در نظم سیاسی-اجتماعی جاری در جهان، اقتصاد از اصلی‌ترین ستون‌های نگه‌دارنده‌ی این نظام است. پیشرفت و توسعه‌ی اقتصادی از عوامل اساسی توانمندی کشورها-ملت‌ها در رقابت بین‌المللی به‌حساب می‌آید. در مهم‌ترین نهادهای بین‌المللی، اقتصاد از مباحث بنیادین و عوامل عمده‌ی تصمیم‌گیری‌های کلان و تأثیرگذار در نظم جهانی و رخدادهای بزرگ است. اقتصاد از چنان اهمیتی در نظم جاری جهان برخوردار است که حتا برخی از جنگ‌های بزرگ و ویران‌گر ریشه در عوامل و رقابت‌های اقتصادی داشته است. غول‌های تجاری و ابرشرکت‌های فراملیتی عملا به‌دلیل توان مالی فوق‌العاده‌ای که دارند، نقش برجسته‌ای در تأثیرگذاری بر سیاست‌ها و تصمیم‌گیری دولت‌ها دارند. در چنین نظمی که بر پایه‌ی اقتصاد بنا شده، و جهانی که به این پیمانه در رقابت نفس‌گیر و بی‌وقفه‌ی مالی و اقتصادی به‌سر می‌برد، کارآفرینی و خلق و اجرای ایده‌های تجاری فردی و گروهی، نقش برجسته در بازار کار جهانی دارد.
استارتاپ ویکند چیست؟
در سال 2007، فردی به‌نام آندور هاید در ایالات کلورادوی ایالات متحده‌ی امریکا، حدود 70 کارآفرین را متقاعد کرد تا به مدت 54 ساعت، طرح و اجرای یک ایده‌ی تجاری نوپا و کوچک را تهیه کنند. هدف آقای هاید از برگزاری برنامه‌اش، این بود که امکان‌های جدیدی برای خلق تجارت‌های نوپا و کوچک از طرف افراد یک گروه‌های کوچک تجاری به وجود آورد. سه سال بعد، در سال 2010 دو فرد به نام‌های مارک نگر و کلینت نلسون، مالیکت برنامه‌ای را که آقای هاید آغاز کرده بود خرید و آن را به‌عنوان یک سازمان غیرانتفاعی فعال کردند. ایده‌ی آقای هاید با گذشت هر سال در قامت یک سازمان انتفاعی جهانی گسترش یافت و برنامه‌های آن به‌صورت گسترده در سراسر جهان برگزار شد. اکنون آنچه آقای هاید آغاز کرده بود، به‌عنوان یک پلتفورم جهانی و نام‌آشنا موسوم به استارت‌آپ ویکند، در رویدادها و همایش‌هایی که در سطح جهان برگزار می‌کند، آموزش‌ها و تسهیلات لازم را برای کارآفرین‌های جوان و صاحبان ایده‌های خلاقانه در زمینه‌ی کارآفرینی و خلق تجارت‌های نوپا و کوچک ارایه می‌دهد.
جرقه‌ای که آقای هاید زد، نقطه‌ی آغازی برای گسترش و رونق گرفتن پلتفورمی شد که اکنون پس از گذشت 13 سال، به یک رویداد آموزشی-تجاری جهانی و پرآوازه تبدیل شده است. استارتاپ ویکند، یک همایش و رویداد آموزشی و تجاری است که در سه روز پایان هفته به مدت 54 ساعت در شهرهای مختلف برگزار می‌شود. در این همایش‌ها، افراد و گروه‌ها، ایده‌های خلاقانه‌ی تجاری و کارآفرینی‌شان را ارایه و به رقابت می‌گذارند. استارتاپ ویکند، تسهیلات آموزشی و تجربی مورد نیاز برای صاحبان ایده‌ها را از طریق برگزارکنندگان و مربیان فراهم می‌کند. پس از جمع‌آوری ایده‌ها، در چند مرحله، ایده‌های برتر توسط داوران برنامه انتخاب و در نهایت برخی از ایده‌های برتر متناسب به گستردگی برنامه برای رقابت جهانی انتخاب می‌شود. از زمان آغاز این ایده تا کنون، همایش‌های استارتاپ ویکند در قریب به 3 هزار شهر در 150 کشور برگزار شده است. محصول برگزاری این همایش‌ها، شکل‌گرفتن حدود 23 هزار گروه کارآفرینی است که مجموعا به حدود 200 هزار نفر می‌رسد.
