الجزیره – داکتر امیرخان
مترجم: جلیل پژواک
درحالی‌که همه‌گیری ویروس کرونا جهان را به زانو درآورده و اقتصاد جهانی را فلج کرده است، مسابقه برای یافتن واکسن این بیماری همچنان ادامه دارد. اما ساختن واکسن می‌تواند 18 ماه طول بکشد، بنابراین دانشمندان داروهای موجود را امتحان می‌کنند تا ببینند که آیا می‌توانند در معالجه مبتلایان کووید19 و نجات جان افراد مؤثر باشند یا خیر.
با توجه به این‌که حدود 14 درصد از بیماران مبتلا به کووید19 به دلیل مشکلات تنفسی نیاز به بستری‌شدن در شفاخانه پیدا می‌کنند، درمان‌های مؤثر به‌شدت مورد نیاز است.
در ماه مارچ سازمان جهانی بهداشت شروع یک آزمایش جهانی بزرگ را با نام «هم‌بستگی» اعلام کرد. هدف این آزمایش این است که دریابد آیا کدام داروی موجود می‌تواند عفونت‌های ناشی از کووید19 را درمان کند یا خیر. در این آزمایش داده‌های علمی از چندین کشور، هزاران بیمار و صدها شفاخانه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
ایده این است که به جای تهیه داروهای جدید از صفر (که می‌تواند سال‌ها طول بکشد)، ببینیم که آیا داروهای موجود که به‌دلیل مؤثریت‌شان در درمان سایر بیماری‌ها شناخته شده‌اند، می‌توانند در درمان افراد مبتلا به کووید19 مؤثر باشند یا خیر.
دانشمندان در حال بررسی داروهای خاصی از جمله «لوپیناویر/ریتوناویر» هستند که با نام تجاری «کالترا» یا (Kaletra) شناخته می‌شود و برای درمان «اچآیوی» و ایدز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در همین‌حال سایر محققان «دگزامتازون» را امتحان کردند که نتایج امیدوارکننده‌ای داشته است.
دگزامتازون
نتیجه مطالعه اخیر تیم پژوهشی دانشگاه آکسفورد در انگلستان روزنه‌ای امیدی را در آنچه که فقط می‌توان دوره‌ی تاریک توصیف کرد، گشوده است.
دگزامتازون بر روی حدود دوهزار بیمار که به‌دلیل ابتلا به کووید19 نیاز به درمان در شفاخانه داشتند، آزمایش شده است. آزمایش‌ها نشان داده است که این دارو میزان مرگ‌ومیر را در میان مبتلایانی که بیماری‌شان جدی است، به‌صورت چشم‌گیری کاهش می‌دهد. نتایج این آزمایش‌ها با جامعه‌ی پزشکی گسترده‌تری شریک شده است تا سایر کشورهای نیز بتوانند از یافته‌های مثبت آن بهره‌مند شوند.
دگزامتازون یک داروی استروئید است. این داروها مدت‌هاست که برای معالجه مشکلاتی همچون خروسک در کودکان، موارد جدی آسم، روماتیسم مفصلی و مشکلات دیگری که باعث ورم مغز می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بخشی از تأثیرگذاری این دارو، سرکوب سیستم ایمنی بدن است. آنچه ما در مورد بیمارانی که از شدیدترین عوارض کووید19 مانند مشکلات تنفسی، رنج می‌برند، می‌دانیم این است که سیستم ایمنی بدن آن‌ها در برابر ویروس واکنش بیش از حد نشان می‌دهد و در کنار حمله به سلول‌های آلوده به سلول‌های سالم در ریه نیز حمله می‌کند.
دگزامتازون به بدن کمک می‌کند جلو برانگیختگی افسارگسیخته سیستم ایمنی بدن را بگیرد تا تنها سلول‌های آلوده توسط سیستم ایمنی مورد هدف قرار گیرند.
مطالعه نشان داده است که دگزامتازون میزان مرگ‌ومیر در میان بیماران مبتلا به کووید19 را که به دستگاه تنفس احتیاج پیدا می‌کنند، تا یک-سوم کاهش می‌دهد و میزان مرگ‌ومیر در میان بیماران کووید19 را که به آکسیجن نیاز پیدا می‌کنند، تا یک-پنجم کاهش می‌دهد.
از آن‌جا که دگزامتازون مدت زیادی است که برای درمان سایر بیماری‌ها استفاده می‌شود، تولید و فروش آن انحصاری نیست و هیچ شرکت داروسازی نمی‌تواند این ادعا را داشته باشد. در نتیجه این دارو در کشورهای فقیر که به‌شدت از همه‌گیری ویروس کرونا آسیب دیده‌اند، با قیمت نسبتا ارزان در دسترس است.
