آتلانتیک – دِرِک تامپسون
مترجم: جلیل پژواک
هفته‌ی گذشته گاردین براساس مطالعه‌ی جدیدی که در انگلستان انجام شده است، اعلام کرد که «مصونیت در برابر کووید19 ممکن است طی چند ماه از بین برود.» فوربز حتا از این هم فراتر رفت و نوشت: «مصونیت در برابر ویروس کرونا ممکن است طی چند هفته از بین برود.» و سان فرانسیسکو کرونیکل اوضاع را نومیدکننده‌تر از این یافته و نوشت: «با از بین‌رفتن سریع آنتیبادیهای ویروس کرونا، امیدواری به واکسن نیز درحال از بین‌رفتن است.»
منِ وحشت‌زده از این عناوین، به خود مطالعه‌ای رجوع کردم که باعث این تیترها شده بود. با خواندن آن اما وحشتم فروکش نکرد. در آن مطالعه پژوهش‌گرانِ «دانشگاه کینگز لندن» بیش از 90 نفر از مبتلایان کووید19 را بین ماه‌های مارچ تا جون امسال به طور مکرر آزمایش و مورد مطالعه قرار داده بودند. آن‌ها دریافته بودند که خون این مبتلایان چند هفته پس از ابتلا به بیماری، سرشار از آنتی‌بادی‌ها می‌شود که پروتئین‌های ضدویروس هست، اما پس از دو ماه بسیاری از این آنتی‌بادی‌ها از بین می‌رود.
براساس این مطالعه، اگر سیستم ایمنی بدن فرد مبتلا، در مقابله با کووید19 طی چند هفته از پا درآید، آن فرد ممکن است برای بار دوم به این بیماری مبتلا شود. در چنین وضعیتی، مصونیت گله‌ای امکان ندارد. نومیدکننده‌تر از آن این‌که، از بین‌رفتن مصونیت بدن در برابر این ویروس می‌تواند به این معنا باشد که واکسن‌هایی که براساس واکنش آنتیبادیهای بدن کار می‌کند، پس از چند ماه بی‌فایده خواهد شد. این مطالعه برای من از آینده‌ای خبر می‌داد که در آن همه‌گیری کووید19 هرگز به پایان نمی‌رسد.
من با چندین دانشمند تماس گرفتم تا گفت‌وگو با آن‌ها درباره این مطالعه اضطراب آخرالزمانی مرا کاهش دهد. پاسخ آن‌ها این بود که آرام باشم، اما انتظار نداشته باشم که صحبت با آن‌ها کاملا نگرانی و اضطراب مرا برطرف کند. (من با چندین تن از نویسندگان پژوهش دانشگاه کینگز لندن نیز تماس گرفتم اما پاسخی دریافت نکردم.)
«شین گروتی»، ویروس‌شناس در «انستیتوت ایمونولوژی لا جولا» گفت: «من وقتی این تیترها را دیدم واقعا نگران شدم. اما وقتی به داده‌ها نگاه کردم، احساس کردم خیلی جای نگرانی ندارد.»
مصونیتی که بدن در مواجهه با ویروس به دست می‌آورد، در واقع «حافظه سلولی» است. وقتی بدن ما با عفونت مقابله می‌کند، می‌خواهد که سیستم ایمنی ما نحوه مقابله و شکست‌دادن ویروس را به حافظه بسپارد؛ درست مانند شخصی که بعد از حل یک پازل، نحوه چیدن قطعات و آن‌را یاد می‌گیرد و وقتی دفعه‌ی بعد بخواهد پازلی را حل کند، چیدمان آن‌ها را به خاطر دارد. واکسن نیز به عین شکل در بدن عمل می‌کند؛ واکسن به سیستم ایمنی بدن ما نحوه‌ی مقابله با ویروس را آموزش می‌دهد.
به همین دلیل است که مطالعه دانشگاه کینگز لندن در اوایل بسیار وحشت‌ناک به نظر می‌رسید. یافته‌های این مطالعه نشان می‌داد که تعداد آنتیبادیهای فعال ــ که به‌نام «آنتیبادیهای خنثا‌کننده» یاد می‌شود ــ از تست اول تا تست دوم به‌خصوص در نزد بیمارانی که علائم خفیف کووید19 را دارند یا فاقد علامت هستند، به‌صورت چشم‌گیر کاهش می‌یابد. آنتیبادیهای فعال عنصرِ جنگنده حافظه سیستم ایمنی بدن انسان است و اگر به سرعت از بین بروند، به این معناست که سیستم ایمنی بدن ما نمی‌تواند بعد از گذشت چند ماه از اولین ابتلا به کووید19، به یاد بیاورد که چگونه با ویروس مقابله کند و به این ترتیب، سیستم ایمنی مجبور می‌شود هربار که فرد در معرض ویروس قرار گرفت، مقابله و یادگرفتن نحوه‌ی مقابله با آن‌را از صفر شروع کند. با این‌حال هیچ محقق کووید19 هنوز تأیید نکرده است که آنتیبادیهای بدن در برابر این ویروس با چنین سرعتی از بین می‌رود. ولی در عین‌حال، من با هرکسی که صحبت کردم تأیید کردند که مطالعه دانشگاه کینگز لندن می‌تواند نشان‌دهنده چیز مهم و نگران‌کننده باشد.
