فارن پالیسی – لین اودانل و میرویس خان
مترجم: جلیل پژواک
فرماندهی طالبان با شیوع ویروس کرونا در میان رهبری این گروه دچار بی‌نظمی شده است. به گفته‌ی منابع درون طالبان و مقامات اطلاعاتی غربی و حکومت افغانستان، با گسترش ویروس کرونا شماری از مقامات ارشد طالبان مجبور شده‌اند به دنبال مداوا برآیند و این امر راه برای پسر ملا محمد عمر، بنیان‌گذار این گروه، باز کرده تا بر کرسی رهبری مؤقت طالبان تکیه زند.
بیماری رهبران ارشد طالبان و غیبت آن‌ها از جلسات تصمیم‌گیری در مقطع حساسی برای افغانستان، گزارش می‌شود؛ ایالات متحده طبق توافق‌نامه‌ی دو جانبه‌ی ماه فبروری خود با طالبان، در حال کاهش تعداد نیروهایش در افغانستان است. هرگونه نشانه‌ی بی‌اتفاقی در رهبری طالبان ـ و احتمال گسترش آن به سطوح پایین‌تر و منجرشدن آن به رقابت خشونت‌آمیز در رهبری این گروه ـ می‌تواند بر مرحله‌ی بعدی روند صلح، یعنی مذاکرات مستقیم بین طالبان و حکومت افغانستان به هدف پایان‌دادن به نزدیک به دو دهه جنگ، تأثیر بگذارد.
رهبر طالبان، مولوی هیبت‌الله آخندزاده چند هفته است که از جلسات غایب است و به گفته‌ی «آنتونیو جیوستوزی»، کارشناس طالبان در «انستیتوت خدمات متحده سلطنتی» در لندن، جای وی را سراج‌الدین حقانی، معاون وی و عضو ارشد شبکه‌ی جهادی بدنام و بی‌رحم حقانی که با القاعده پیوند دارد، گرفته است. اما او می‌گوید که سراج‌الدین حقانی نیز به ویروس کرونا آلوده شده است و در حال حاضر در جلسات رهبری حضور ندارد: «وقتی سراج‌الدین بیمار شد، احتمالا همه را آلوده کرد زیرا او در جلسات رهبری از هیبت‌الله نمایندگی می‌کرد.»
یک مقام اطلاعاتی در کابل به شرط پنهان‌ماندن هویتش تأیید کرد که اعضای رهبری طالبان به ویروس کرونا آلوده شده‌اند. او گفت که هنوز معلوم نیست که آیا خود آخندزاده نیز در جمع مبتلایان است یا خیر. به گفته مقامات طالبان در شهر کویته‌ی پاکستان و همچنین منابع اطلاعاتی غربی که نمی‌خواهند نامی از آن‌ها در گزارش گرفته شود، ملا محمد یعقوب فرزند ملا عمر «ریاست عملیات‌ها» و نقش سراج‌الدین حقانی را برعهده گرفته است. مولانا محمد علی‌جان احمد، فرمانده ارشد و بانفوذ طالبان به «فارن پالیسی» گفت: «قهرمان ما، پسر رهبر بزرگ ما، ملا یعقوب در غیاب هیبت‌الله کل عملیات طالبان را اداره می‌کند.»
ملا یعقوب از زمانی که تلاشش برای گرفتن جای پدرش ملا عمر در سال 2015 به جایی نرسید، در حال تحکیم قدرت و نفوذ خود در سطح رهبری طالبان بوده است. مرگ ملا عمر تا سال 2015 توسط حلقه‌ای از دستیاران نزدیکش مخفی نگه داشته شده بود. ملا یعقوب جانشین ملاعمر نشد و به جای آن به ریاست کمیسیون نظامی طالبان برای 15 ولایت افغانستان منصوب شد. اکنون بیماری آخندزاده و سراج‌الدین حقانی راه را برای ملا یعقوب هموار می‌کند تا آرزوی خود برای به دست‌گرفتن کنترل کامل گروه طالبان را تحقق بخشد. مقامات رهبری طالبان در کویته می‌گویند که در هفته‌های اخیر، ملا یعقوب کنترل نظامی خود را از 15 ولایت به 28 ولایت گسترش داده است و انتظار می‌رود که به زودی شش ولایت باقی‌مانده را نیز تحت کنترل کمیسیون خود درآورد و این‌گونه کنترل عملیات‌های نظامی طالبان بر کل افغانستان را به دست گیرد.
