سوی وزارت خارجه امریکا مورد انتقاد قرار گرفته است. این وزارت در اعلامیه‌اش از نبود شفافیت در تصمیم‌های اداره تدارکات ملی ابراز نگرانی کرده و گفته است که ۶۰ میلیون دالر کمک در نظر گرفته شده دیگر را نیز به‌دلیل ناکامی دولت افغانستان در برآورده کردن معیارهای شفافیت و حسابدهی در مدیریت منابع مالی به تعلیق درمی‌آورد.
مایک پمپئو گفته است: «ما انتظار داریم دولت افغانستان ثابت کند که تعهد آشکاری به مبارزه با فساد، خدمت به مردم و حفظ اعتماد آن‌ها دارد. رهبران افغانستان که نتوانند این معیار را برآورده کنند، باید حساب پس بدهند.»
علاوه بر وزارت خارجه امریکا، سفیر این کشور در کابل نیز نسبت به عملکرد اداره تدارکات ملی افغانستان معترض است. هفته‌ی گذشته جان‌بس در واکنش به قطع شدن لین برق وارداتی ازبیکستان و تاجیکستان به افغانستان گفت: «می‌شنوم که اداره تدارکات ملی افغانستان اجازه‌ی خرید سوخت برای تنها نیروگاه حرارتی کابل را نمی‌دهد درحالی که امریکا و نیروهای حمایت قاطع به رهبری ناتو مشغول کمک به نیروهای امنیتی افغان اند تا پایه‌های تخریب شده‌ی برق را ترمیم کنند. آیا این خبر درست است؟»
رهبران حکومت وحدت ملی، به‌ویژه رییس جمهور غنی، در پنج سال اخیر از مبارزه جدی با فساد و آوردن اصلاحات اقتصادی سخن زده‌اند اما اکنون امریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین حامی مالی دولت افغانستان به‌صورت آشکار از موجودیت فساد مشخص در حکومت وحدت ملی سخن می‌زند.
اندکی پیشتر وزارت خارجه امریکا خواهان برگزاری انتخابات شفاف در افغانستان نیز شده بود. مایک پمپئو در آن زمان گفته بود که مردم افغانستان با به خطر انداختن جان شان در انتخابات شرکت می‌کنند و لازم است انتخابات شفاف و با اعتبار برگزار شود.
این اعلامیه درحالی صادر شد که چگونگی برگزاری یک انتخابات شفاف در ششم میزان با پرسش‌هایی مواجه است. از سوی هم برخی از نامزدان این انتخابات، رهبران حکومت وحدت ملی، به‌ویژه محمداشرف غنی را متهم به سوءاستفاده از منابع دولتی در کمپین‌های انتخاباتی می‌کنند.
سخن گفتن آشکار از موجودیت فساد در حکومت افغانستان نشان می‌دهد که ایالات متحده امریکا از حکومت کنونی افغانستان راضی به نظر نمی‌رسد. علاوه بر این انتقاد مقام‌های امریکایی از رهبران حکومت افغانستان نیز نشان می‌دهد که امریکا بر عملکرد دو شریک قدرت در کابل واقف است.
پاسخ به نگرانی
وزارت خارجه امریکا نسبت به عملکرد اداره تدارکات ملی افغانستان نگران است. این اداره توسط رییس جمهور غنی در 20 میزان 1393 به منظور ایجاد سیستم موثر و شفاف تدارکاتی، کنترل مصارف عامه و محو فساد اداری ایجاد شد.
پس از نشر اعلامیه‌ی وزارت خارجه امریکا و نگرانی در خصوص نبود شفافیت در تصمیم‌های اداره تدارکات ملی، این نهاد طی یک اعلامیه‌ای گفت که به نگرانی‌های امریکا پاسخ می‌دهد. اداره تدارکات ملی گفته است که صلاحیت منظوری، اعاده و یا رد پروژه‌ها را ندارد و حاضر است در از تمام کارکرد خود حساب بدهد.