اما در کل دانشمندان به سه دلیل اتفاق نظر داشتند که باید نسبت به تیترهای آخرالزمانی درباره مصونیت در برابر کووید19 اندکی با دیده‌ی شک بنگریم.
دلیل اول آن‌ها این است که سیستم ایمنی بدن ما یک سیستم پیچیده و مرموز است و مطالعه دانشگاه کینگز لندن تنها یک بخش از این سیستم پیچیده و مرموز را مورد بررسی قرار داده است. وقتی یک پاتوژن جدید وارد بدن می‌شود، «سیستم ایمنی تطبیقی» بدن ما تیمی از سلول‌های بی (لنفوسیت بی) را که وظیفه‌‌ی تولید آنتی‌بادی را به عهده دارند، همراه با سلول‌های تی (لنفوسیت تی) فرا می‌خواند. آنتیبادیهای سلول بی مولکول‌های مهاجم را رهگیری کرده و به آن‌ها می‌چسبند و سپس سلول‌های کشنده تی آزاد می‌شود و سلول‌های آلوده را پیدا کرده و از بین می‌برد. ارزیابی واکنش سیستم ایمنی بدن در برابر یک ویروس بدون بررسی واکنش سلول‌های تی مانند فهرست‌برداری و ارزیابی توان قوای هوایی یک کشور بدون درنظرگرفتن جنگنده‌ها و بمب‌افگن‌های این نیروها است. و در خصوص مقابله با کووید19، این جت‌های بمب‌افگن (سلول‌های تی) می‌توانند مرگ یا زندگی فرد آلوده را تعیین کنند. با این‌که شواهد روزافزون نشان می‌دهد که سلول‌های تی قوی‌ترین و ماندگارترین مصونیت را در برابر کووید19 ایجاد می‌کند، در مطالعه دانشگاه کینگز لندن این سلول‌ها اصلا مورد ارزیابی قرار نگرفته است.
«اریک توپول»، متخصص قلب و بنیان‌گذار و رییس «مرکز تحقیقات اسکریپس» میگوید: «بررسی یک بخش از سیستم و واکنش ایمنی کاملا ناقص است، به‌ویژه اگر سیستم ایمنی اکثر بیماران کووید19 بیش‌تر به سلول‌های تی متکی باشد.» او مطالعه‌ی «دانشگاه استراسبورگ فرانسه» را به من نشان داد که در آن محققان دریافته‌اند که واکنش سیستم ایمنی بدن برخی افرادِ درحال بهبودی از کووید19 بدون داشتن آنتیبادیهای قابل‌تشخیص، به پاسخ قوی سلول‌های تی متکی بوده است. او میگوید: «این احتمال وجود دارد که اگر مطالعه‌ای در همین مقیاس در مورد واکنش سلول تی صورت بگیرد، نتیجه بسیار خوش‌بینانه‌تری خواهد داشت.»
دلیل دوم. شین کروتی، ویروس‌شناس، به من گفت با این‌که کاهش آنتیبادیهای بدن نگران‌کننده است، اما نمی‌تواند کاملا فاجعه‌بار باشد: «از بین رفتن آنتی‌بادی در بدن بعد از چند ماه غیرمعمول و تعجب‌آور نیست. وقتی به کارکرد چیزی مانند واکسن آبله نگاه کنید، می‌بینید که واکنش آنتی‌بادی پس از شش ماه حدود 75 درصد کاهش می‌یابد. درحالی‌که این واکسنی است که ده‌ها سال مؤثر واقع شده است. ما به مطالعه‌ای نیاز داریم که بیماران کووید19 را شش ماه پس از ابتلای‌شان مورد ارزیابی قرار دهد تا بدانیم که واقعا با چه چیزی طرف هستیم.» شش ماه از مراجعه اولین بیمار امریکایی مبتلا به کووید19 به شفاخانه می‌گذرد و نوبت این مطالعه مطمئنا فرا خواهد رسید.