یک مقام طالبان در کویته گفت: «یعقوب در بین فرماندهان ساحوی محبوب است و بنابراین رهبری وی برای آن‌ها قابل‌پذیرش است.» جیوستوزی می‌گوید که ملا یعقوب ارتباطات محکمی با فرماندهان طالبان در شمال افغانستان دارد و این ارتباطات به تحکیم کنترل نظامی وی کمک کرده است.
جیوستوزی می‌گوید که ملا یعقوب با عربستان سعودی، که از توافق صلح در افغانستان حمایت می‌کند، نیز ارتباط دارد. گفته می‌شود که ریاض برای کمک به وی در تحکیم قدرتش پول می‌دهد. جیوستوزی می‌گوید که ملا یعقوب روابط نزدیکی با حکومت و سرویس استخباراتی کابل نیز دارد که برای اطمینان از این‌که توافق [احتمالی] صلح مختل نشود، مفید دانسته می‌شود.
منابع طالبان در کویته به فارن پالیسی گفتند که ملا یقوب پس از علنی‌شدن مرگش پدرش، برای به دست گرفتن کنترل مجراهای مالی طالبان اقدام به تشکیل کمیسیون مالی جدید برای رقابت با کمیسیون مالی که اداره‌ی آن‌را دستیار نزدیک پدرش، گل آغا اسحاق‌زی در اختیار دارد، کرده است. دو منبع آگاه از امور مالی طالبان می‌گویند که توانایی مالی طالبان تحت اداره‌ی ملا یعقوب افزایش یافته است و درآمد سالانه‌ی این گروه اکنون به حدود 1.7 میلیارد دالر رسیده است. فارن پالیسی قادر به تأیید مستقلانه این رقم نیست.
اسحاق‌زی در فهرست تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار دارد. او برای سال‌ها کنترل مجراهای مالی را که برای تمویل شورش طالبان علیه حکومت افغانستان و ائتلاف به رهبری ایالات متحده از سال 2001 به این‌سو شکل گرفته است، برعهده داشت.
پس از علنی‌شدن مرگ ملا عمر، بین ملا یعقوب و اسحاق‌زی نارضایتی پیش آمد. مرگ ملا عمر توسط اسحاق‌زی و اختر منصور ـ که پس از ملا عمر تا ماه مِی سال 2016 رهبر طالبان بود و در نهایت توسط هواپیمای بدون سرنشین نیروهای امریکایی کشته شد ـ مخفی نگه داشته شده بود. پس از کشته‌شدن اختر منصور، هیبت‌الله آخندزاده که یک اسلام‌گرای تندرو تلقی می‌شود، رهبر طالبان شد.
هنوز معلوم نیست که آیا نیت ملا یعقوب برای به دست گرفتن کنترل کامل طالبان برای اسحاق‌زی قابل‌پذیرش است یا خیر. ملا یعقوب و اسحاق‌زی از دو قبیله رقیب هوتک و اسحاق‌زی هستند. اختصر منصور به لحاظ قبیله‌ای با اسحاق‌زی پیوند داشت و اعتقاد براین است که اسحاق‌زی با ایران، که توافق‌نامه طالبان و ایالات متحده را رد کرده است، ارتباط دارد.
با این‌که ملا یعقوب به عنوان حامی روند صلح قلمداد می‌شود و از جانب عربستان تشویق می‌شود که حامی روند صلح باقی بماند، تلاش وی برای به دست گرفتن کنترل طالبان ـ در صورتی که این تلاش منجر به رقابت بر سر قدرت بین قبیله هوتک و اسحاق‌زی شود ـ می‌تواند معادله صلح را تغییر دهد. اگر درگیری درون‌گروهی بین اعضای طالبان آغاز شود، امکان دارد هریک از طرف‌ها منابع خود را برای حل‌وفصل جنجال رهبری بسیج کنند و این‌گونه معامله با حکومت افغانستان اولویت خود را از دست بدهد.