این اداره گفته است که تمام تصمیم‌گیری‌ها در کمیسیون تدارکات ملی در حضور ناظران ملی و بین‌المللی از جمله سیگار، سیستیکا، دیدبان شفافیت، کمیسیون‌های اقتصاد ملی، مالی و بودجه شورای ملی و میک گرفته می‌شود.
دکتر اورزلا نعمت، رییس واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان به این باور است که اداره تدارکات ملی در بسیاری از بخش‌ها کارکرد مثبت داشته است اما مهم این است متمرکز ساختن تصمیم‌گیری‌ها در یک اداره در درازمدت به نفع حکومتداری خوب نیست و نیاز است که موضوع تدارکات با درنظرداشت اصل شفافیت شامل روندی باشد که تنها محدود به یک فرد نباشد.
محمد ناصر تیموری، مسئول دادخواهی و ارتباطات دیدبان شفافیت افغانستان به این باور است که اداره تدارکات ملی در نشر اطلاعات بیشتر و بازکردن نسبی روندهای تدارکاتی نسبت به حکومت قبلی شفاف‌تر عمل کرده است و ادارات بین‌المللی نیز در جلسه‌ی تصمیم‌گیری حضور دارند.
آقای تیموری موجودیت دخالت سیاسی در تصامیم اداره تدارکات ملی و نیز تمرکز قدرت تدارکاتی را در آن قابل بحث می‌داند و می‌گوید که بهتر است در کمیسیون تدارکات ملی افراد سیاسی حضور نداشته باشند بلکه در عوض افراد متخصص در آن کار کنند زیرا حضور افراد سیاسی در آن باعث می‌شود که تصامیم کمیسیون تدارکات ماهیت سیاسی داشته باشد.
او گفت: «از سوی دیگر اداره تدارکات ملی و کمیسیون تدارکات در سال‌های اخیر علاقمند تمرکز صلاحیت‌های بیشتر بوده است. فرمان 100 رییس جمهور یک سلسله‌ای زیادی از صلاحیت ادارات را به اداره تدارکات ملی سپرده است. از این دو حیث این پروسه معروض سوءاستفاده بیشتر شده است.»
ناراضی از مبارزه با فساد
رهبران حکومت وحدت ملی در پنج سال گذشته همواره از مبارزه با فساد سخن گفته‌اند. رییس جمهور غنی بارها از کارآیی کمیسیون‌های تحت امرش، به‌ویژه کمیسیون تدارکات ملی سخن گفته است. اما اکنون امریکا می‌گوید رهبران حکومت افغانستان در عملی کردن تعهد شان ناتوان بوده‌اند.
مسئول دادخواهی و ارتباطات دیدبان شفافیت افغانستان می‌گوید که پیام تصمیم اخیر وزارت خارجه امریکا به این معنا است که واشنگتن از روند مبارزه با فساد در دولت افغانستان راضی نیست. آقای تیموری به اطلاعات روز گفت که هرچند حکومت وحدت ملی در زمینه‌ی مبارزه با فساد کاستی‌های بسیار جدی داشته و اراده‌ی سیاسی برای مبارزه با فساد بسیار ضعیف بوده و اقدامات نهادی و سیستماتیک و غیرسیاسی در این زمینه انجام نشده است اما رویکرد شرکای بین‌المللی افغانستان نیز در روند مبارزه با فساد موثر نبوده است.
او گفت: «امریکا هیچگاه از نهادهای مستقل، استقلالیت نهادهای عدلی و قضایی افغانستان، از ایجاد کمیسیون مستقل مبارزه با فساد، غیرسیاسی کردن مبارزه با فساد و از نهادینه کردن مبارزه با فساد به‌صورت جدی حمایت نکرده و در مواردی حتا بی‌تفاوت بوده است. درک ما این است که رویکرد حکومت افغانستان، سفارت امریکا و شرکای بین‌المللی افغانستان در زمینه‌ی مبارزه با فساد زیاد از هم فرق ندارد.»
تمیم عاصی، معاون پیشین وزارت دفاع افغانستان اما به این باور است که اعلامیه‌ی اخیر وزارت خارجه امریکا بیان‌گر این است که روابط دو کشور دیگر مانند روابط عادی سابق نیست و امریکا از رابطه‌ای که با حکومت افغانستان دارد و عدم همکاری کابل در روند صلح، ناراض است.