هدف از برگزاری رویدادهای استارتاپ ویکند، تقویت اکوسیستم یا چرخه‌ی کارآفرینی از طریق آموزش علمی و عملی به افرادی که علاقه‌مند به راه‌اندازی تجارت شخصی و اجرایی‌کردن ایده‌های خود مطابق با اصول علمی کسب‌وکار است، میباشد. استارتاپ، به شرکت‌های نوپایی گفته می‌شود که با یک ایده‌ی ساده و اولیه شروع می‌کنند و قابلیت تکرار و رشد سریع را دارند. استارتاپها برای شروع به سرمایه‌ی هنگفتی نیاز ندارند و با یادگیری سریع و استفاده از تکنولوژی، به آسانی رشد می‌کنند. استارتاپ ویکند یک برنامه‌ی غیرانتفاعی است که با نسخه‌های متفاوت در سکتور صحت، تعلیم و تربیه، گردشگری، محیط زیست، زراعت، غذا، ورزش و سرگرمی، زیبایی و غیره که همه‌ساله در حال تغییر است، در کشورها و شهرهای مختلف جهان برگزار می‌شود.
استارتاپ ویکند 2020 در افغانستان
همایش استارتاپ ویکند در افغانستان اولین بار در سال ۱۳۹۵ توسط یک تیم سه‌نفری برگزارکننده از کشورهای هندوستان و ایران و اشتراک حدود ۵۰ تن از جوانان افغان در کابل برگزار شد. یک سال بعد، گروهی از جوانان افغان که سابقه‌ی اشتراک در این همایش را داشتند، دومین رویداد استارتاپ ویکند را در کابل برگزار کردند. از آن زمان تا کنون 10 همایش استارتاپ ویکند در کابل (8 بار) و بلخ(2 بار) برگزار شده است. احمد سیر شایان، یکی از برگزارکنندگان این همایش می‌گوید که نتیجه‌ی برگزاری این همایش‌ها، قدکشیدن ده‌ها تجارت کوچک در افغانستان است که برخی از آن‌ها به موفقیت‌های چشم‌گیری دست یافته است.
در سال‌های قبل، رویدادهای استارتاپ ویکند در افغانستان به شکل همایش‌های حضوری برگزار می‌شد اما امسال به‌دلیل محدودیت‌ها گشت‌وگذار ناشی از شیوع ویروس کرونا، همایش استارتاپ ویکند به‌صورت آنلاین برگزار شد. علاوه بر آن که شیوع بیماری کووید 19 بر شیوه‌ی برگزاری این همایش تأثیر گذاشت، کیفیت و محتوای برنامه نیز معطوف به ایده‌های تجاری آنلاین و تأثیرپذیر از گسترش کووید 19 شکل گرفت.
امسال کمپنی‌های تکستارز (Techstars) به حمایت گوگل برای استارتاپها (Google for Startups)، همایش استارتاپ 2020 را با عنوان برنامه‌ی آنلاین جهانی استارتاپ ویکند با نسخه‌ی کووید 19 (Online Global Startup Weekend COVID-19 Edition) در بیش از 60 کشور جهان به‌شمول افغانستان در هفته‌های دوم، سوم و چهارم ماه اپریل برگزار کرد. در افغانستان، ده جوان افغان مسئولیت برگزاری این برنامه را در شهر کابل به عهده داشتند.
70 جوان افغان که برای اشتراک در این همایش داوطلب شده بودند، حدود 35 ایده‌ی اولیه را به این همایش فرستادند. پس از ارزیابی‌های اولیه، از میان 35 ایده که برخی از آن‌ها با هم مشابه بودند، در ابتدا 25 ایده برای مرحله‌ی تشکیل تیم و سپس 10 ایده‌ی برتر که تعدادی با ادغام چند ایده‌ی دیگر طرح شده بود، برای مرحله‌ی آغاز کارهای عملی میان گروه‌ها انتخاب شدند.
ظهر جمعه، 24 اپریل، همایش استارتاپ ویکند به‌صورت رسمی با معرفی برنامه و انتخاب ایده‌های برتر در یک جلسه‌ی آنلاین با مشارکت همه‌ی داوطلبان و مسئولان برگزاری برنامه آغاز شد. در این جلسه، اشتراککنندگان، گروه‌های مورد علاقه‌ی‌شان را انتخاب کردند و مسئولان برگزارکننده، شیوه‌های استفاده از وسایل را برای آن‌ها توضیح دادند. یک روز بعد، گروه‌ها در ورکشاپ‌های «آشنایی با بوم مدل کسب و کار، حداقل محصول قابل ارایه، نحوه‌ی ارایه‌ی ایده‌ی توسعه‌ی محصول، مشتری‌یابی و نحوه‌ی تولید محصول اولیه و حداقلی برای اجرایی‌شدن ایده»، مرحله‌ی آموزش‌های اولیه را به‌صورت پخش زنده در صفحه‌ی فیسبوک و کانال یوتیوب این همایش سپری کردند. همزمان با این ورکشاپ‌ها، مربیان (Mentors) از طریق برنامه‌ی دیسکورد با گروه‌ها در ارتباط شده و تجارب و مشوره‌های مورد نیاز را ارایه کردند.
