نویسنده: احمد رشید، خبرنگار و نویسنده‌ی مشهور پاکستانی
منبع: سرویس جهانی بی بی سی
آیا افزایش نبردها در شمال افغانستان منجر به سرازیر شدن مواد مخدر از طریق تاجکستان و دیگر کشورهای آسیای میانه به روسیه و اروپا خواهد شد؟ نگرانی مقام‌های بلندپایه‌ی کشورهای منطقه این است.
جنرال رستم نظروف، رییس اداره‌ی کنترل مواد مخدر در دولت تاجکستان در دوشنبه به من گفت:«مواد مخدر بستگی به افغانستان دارد، چون، تمام مواد مخدر را که ما ]از نزد قاچاق‌بران[ توقیف می‌کنیم، از افغانستان می‌آید.»
او گفت افغانستان 90 درصد تریاک جهان را تولید می‌کند و در صورتی که دولت افغانستان کنترلش را بر مناطق مرزی افغانستان با تاجکستان از دست بدهد، سرازیر شدن مواد مخدر از این کشور به تاجکستان افزایش خواهد یافت. بخش بزرگ این منطقه‌ی مرزی را، پنج رود، تشکیل می‌دهد.
صدها جنگجوی طالبان، طالبان پاکستانی و پیکارجویان اسلام‌گرای کشورهای آسیای میانه و دیگر گروه‌های مختلف، مناطق وسیعی را در ولایت‌های شمالی افغانستان که هم‌مرز با ازبکستان، ترکمنستان و تاجکستان‌اند، در کنترل شان آورده‌اند.
جنرال نظروف گفت:«ما می‌بینیم که هر روز اوضاع نظامی در افغانستان بدتر می‌شود و هر قدر کنترل جنگ‌سالاران و تندروان اسلامی بر آن طرف مرز در افغانستان بیشتر شود، مواد مخدر بیشتر به این طرف سرازیر خواهد شد.»
بر اساس گفته‌های جنرال نظروف و دپلومات‌های غربی در دوشنبه، بخش بزرگی از پول این گروه‌های پیکارجو، با قاچاق مواد مخدر به دست می‌آید. گروه‌های پیکارجوی کشورهای آسیای میانه، نخستین قاچاق‌بران مواد مخدر به روسیه، اروپا و چین هستند. قاچاق مواد مخدر به سوی چین در حال افزایش است.
به گفته‌ی جنرال نظروف، تمام گروه‌های پیکارجوی آسیای میانه، مانند جنبش اسلامی ازبکستان و انصارالله و نیز جناح‌های گوناگون طالبان و گروه دولت اسلامی (داعش)، نیز در قاچاق مواد مخدر دست دارند.
گروه دولت اسلامی (داعش) تا حدودی در منطقه یک بازیگر جدید است و در ماه‌های اخیر، در تلاش گسترش نفوذ خود به افغانستان بوده است.
به گفته‌ی مقام‌های بخش کنترل قاچاق مواد مخدر در تاجکستان، در گذشته‌ها، قاچاق‌بران افغان، بسته‌های بزرگ مواد مخدر را در مرز به به گروه‌های آسیای میانه‌ای تحویل می‌دادند، اما اکنون افغان‌هایی که از طالبان و دیگر گروه‌ها نمایندگی می‌کنند برای شریک شدن در سود هنگفت ناشی از تجارت مواد مخدر در روسیه و اروپا، در مسکو و دیگر شهرهای روسیه زندگی می‌کنند.
قیمت یک کیلو هیرویین در مرز افغانستان-تاجکستان 20 هزار دالر (12800 پوند) است. اما قیمت این مقدار در بازارهای پاریس و لندن به 400 هزار دالر می‌رسد. مقام‌های تاجکستان می‌گویند که اکنون حضور افغان‌ها و آسیای میانه‌ای‌ها، کار را برای قاچاق‌بران بین‌المللی در اروپا آسان ساخته‌است. آنان اکنون مستقیما با منابع تهیه‌کننده‌ی مواد مخدر در افغانستان در تماس هستند و از نزدیک با هم کار می‌کنند.