آقای عاصی در گفت‌وگو با اطلاعات روز گفت که تصمیم اخیر وزارت خارجه امریکا حاوی پنج پیام اساسی است. به گفته‌ی او، اولین پیام این است که امریکا از رابطه‌اش با حکومت راضی نیست و پیام دوم آن این است که اداره تدارکات ملی از تک‌گرایی، انحصار و فساد رنج می‌برد.
او گفت: «پیام سوم این است که امریکا از مدیریت قیومی در وزارت مالیه خوش نیست. پیام چهارم شان این است که افغانستان در روند صلح همکاری کند و پیام پنجم آن به اشرف غنی و متحدان تکت انتخاباتی وی است که پس از تویت ترمپ ادبیات منفی را علیه خلیلزاد استفاده کردند. در سیاست هر عملی عکس‌العمل دارد. شما عکس‌العمل‌ها را در تویت‌های سفیر امریکا و اعلامیه‌هایی که صادر کردند، می‌بینید.»
دکتر اورزلا نعمت، رییس واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان می‌گوید مبارزه با فساد با ایجاد ساختارهای تشکیلاتی متعدد انجام شده نمی‌تواند بلکه نیاز به یک بازنگری جدی در این خصوص است. به گفته‌ی او، برای مبارزه با فساد نیاز به یک استراتژی مشخص است.
فشار سیاسی
ایالات متحده امریکا درحالی به‌صورت روشن از وجود فساد در حکومت افغانستان سخن می‌زند که یک هفته تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در این کشور زمان باقی مانده است. از سوی هم به نظر می‌رسد که واشنگتن از رویکرد حکومت اشرف غنی در خصوص صلح با طالبان ناراض است.
پس از آن‌که تلاش‌های زلمی خلیلزاد، نماینده‌ی ویژه امریکا برای صلح افغانستان شدت گرفت، مقام‌های حکومت افغانستان از وی انتقاد کردند. در یک مورد مشاور امنیت ملی افغانستان آقای خلیلزاد را به داشتن برنامه‌های شخصی برای آینده‌ی افغانستان متهم کرد. پس از تنش میان تیم آقای غنی و امریکا بالا گرفت.
اکنون که امریکا از ناتوانی رهبران حکومت افغانستان در امر مبارزه با فساد و حسابدهی آنان سخن زده است، برخی از آگاهان به این باور اند که تصمیم اخیر مایک پمپئو به نحوی هشداری است به رهبران حکومت وحدت ملی، از جمله رییس جمهور غنی تا متوجه عملکرد شان باشند.
تمیم عاصی می‌افزاید که معنای تصمیم اخیر امریکا این است که واشنگتن از برخورد سلیقوی و گزینشی حکومت افغانستان در امر مبارزه با فساد خوش نیست. حکومت افغانستان در امر مبارزه با فساد روش گزینشی داشته است و امریکا می‌گوید با فساد؛ چه فساد کوچک باشد و چه بزرگ، باید برخورد شود.
او گفت: «حکومت امریکا اطلاعات به‌دست آورده است که این‌ها از بیت‌المال در کمپین‌های سیاسی استفاده می‌کنند. نامزدان انتخابات ریاست جمهوری، از جمله آقای عبدالله، هم در چند روز گذشته حکومت را متهم به استفاده از منابع دولتی در کمپین می‌کنند.»
اورزلا نعمت نیز تصمیم اخیر وزارت خارجه امریکا را تا حدودی اقدام سیاسی می‌داند و می‌افزاید که کشوری که از مالیات خود به افغانستان کمک می‌کند، حق دارد بپرسد که چرا کمک‌های شان درست مصرف نمی‌شود. به گفته‌ی او، ممکن است یک نتیجه‌گیری از این اقدام این باشد که «یک مقدار ساحه‌ی مبارزات انتخاباتی و مبارازت قدرت را در افغانستان به یک سطح متعادل برساند.»