از دو ماه به این‌سو موظف شده که از ساعت 8 صبح تا پاسی از شب به تماسهای بیمارانی پاسخ دهد که از فشارهای روانی رنج می‌برند. مژگان احمدی یکی از 858 داکتر مشاور صحت روانی در کابل است: «از زمان شروع قرنطین به ما وظیفه داده‌اند که با حل مشکلات روانی به مردم کمک کنیم.»
او اضافه می‌کند که شماری اندک تماس‌گیرنده‌ها در مورد ویروس کرونا معلومات نیاز دارند، اما بسیاری‌ها از مشکلات و فشارهایی که شیوع ویروس کرونا در خانواده‌ها ایجاد کرده، شاکی‌اند و درخواست مشاوره روانی می‌کنند: «آنانی را که در مورد ویروس کرونا معلومات نیاز دارند به شماره 166 رخ می‌کنم، مردان را به همکاران مرد. تماسهای خانم‌ها را تا ناوقت جواب می‌دهم و رهنمایی می‌کنم.»
وزارت صحت عامه، بیماری روانی در افغانستان را «مشکل بزرگ» خوانده و تأکید می‌کند که نزدیک به پنجاه درصد مردم از مشکلات روانی رنج می‌برند و شیوع ویروس کرونا این مشکلات را تشدید کرده است.
به گفته‌ی مژگان احمدی، کسانی که مشکلات اندک روانی دارند در یک جلسه صحبت با آنان کافی است، اما افرادی که مشکلات زیادتری دارند باید ساعت‌ها با آنان صحبت کرد و چندین جلسه مشاوره برای‌شان تنظیم کرد تا به روال زندگی عادی‌شان برگردند.
به گفته این داکتر مشاور روانی، افسردگی، استرس و ناامیدی از عمده‌ترین مشکلاتی است که تماس‌گیرنده‌ها از آن شاکی‌اند.
خانم احمدی میگوید که صحبت‌کردن با افرادی که از مشکلات روانی رنج می‌بردند، به آن‌ها کمک می‌کند که از اقدام‌های نادرست خودداری کنند: «صحبت و مشاوره روانی به همه کمک‌کننده است، به‌خصوص به افرادی که از مشکلات زندگی به تنگ آمده و افکار خودکشی دارند.»
روان‌شناسان می‌گویند که افرادی زیادی در پی شیوع کرونا و وضع محدودیت گشتوگذار دچار افسردگی، حس تنهایی و فشارهای روانی شده‌اند.
آنان توضیح می‌دهند که هراس از ابتلا به بیماری همه‌گیر، احساس خستگی، بی‌حوصلگی، نگرانی از پیامدهای اقتصادی شیوع بیماری همه‌گیر و نگرانی از قحطی از جمله عواملی هستند که آسیب‌های روانی در دوران قرنطینه را در بین همه افزایش داده است و افرادی زیادی را تهدید می‌کند.
درد بیماری و نگاه مردم
مهدی شریفی باشنده هرات یکی از افرادی است که با شیوع کرونا و به‌دلیل مصاب‌شدن به آن، دچار فشار روانی شده است. او میگوید که به‌دلیل مصاب‌شدن به کرونا از اجتماع مانند فرد نجس طرد شده و این برای او آزاردهنده است: «ما برای اظهار وقیح‌ترین حالت انزجار نسبت به شخصی یا مخاطبی، از واژه نجس استفاده می‌کنیم. از همین‌رو، وقتی شما به ویروس کرونا مبتلا می‌شوید، احساس همان کسی را دارید که گویا نجس شده باشید و حق هیچ گونه ارتباط و فعالیتی را حتا بعد از صحت‌یاب‌شدن‌تان ندارید. مردم اعتماد نمی‌کنند و دیدگاه‌شان آزاردهنده است.»
شرف‌الدین عظیمی، روان‌شناس، میگوید که آسیب‌های روانی دوران شیوع بیماری همه‌گیر تنها افرادی را که سابقه‌ی ابتلا به بیماری‌های روحی و روانی دارند، تهدید نمی‌کند. به گفته‌ی او، افرادی که سابقه‌ی ابتلا به بیماری‌های روحی و روانی را ندارند نیز به اندازه‌ی دیگران در معرض اختلالات روانی ناشی از قرنطینه، کاهش روابط اجتماعی و اخلال در روند عادی زندگی خود هستند: «مراجعین من به‌صورت بی‌سابقه‌ای زیاد شده، آنان دچار افسردگی، استرس، وحشت‌زدگی، اضطراب و ترس بیش از حد شده‌اند و نیاز جدی به کمک روانی دارند.»