روز یکشنبه، 26 اپریل، تیم‌ها آخرین تلاش‌ها را در راستای تولید نمونه‌ی اولیه‌ی محصول انجام دادند و آماده‌ی ارایه‌ی آن در حضور داوران شدند. بعدازظهر روز یکشنبه، ایده‌ها برای بررسی از طریق برنامه‌ی زوم (Zoom Cloud Meeting)به داوران جهت ارزیابی توسط یکی از اعضای هر تیم ارایه شدند. این ایده‌ها به صورت کلی نظر به توجیه‌های اقتصادی طرح، ارزشی که ارایه می‌دهند و افرادی که به عنوان مصرف‌کنندگان نهایی در نظر گرفته شده‌اند، ارزیابی شدند. در نهایت، سه گروه برتر با آرای نهایی داوران انتخاب شدند.
نکبین نیکپی، یکی از بنیان‌گزاران «تأسیس – TASEES»؛ مرکزی برای حمایت از خلاقیت‌های کارآفرینی و تجاری جوانان و یکی از تسهیل کنندگان همایش استارتاپ ویکند 2020 در افغانستان می‌گوید: «گروه اول، با ایده‌ی «نوبت – NOBAT» که یک اپلیکیشن موبایل و وب‌سایت جهت گرفتن نوبت با داکتران برای بیماران در وضعیت محدودیت‌های گشت‌وگذار ناشی از شیوع کووید 19 ارایه شده بود، بیش‌ترین رأی را از داورن گرفت. گروه بعدی با ایده‌ی «ایزدیکور – EzDecor» در رتبه‌ی دوم قرار گرفت. این ایده‌ی بر مبنای ساخت وسایل تزئینی از اضافات وسایل و تجهیزات صحی لازم برای مقابله با گسترش بیماری کووید 19 مثل ماسک، دستکس و دیگر وسایل که پس از مصرف به دور انداخته می‌شود، ارایه شده بود. ایده‌ی «دکان – 2Kan» با محتوای انتخاب آنلاین و انتقال مواد خوراکی به مشتریان به نرخ عمده، در رتبه‌ی سوم قرار گرفت. علاوه بر این سه طرح، ایده‌ی «مکتب‌لند – Maktabland» به مفهوم ارایه‌ی خدمات آموزشی و یادگیری آنلاین به شیوه‌ی سرگرمی، از طرف داوران به‌عنوان ایده‌ی خوب انتخاب شد.»
شش مربی و سه داور در چند مرحله به اشتراککنندگان کمک کردند که ایده‌های‌شان را به خوبی بپرورانند. در نهایت از میان همه‌ی ایده‌های ثبت‌شده، ایده‌ی «نوبت – NOBAT» به نمایندگی از افغانستان به رقابت‌های بین‌المللی نامزد شده است. در صورتی که این طرح در میان 20 ایده‌ی برتر جهان رأی بگیرد، تمام اعضای این گروه از طرف کمپنی تکستارز به مدت 3 روز آموزش‌های لازم برای راه‌اندازی و توسعه‌ی ایده‌‌ی‌شان را فرا گرفته و در صورت سپری‌کردن موفقانه‌ی این برنامه‌ی آموزشی سه‌روزه، به هر یک از پنج گروه برتر، جایزه‌ای معادل ده‌‌هزار دالر امریکایی برای آغاز تجارت‌شان اهدا می‌شود.
احمدسیر شایان، مؤسس و رییس شرکت خدمات تدریس خصوصی و مشاوره‌ی تحصیلی هوم‌استی (Homestay) و ماستر انکشاف و توسعه(مطالعات مدیریتی و انکشاف روستاها) که در این همایش گروه برگزارکننده را رهبری می‌کرد، می‌گوید: ««با وجود این‌که از برگزاری برنامه‌های استارتاپ ویکند در افغانستان حدود ۴ سال می‌گذرد و برنامه‌های متعددی با نسخه‌های متفاوت از آن در ولایات مختلف برگزار شده است، اما برگزاری نسخه‌ی آنلاین برنامه استارتاپ ویکند شامل برقرای ارتباط با کارآفرینان باتجربه از راه دور، دریافت نظریات از مدیران عامل شرکت‌های بزرگ، پیدا کردن و تشکیل تیم کاری، استفاده از منابع و اشتراک در ورکشاپ‌ها، و ایجاد تجارت کوچک در ۵۴ ساعت با استفاده از انترنت، برای ما کاملا یک تجربه جدید بود. به‌نظر من برگزاری این برنامه با شعار «اتحاد برای مبارزه با کووید ۱۹» در افغانستان و بیش از ۶۰ کشور جهان در نوع خود بی‌نظیر بوده و بیانگر یک تغییر بزرگ جهانی است. ما این برنامه را در افغانستان با هدف پیدا کردن راه حل مناسب و متناسب با شرایط کشورمان جهت مبارزه با کووید ۱۹ برگزار کردیم. زیرا ما معتقدیم که جوامع از نظر ترقی و پیشرفت و سطح آگاهی مردم‌شان اکنون شرایط متفاوتی دارند پس هر جامعه نظر به وضعیت حاکم راه‌حل‌های خاص خود را برای مقابله و پیروز شدن در برابر این ویروس می‌طلبد.»