یک منبع طالبان در کویته به شرط پنهان‌ماندن هویتش گفت: «دو نتیجه احتمالی وجود دارد. یا ملا یعقوب جایگاه خود را در صدر تثبیت می‌کند و اسحاق‌زی وی را به عنوان رهبر می‌پذیرد، یا اسحاق‌زی نیروهای خود را جمع می‌کند و تلاش می‌کند تا کنترل خود را حفظ کند. و اگر این اتفاق بیفتد، خون و خون‌ریزی خواهد شد.»
از سوی دیگر، ایالات متحده در حال تسریع روند خروج نیروهایش است. در 27 مِی «رویترز» گزارش داد که تعداد نیروهای امریکایی مستقر در افغانستان با خروج 4400 سرباز به 8600 تن (پیش از موعد موافقت‌شده با طالبان) کاهش یافته است. طبق توافق ایالات متحده با طالبان، تعداد سربازان امریکایی مستقر در افغانستان تا ماه مِی آینده به صفر می‌رسد. طالبان نیز آتش‌بس سه‌روزه خود با حکومت افغانستان را تمدید کردند که با هفته تعطیلات عید همزمان شد.
جیوستوزی می‌گوید که طالبان همچنین تصمیم به «کاهش خشونت» پس از عید گرفته‌اند؛ خشونت طالبان پس از امضای توافق‌نامه با ایالات متحده شدت یافته بود. با این‌که رسانه‌های افغانستان شماری از حملات را در جریان آتش‌بس گزارش دادند، اما آتش‌بس تا حد زیادی برقرار مانده است.
طالبان پیش از عید پیامی را از جانب آخندزاده منتشر کردند و از ایالات متتحده خواستند که فرصت پیش‌آمده برای پایان‌دادن به جنگ را هدر ندهد. در این بیانیه آمده است: «امارت اسلامی به موافقت‌نامه متعهد است… و از جانب مقابل می‌خواهد که به تعهدات خود عمل کند و اجازه ندهد این فرصت مهم به هدر رود.»
بسیاری از اعضای تندرو طالبان توافق‌نامه 29 فبروری با ایالات متحده را پیروزی بر «اشغال‌گران» افغانستان خوانده‌اند. یک مقام ارشد حکومت افغانستان می‌گوید که شورشیان در حال «آماده‌شدن برای جنگ تمام‌عیار» پس از خروج نیروهای امریکایی هستند.
تحت کنترل داشتن منابع درآمد ـ از جمله تولید و قاچاق مواد مخدر، استخراج معادن و همچنین اخاذی و مالیات بر کالاها و استفاده از سرک ـ برای کنترل جنبش طالبان کلیدی است. کنترل منابع مالی عمدتا براساس ارتباطات شخصی کسی است که کمیسیون مالی قدرت‌مند طالبان را اداره می‌کند. گفته می‌شود که ملا یعقوب از قدرت نظامی خود برای کنترل مناطقِ سودآور، معادن، مواد مخدر، مالیات جاده‌ها و شرکت‌های باربری و سایر مشاغل استفاده کرده است.
شورای امنیت سازمان ملل متحده معتقد است که طالبان دست‌کم سالانه 400 میلیون دالر را فقط از صنعت مواد مخدر افغانستان به دست می‌آورند. براساس گزارش «تیم حمایت تحلیلی و نظارت بر تحریم ها»ی شورای امنیت در جون 2019، طالبان در کنار کمک‌های مالی خارجی، از «استخراج غیرقانونی معادن و سایر منابع زیرزمینی، مالیات و اخاذی » نیز پول هنگفتی به جیب می‌زند.