دکتر بتول سید حیدری، دیگر روان‌شناس نیز تأکید می‌کند که فشارهای روانی بعضی از افراد شدیدتر است: «افراد مسن و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن که در معرض خطر بیش‌تری ابتلا به بیماری کووید 19 قرار دارند، کودکان و نوجوانان، افرادی که به‌خاطر مسئولیت‌شان نسبت به کووید 19 به دیگران کمک می‌کنند، مانند پزشکان و سایر ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی یا امدادگران و افرادی که به‌دلیل وضعیت خاص از جهت سلامت روانی، مواد مخدر مصرف می‌کنند، نسبت به دیگران آسب‌پذیرترند.»
مسئولان صحت روانی وزارت صحت عامه نیز تأیید می‌کنند که شیوع ویروس کرونا در کشور فشارهای روانی را در خانواده زیاد کرده است.
مشکلات روانی منجر به خشونت خانوادگی می‌شود
با ثبت اولین فرد مبتلا به ویروس کرونا در کشور، تمامی مکتب‌ها، مرکزهای آموزشی و دانشگاه‌ها در افغانستان رخصت و به دنبال آن در شهرها محدودیت گشتوگذار وضع شد. این امر همچنان سبب شد که بسیاری از شغل‌ها تعطیل شود. در اثر این تعطیلی افرادی زیادی خانه‌نشین شدند.
داکتر بشیر سروری، مسئول بخش صحت روانی وزارت صحت عامه نیز تأیید می‌کند که خانه‌نشینی، فقر و بیکاری فشارهای روانی را در خانواده‌ها تشدید کرده و خشونت را نیز افزایش داده است: «شیوع کرونا طبعا استرس‌زا است. مردم به یکبارگی خانه‌نشین شدند، این مشکلات و خشونت خانگی را زیاد کرده و بار زیادی را متوجه زنان و کودکان کرده است.»
این مقام مسئول وزارت صحت افغانستان همچنان اضافه می‌کند که هنوز آگاهی مردم در مورد وقایه و تداوی امراض روانی اندک است و از همین رو مشکلات روانی به شکل فیزیکی و خشونت بروز می‌کند.
براساس معلومات وزارت امور زنان، در پی شیوع ویروس کرونا در کشور خشونت‌های خانگی به گونه‌ی بی‌سابقه در سراسر کشور افزایش یافته است.
رویا دادرس، سخن‌گوی وزارت امور زنان میگوید با آن‌که امسال به دلیل وضع شدن محدودیت گشتوگذار تمام قضایای خشونت ثبت نشده، اما با این وجود تنها در دو ماه سال جاری در 28 ولایت کشور، 600 قضیه خشونت ثبت شده است.
به گفته‌ی خانم دادس، خشونت‌های خانگی ابعاد روانی نیز دارد و این وزارت به قربانیان خشونت‌های خانگی مشاوره‌هایی نیز ارایه می‌کند.
بیماری گسترده
مسئولان وزارت صحت عامه، بیماری روانی در افغانستان را «مشکل بزرگ» خوانده و تأکید می‌کنند که نزدیک به پنجاه درصد مردم از مشکلات روانی رنج می‌برند و شیوع ویروس کرونا این مشکلات را تشدید کرده است. افزون بر این، براساس معلومات وزارت صحت عامه افغانستان 10 تا 15 درصد مردم این کشور به امراض روانی مبتلا اند و احتیاج به درمان کلینیکی دارند.
وزارت صحت عامه افغانستان برای نخستین بار در سال 2018 تحقیقی در مورد صحت روانی در 16 ولایت افغانستان به همکاری اتحادیه اروپا انجام داد. این تحقیق در ولایات کابل، خوست، پکتیکا، پروان، ننگرهار، نورستان، قندهار، ارزگان، بلخ، جوزجان، بامیان، غزنی، تخار، فراه، هرات و بدخشان انجام شده است.
در این تحقیق با بیش از 12 هزار نفر به شمول کودکان، جوانان و افراد مسن گفت‌وگو شده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که از هر دو افغان یک تن از فشارهای روانی رنج می‌برد و از هر پنج نفر یک تن به دلیل مشکلات روانی در انجام کارهای روزانه با نارسایی روبه‌رو می‌شوند.