یکی از چالش‌های نماینده‌ی افغانستان در این همایش آموزشی-تجاری، رقابت با رقبای جهانی است که از سراسر جهان در این رویداد اشتراک کردهاند. افغانستان هم به‌لحاظ زیرساخت‌های آموزشی و اقتصادی و هم به‌لحاظ میزان حمایت دولت از تجارت‌های کوچک و نوپا با کشورهای جهان اول و توسعه‌یافته‌ای که نمایندگانی از آن در این همایش اشتراک کردهاند، قابل مقایسه نیست. با این حال، احمد محمدی، ماستر توسعه‌ی اقتصادی و برنامه‌ریزی، آمر دیپارتمنت اقتصاد تجارتی دانشکده‌ی اقتصاد در دانشگاه کاتب که در همایش استارتاپ ویکند 2020 افغانستان مسئولیت داوری در مورد ایده‌های ثبت‌شده را داشت، معتقد است که نه‌تنها می‌توان به ظرفیت و توان رقابت ایده‌ی نوبت به نمایندگی از افغانستان با رقبای بین‌المللی امید داشت بلکه از نظری دیگر، افغانستان در مقایسه با دیگر کشورهای جهان، یک ظرفیت خفته و بکر در زمینه‌ی تجارت‌های نوپا است.
آقای احمدی می‌گوید: «ظرفیت‌ها و توانایی‌های کارآفرینی‌های کوچک در افغانستان اگرچه با دیگر کشورها قابل مقایسه نیست، اما در سال‌های اخیر با برگزاری همایش‌های استارتاپ ویکندها و ترویج یافتن کارآفرینی‌های کوچک این ظرفیت رو به توسعه است. واقعیت این است که در افغانستان نسبت به کشورهای پیشرفته ظرفیت‌های خالی و تقاضا برای کارآفرینی‌های کوچک فراوان است و یک جوان افغان می‌تواند با سرمایه‌ی اندکی از ظرفیت‌های خالی موجود استفاده کند، اما در دیگر کشورها ظرفیت خالی و تقاضای اندکی برای کارآفرینی وجود دارد و یک کارآفرین اگر بخواهد موفق شود باید به معنای واقعی کلمه در بازار پر‌رقابت، یک نوآوری جدی داشته باشد. اما در افغانستان چنین نیست و با گذر از یک جاده و نگاه‌کردن به محیط بازار می‌توان به چند ایده‌ی واقعا بکر و نوآورانه برای آغاز تجارت‌های کوچک دست یافت.»
مصطفا وهریز دانشجوی ماستری در دانشکده‌ی کمپیوتر ساینس دانشگاه کابل و کارمند بخش تضمین کیفیت نرم‌افزار در اداره‌ی امور ریاست‌جمهوری افغانستان که در همایش استارتاپ ویکند 2020 افغانستان مسئولیت آموزش و مربی‌گری اشتراککنندگان را داشت، معتقد است که استارتاپ ویکند، به‌دلیل ماهیت آموزشی و تجربی آن برای اشتراککنندگان افغان یک فرصت عالی و استثنایی است: «این همایش یک فرصت عالی و استثنایی برای کارآفرینان جوان افغان است، زیرا در این برنامه، آن‌ها می‌توانند طرح‌های تجارتی‌شان را به‌صورت تیمی مطرح کرده و توسعه دهند. در این برنامه‌ها آن می‌توانند از مربیانی که هرکدام در امور کارآفرینی همزمان از تجربه و دانش برخوردارند، کمک بگیرند. در حقیقت کارآفرینان جوان شامل در این برنامه مجبور نیستند تمام تجربه‌های تلخ شروع یک کار تازه را تجربه کنند، بلکه می‌توانند از مربی‌های حاضر در برنامه کمک بگیرند و با مشقت‌های کم‌تری کارشان را آغاز کنند.