دلیل سوم. سطح پایین آنتی‌بادی‌ها در بدن هنوز می‌تواند برای دفع کووید19 کافی باشد، زیرا امکان دارد همین آنتیبادیهای اندک بعد از مدتی واکنش ایمنی بیش‌تری را برانگیزد. «پاملا بیورکمان»، بیوشیمیست در «انستیتوت تکنولوژی کالیفرنیا» در ایمیلی به من نوشته است: «این امکان وجود دارد که بدن افرادی که یک‌بار قبلا آلوده شده‌اند، بار دوم بتوانند واکنش‌های [حافظه سلولی ایمونولوژیک] خود را برای تولید آنتی‌بادی‌ها جدید به کار گیرند. پس من هنوز به این نتیجه نرسیده‌ام که بگویم افرادی که یک‌بار به ویروس کرونا آلوده شده‌اند، در برابر عفونت برای دومین بار مصونیت ندارند.»
همین استدلال را من از چند محقق دیگر نیز شنیدم و در ابتدا آن‌را بسیار گیج‌کننده یافتم. گره آن این‌گونه باز می‌شود: فرض کنید من دارم نحوه حل‌کردن مکعب روبیک را یاد می‌گیرم. سه هفته بعد شما از من می‌پرسید که چگونه یک مکعب را حل می‌کنم. من احتمالا به شما می‌گویم که نمی‌توانم دقیقا هر حرکت و هر مرحله از حل مکعب را از حافظه خود برای شما توصیف کنم. آن‌وقت شما یک مکعب روبیک را به دست من می‌دهید و من ناگهان استراتژی خود را به یاد می‌آورم و آن مکعب را در پنج دقیقه حل می‌کنم. به همین ترتیب، مطالعه دانشگاه کینگز لندن نیز ممکن است در ابتدا به نظر برسد که یک واکنش آنتی‌بادی فراموش‌کار را توصیف می‌کند. اما این امکان وجود دارد که سیستم ایمنی بدن ما می‌تواند به خاطر مواجهه مکرر با کووید19 طوری تربیه شود که پس از برخورد با ویروس سریعا بهبود یابد و یک دفاع قدرت‌مند را در بدن تشکیل دهد.
گذشته از این سه تذکر در رابطه به عناوین هراس‌زده در مورد مطالعه دانشگاه کینگز لندن، چند تحول دیگر نیز دلایلی را برای امیدواری به این‌که همه‌گیری کووید19 برای همیشه ادامه نخواهد یافت، ارائه می‌کند. پژوهش‌ها به‌منظور ساخت واکسن ویروس کرونا با شتاب امیدوارکننده‌ای همچنان ادامه دارد. مطالعات متعددی که روی میمون‌ها ــ که سیستم ایمنی‌شان بیش‌تر از هر موجود دیگری به سیستم ایمنی بدن ما شبیه است ــ نویدبخش بوده است و نشان داده که سیستم ایمنی میمون‌ها واکنش دفاعی قوی و ماندگار را در برابر این ویروس از خود بروز می‌دهد. همچنین مقاله‌ای که اخیرا منتشر شده است نشان می‌دهد که 17 سال پس از اولین شیوع «سارس» در شرق آسیا، بسیاری از بیماران «مصونیت طولانی‌مدت مبتنی بر پاسخ سلول تی» دارند که حتا ممکن است به این بیماران در مبارزه با کووید19 که عامل آن ویروس جدید کرونا است، کمک کند.
تلاش برای شناختن کووید19 به یک همکاری جهانی بی‌سابقه تبدیل شده است و هر مطالعه‌ای که درباره این بیماری منتشر می‌شود، مانند قطعه‌‌ای از یک پازل عظیم عمل می‌کند که در جای درست خود قرار می‌گیرد. مصرف‌کنندگان خبر که از این عناوین که از یک زاویه خوش‌بینانه و از زاویه‌‌ی دیگر ویران‌کننده به نظر می‌رسد، سرخورده شده‌اند، باید این را به خاطر بسپارند: ما هنوز با یک بیماری خطرناک روبرویم و هر هفته به دانش‌مان درباره‌ی آن افزوده می‌شود، اما سیستم ایمنی بدن یک سیستم پیچیده و بزرگ است. مطالعه‌ای که تنها بخشی از این سیستم پیچیده و بزرگ را مورد بررسی قرار داده، نباید شما را متقاعد کند که واکسن کرونا محکوم به شکست است و این پاندمی برای همیشه با ما خواهد بود.