وزیر خارجه‌ی روسیه، سرگی لاوروف، در این اواخر هشدار داد که «حجم تولید مواد مخدر در افغانستان با سرعت تهدیدکننده‌ای افزایش می‌یابد و درآمد آن نه تنها توسط گروه‌های تروریستی داخل این کشور مصرف می‌شود، بلکه گروه‌های تروریستی فراتر از مرزهای آن نیز، سود می‌برند.»
در سال 2014، اداره‌ی کنترل قاچاق مواد مخدر دولت تاجکستان، شش تن هیرویین و تریاک را از نزد قاچاق‌بران توقیف کرده‌است. اما این مقدار، در مقایسه به 6500 مواد مخدر که سالانه در افغانستان تولید می‌شود، خیلی اندک است.
«اوضاع رو به وخامت»
دفتر ملل متحد برای مبارزه با مواد مخدر و جرایم (UNODC) می‌گوید که در مجموع، مناطقی که زیر کشت کوکنار قرار دار دارند، در سال 2014، 7 درصد افزایش یافته است. این در حالی‌ست که کشت مواد مخدر محدود به 9 ولایت افغانستان است.
جنرال نظروف تخمین می‌زند که 20 تا 22 درصد مواد مخدر تولید شده در افغانستان از طریق تاجکستان و ازبکستان به اروپا می‌رسد. 45 درصد دیگر از طریق ایران و 38 در صد آن از طریق پاکستان تجارت می‌شود. تأیید این ارقام ناممکن است. اداره‌های مبارزه با مواد مخدر دیگر کشورها، تا هنوز ارقام و تخمینی نشر نکرده‌اند.
اداره‌ی مبارزه با مواد مخدر دولت تاجکستان یکی از نهادهای این کشور است که کارکرد درخشان دارد. با توجه به فساد و ناکارآمدی گسترده‌ی نهادهای دولتی تاجکستان، این اداره خیلی خوب کار می‌کند. این اداره توسط دفتر ملل متحد برای مبارزه با مواد مخدر و جرایم (UNODC)، سازمان همکاری و امنیت اروپا (OSCE) و نیز سازمان همکاری شانگ‌های تحسین شده است.
جنرال نظروف گفت که در زمان اتحاد جماهیر شوروی، نگهبانان مرزی در سال 10 تا 15 کیلوگرام مخدر را توقیف می‌کردند و بخش عمده‌ی آن هم ماریجوانا بود. او می‌گوید که سرازیر شدن مواد مخدر پس از جنگ‌های داخلی افغانستان در دهه‌ی 1990 آغاز شد.
نخستین بار، هیرویین در مرز تاجکستان در سال 1995 توقیف شد و اداره‌ی مبارزه با مواد مخدر، چهار سال بعد از آن تأسیس گردید. آنچه مقام‌های روسیه و کشورهای آسیای مرکزی را خشم‌گین ساخته است این است که نیروهای ناتو و ایالات متحده با مشکل مواد مخدر در افغانستان پس از سال 2001 جدی برخورد نکردند.
جنرال نظروف می‌گوید:«آنان برای کنترل مواد مخدر هیچ پالیسی‌ای نداشتند و ما اکنون مجبوریم با آن مشکل و حتا وضعیت هر روز رو به بدتر شدن، روبرو شویم.»
احتمال دارد تولید و قاچاق مواد مخدر بیشتر از این گسترش یابد و وضعیت بدتر از امروز گردد. اعتیاد به مواد مخدر در چین و روسیه شدیدا افزایش یافته است که باعث خلق بازار جدید و تشویق قاچاق‌بران می‌گردد.
تا هنوز برنامه‌ی بین‌المللی برای چگونگی پایان بخشیدن به افزایش دوام‌دار تولید مواد مخدر در افغانستان وجود ندارد. تا چنین برنامه‌ای ایجاد نشود، کشورهای همسایه‌ی افغانستان هم‌چنان در رنج آن خواهند ماند.