این خبر خوبی است، اما باید گفت که استفاده از دگزامتازون مانع ابتلای افراد به ویروس کرونا نمی‌شود و هیچ‌کس نباید بدون توصیه و نظارت پزشک اقدام به خرید یا مصرف دگزامتازون کند.
کالترا
سازمان جهانی بهداشت داروهای دیگری را که ممکن است به کسانی کمک کند که علائم کووید19 متوسط تا شدید دارند، نیز مورد بررسی قرار می‌دهد. یکی از این داروها که تحت آزمایش قرار دارد ترکیبی از داروهای ضدویروسی است که معمولا برای درمان مبتلایان ایدز استفاده می‌شود.
داروی ترکیبی «لوپیناویر/ریتوناویر» با نام تجاری «کالترا» از سال 2000 تاکنون در ایالات متحده برای درمان اچآیوی استفاده می‌شود. کالترا نمی‌تواند اچآیوی را درمان کند اما سرعت تکثیر این ویروس را در بدن و همچنین خطر پیشرفت آن به ایدز را کاهش می‌دهد.
اچآیوی دارای آنزیم‌هایی است که به نام «پروتئاز» یاد می‌شود و ویروس به آن برای تولید مثل نیاز دارد. هم ریتوناویر و هم لوپیناویر مهارکننده‌های پروتئاز هستند. به این معنا که این دو دارو در جلوگیری از تکثیر ویروس اچآیوی کمک می‌کنند. لوپیناویر این کار را با مهارکردن آنزیم پروتئاز انجام می‌دهد درحالی‌که کار ریتوناویر این است که به کبد اجازه ندهد لوپیناویر را از بین ببرد. در نتیجه لوپیناویر به کمک ریتوناویر برای مدت بیش‌تری در بدن باقی می‌ماند و کار بیش‌تری انجام می‌دهد.
کالترا علاوه بر درمان اچآیوی، به‌عنوان درمان بالقوه برای نوع دیگری از ویروس کرونا که به نام «سندرم تنفسی خاورمیانه» یا «مرس» شناخته می‌شود، نیز مورد آزمایش قرار گرفته است. در سال 2015 پژوهشی در چین درباره‌ی توانایی کالترا در درمان مرس در میمون‌ها، نتایج امیدوارکننده‌ای داشت. این پژوهش نشان داد که استفاده از کالترا برای درمان میمون‌های آلوده به مرس، شانس زنده‌ماندن آن‌ها را به صورت قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.
این نتیجه‌گیری باعث شد که محققان در ووهان چین در مورد تأثیر کالترا بر افراد مبتلا به کووید19 نیز مطالعه کنند. در پژوهش آن‌ها که در «جورنال پزشکی نیو انگلند» منتشر شد، 199 بیمار بستری‌شده در اثر ابتلا به کووید19 مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. در این پژوهش برای درمان 99 بیمار از کالترا استفاده شد و 100 تن دیگر آن‌ها مراقبت‌های درمانی استاندارد دریافت کردند. نتایج د‌ل‌گرم‌کننده نبود؛ محققان نتیجه گرفتند که استفاده از لوپیناویر/ریتوناویر برای درمان بیماران بزرگ‌سالِ مبتلا به کووید19 شدید، هیچ فایده‌ای ندارد.
با این‌حال، ما مسلما نمی‌توانیم از یک پژوهش، نتیجه‌گیری قاطعانه داشته باشیم. به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت در حال بررسی بیش‌تر این دارو در مقیاس بزرگ‌تر است. همچنین سازمان جهانی بهداشت در مورد تأثیر کالترا در کنار مولکولی موسوم به «اینترفرون بتا» -که گاهی‌اوقات برای درمان «تصلب چندگانه» استفاده می‌شود و التهاب را در بدن تنظیم می‌کند- بر مبتلایان کووید19 مطالعه می‌کند. از مولکول اینترفرون بتا در کنار داروهای اچآیوی برای درمان میمون‌های مبتلا به مرس نیز استفاده شده است و نتایج امیدوارکننده‌ای داشته است.
باید گفت که از این داروها در موارد کووید19 باید با بسیار احتیاط استفاده شود، زیرا التهاب بیش از حد کم می‌تواند منجر به واکنش ضعیف سیستم ایمنی بدن در برابر عفونت شود، درحالی‌که التهاب بیش از حد زیاد می‌تواند منجر به واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن و در نتیجه ایجاد عوارض بیش‌تر شود.
در مورد این دگزامتازون و کالترا باید گفت که هنوز روزهای اول است و جذب هزاران بیمار در کشورهای مختلف برای آزمایش این داروها، به خودی خود یک چالش بزرگ است. اما درحالی‌که جهان منتظر تولید یک واکسن مؤثر برای ویروس کرونا است، انجام پژوهش‌ها در مقیاس بزرگ یگانه راه برای یافتن درمان ایمن و مؤثر برای کووید19 خواهد بود.