نسخه‌ای گزارش عواید سالانه طالبان را که فارن پالیسی مرور کرده است نشان می‌دهد که درآمد حاصل از مواد مخدر این گروه 416 میلیون دالر و درآمد حاصل از معدن و فروش و صادرات مواد معدنی 464 میلیون دالر در سال است. این درآمد یک‌جا با فعالیت‌های رانت‌جویی این گروه در طیف وسیعی از سکتورها از جمله مخابرات، ساخت‌وساز، املاک و صادرات محصولات کشاورزی غیز از تریاک، شورش طالبان را تأمین می‌کند.
جنرال «جان نیکلسون» در دسامبر 2016 گفت که «حدود 60 درصد» بودجه طالبان از تولید تریاک در ولایت هلمند تأمین می‌شود. هلمند جایی است که بیشترین تریاک جهان در آن تولید می‌شود و نیروهای بریتانیایی و امریکایی در آن سخت‌ترین نبردها را تجربه کرده‌اند. نیکلسون گفت که طالبان با باندهای جنایت‌کاری برای تولید، انتقال و فروش تریاک همکاری می‌کنند.
نیکلسون به خبرنگاران گفت: «پولی که از صنعت تریاک حاصل می‌شود منبع تغذیه شورش است و دلیل این همه درگیری که در هلمند شاهدش هستیم.»
براساس آمار وزارت دفاع انگلیس، این کشور 457 نفر از نیروهای مسلح خود را در افغانستان و اکثرا در میادین جنگ هلمند از دست داده است. ایالات متحده که رهبری ائتلاف بین‌المللی و ناتو را در افغانستان بر عهده دارد، از سال 2001 تاکنون بیش از 2200 کشته نظامی را در افغانستان ثبت کرده است.
روند صلح که به ابتکار دونالد ترمپ آغاز شد با انتقاد شدید در افغانستان مواجه بوده است، زیرا دولت غنی از این روند کنار گذاشته شد و در توافق‌نامه حاصل از آن از طالبان خواسته نشده است که حملات خود را علیه نیروهای افغان یا سایر اهداف مرتبط با حکومت افغانستان متوقف کنند. در ماه‌های پس از امضای توافق‌نامه ایالات متحده و طالبان، ده‌ها سرباز حکومتی و همچنین غیرنظامیان در حملات شورشیان طالب کشته شده‌اند.
رییس‌جمهور غنی پس از حمله‌ی تکان‌دهنده به زایشگاهی در کابل در اوایل ماه جاری که در آن تازه‌مادران و نوزادان توسط افراد مسلح مورد هدف قرار گرفتند، نیروهای خود را به حالت تهاجمی بازگرداند. طالبان دست‌داشتن در آن حمله را در کردند اما تحلیل‌گران می‌گویند که طالبان، شبکه‌ی حقانی، شاخه محلی دولت اسلامی در افغانستان و سایر گروه‌های تروریستی فعال در این کشور باهم «گرده‌افشانی» کرده‌اند و تفکیک آن‌ها از هم دشوار است.
اولین آتش‌بس در سال 2018 و در جریان تعطیلات عید بین حکومت و طالبان برقرار شد که امیدوارهای زیادی را نزد افغان‌ها برای پایان جنگ به وجود آورد. افغانستان از زمان حمله شوروی به این کشور در سال 1979 تاکنون درگیر جنگ بوده است. تنها مرحله‌ی فعلی جنگ افغانستان، طولانی‌ترین جنگ امریکا است.
طالبان از سال 1996 تا 2001 بر افغانستان حکومت کردند اما با حمله‌ی امریکا به افغانستان در پی حملات یازدهم سپتامبر القاعده در خاک ایالات متحده، به سرعت از قدرت بیرون رانده شدند. حملات یازدهم سپتامبر را اسامه بن لادن در حالی‌که القاعده با تأیید ملا عمر در افغانستان مستقر بود، برنامه‌ریزی و انجام داد. پس سرنگونی طالبان، رهبری این گروه در خاک پاکستان و با حمایت حکومت اسلام‌آباد تجدید سازمان کردند، «حکومتِ در تبعید» تشکیل دادند و برای سرنگونی حکومت افغانستان در کابل وارد جنگ شدند.