آقای سروری میگوید: «باید گفت که این توده‌ی عظیم افراد تا فعلا مریض روانی نیستند ولی به کار خود به درستی رسیدگی نمی‌توانند. اگر به مشکلات آنان رسیدگی نشود و با عوامل آن مبارزه نشود، دیر یا زود این افراد به اختلالات روانی مبتلا خواهند شد.»
به گفته‌ی او، 4.86 درصد از افسردگی، 2.78 درصد از اضطراب، 5.34 درصد از صدمه روانی، 12.20درصد از میزان سوءاستفاده از مواد نشه‌آور به شمول ادویه خواب‌آور و 7.25 درصد از افکار خودکشی رنج می‌برند.
تلاش‌های شبانه روزی راه دور
داکتران صحت روانی به این باورند که امراض روانی یک چالش بزرگ در افغانستان است ولی برای وقایه و تداوی این مرض حکومت به خصوص وزارت صحت عامه کاری انجام نداده است.
شرف‌الدین عظیمی، متخصص امراض روانی میگوید: «متأسفانه هنوز در وزارت صحت عامه افغانستان بخش تداویی امراض روانی جدی گرفته نمی‌شود و این وزارت تنها آمار ارایه می‌کند که این درست نیست.»
این متخصص میگوید که هنوز بیشتر مردم افغانستان فرق بین «مریض روانی» و «دیوانه» را نمی‌دانند، به همین دلیل بسیاری‌ها فکر می‌کنند که هر کسی که مرض روانی داشته باشد، دیوانه است. این رویکرد مشکلات و بیماری‌های روانی را شدت می‌دهد.
این در حالی است که وزارت صحت عامه برای رهنمای و حل مشکلات روانی مردم، به‌تازگی 15 خط مشاوره تلفنی از راه دور را ایجاد کرده است.
بشیر سروری، مسئول بخش صحت روانی وزارت صحت میگوید که هر کدام این خط‌ها روزانه به‌طور متوسط به 10 تا 15 نفر مشاوره روانی ارایه می‌کند.
براساس معلومات وزارت صحت عامه، 30 نفر پشت خط تلفن، 3 نفردر خط آنلاین انترنتی، 425 نفر در کلینیک‌ها و 400 نفر دیگر در کلینیک‌های شخصی به مردم مشاوره‌ی روانی می‌دهند.
نیاز به بسیج همگانی
روان‌شناسان می‌گویند در صورتی که مشکلات و بیماری‌های روانی مردم درمان نشود، نه‌تنها این‌که در بلندمدت به‌شکل امراض جسمانی ظهور می‌کند، بلکه سبب افزایش خشونت خانگی و ناامنی اجتماعی می‌شود.
روان‌شناسان می‌گویند که افراد مبتلا به امراض روانی باید درمان شوند و سایر افراد نیز مواجهه‌ی‌شان را با موارد استرس‌زا کم کنند. به گفته‌ی روان‌شناسان، این افراد باید به سرگرمی‌های سالم و کمک به دیگران پرداخته و از تنهایی نیز خودداری کنند.
دکتر بتول سید حیدری میگوید: «مراقبت از خود، دوستان و خانواده‌ی‌تان می‌تواند در مقابله با استرس به شما کمک کند. کمک به دیگران برای کنارآمدن با استرس می‌تواند جامعه‌ی شما را نیز قوی‌تر کند.»
به گفته‌ی شرف‌الدین عظیمی و دکتر حیدری، داشتن برنامه‌ی روزمره برای جبران کاهش روابط اجتماعی، جلوگیری از یک‌نواخت شدن زندگی، مراقبت از سلامت جسمی، کمک به دیگران، خبرگیری مدام از دوستان و اعضای خانواده، محدودسازی استفاده از رسانه‌ها، تمرکز بر زمان حال و کنار آمدن با آن و داشتن برنامه‌های ورزشی کمک می‌کند که اضطراب و مشکلات روانی کاهش یابد.
شرف‌الدین عظیمی تأکید می‌کند که استفاده‌ی زیاد از رسانه‌ها و بی‌برنامگی فشارها و آسیب‌های جدی روانی در پی دارد: «اخبار منفی، استفاده‌ی زیاد از رسانه‌های اجتماعی با حجم وسیع از اعلان‌‌های فوتی، فقر و بیکاری طبعا سبب فشار روانی می‌شود، مردم عزیزم باید به‌جای این موارد به سرگرمی‌های مفید بپردازند.»
آقای عظیمی همچنان تأکید می‌کند که کرونا بیماری وحشت‌ناک نیست و مراعات نکات بهداشتی نباید ترس‌آور و افراطی شود.