یک روز پس از اعلام پایان فعالیت سازمان داکتران بدون مرز در شفاخانهی ملی صد بستر دشت برچی در غرب شهر کابل، نگرانیها از عدم دسترسی مادران و نوزادان به خدمات صحی در کابل بیشتر شده است و وزارت صحت عامه افغانستان تصمیم تازهی این سازمان را «یک خبر تکاندهنده» میخواند.
حدود یک ماه پس از حملهی مسلحانه بر شفاخانه ملی صد بستر دشت برچی، داکتران بدون مرز دو روز پیش (دوشنبه، 26 جوزا) اعلام کرد که به فعالیتهای خود در این شفاخانه پایان داده است. این سازمان در اعلامیهای گفته است که این تصمیم «ضروری اما دردناک» خود را پس از آن گرفته است که «هیچ اطلاعی در مورد عاملان یا انگیزهی حمله بهدست نیاورده است.»
در 23 ثور امسال مهاجمان مسلح بر شفاخانه ملی صد بستر دشت برچی حمله کردند. در این حمله 25 نفر کشته و 16 نفر دیگر زخمی شدند. 16 مادر، یک قابله، دو کودک هفت و هشت ساله و شش نفر دیگر در میان کشتهشدگان بودند. هنوز عاملان این حمله معلوم نیستند و فرد یا گروهی هم مسئولیت این حمله را تاکنون به عهده نگرفته است.
حکومت افغانستان گروه طالبان را مسئول این حمله میداند اما این گروه نه تنها ادعای حکومت را رد کرده بلکه خود خواهان تحقیق در مورد این حمله شده است. اما ایالات متحده امریکا گروه موسوم به دولت اسلامی یا داعش را عامل این حمله خوانده است.
سازمان داکتران بدون مرز در اعلامیهی تازهی خود نوشته است: «یک ماه پس از این حمله که همهی ما را در شوک قرار داده است، بسیار اندک میدانیم: مسئولیت این حمله را هیچ کسی به عهده نگرفته است، مقامات افغان طالبان – امارت اسلامی افغانستان – را مقصر دانستند که آنها این اتهام را رد و محکوم کردند در حالی که نمایندگان دولتهای خارجی علناً گروههای افراطی مانند دولت اسلامی شاخه خراسان را انگشت نشان کردند.»
این سازمان گفته است که هرچند مسئول این حمله را نمیداند ولی درک میکند که زایشگاه «مستقیما مورد حملهی مخرب و بیهوده به هدف قتل و ترور بیماران، کارمندان صحی و فعالیتهای بشردوستانهی آنها بوده است.» به گفتهی این سازمان، نمیتوان این حمله را بهعنوان یک حادثهی غمانگیز پشت سر گذاشت زیرا هزارهها که در دشت برچی زندگی میکنند، «مکررا مورد هدف چنین حملات قرار گرفتهاند.»
حمله بر بخش زنان و زایمان شفاخانهی ملی صد بستر دشت برچی در غرب کابل تکاندهنده بود و واکنشهای زیادی را خلق کرد. محمد اشرف غنی، رییس جمهور افغانستان پس از وقوع این رویداد شبانه به این شفاخانه رفت و گفت که «در حمله بر شفاخانهی ملی صد بستر دشت برچی، بخشی از جامعهی افغانستان بهصورت هدفمند مورد حمله قرار گرفته است.»
سوالهای بیپاسخ
سه هفته پس از این حملهی تروریستی، داکتران بدون مرز اعلام کرد که هنوز چگونگی انجام این حمله مشخص نشده است و از دولت افغانستان خواست که بهگونهی شفاف این حمله را پیگیری کند. در آن زمان این سازمان گفته بود: «ما باید انگیزه و چگونگی حمله را بدانیم و بفهمیم که عاملان آن کیهایند. ما باید بفهمیم که آیا داکتران بدون مرز، بیماران، کارکنان و امکانات ما هدف بوده یا خیر.»
داکتران بدون مرز در 14 جوزا گفت که نیافتن پاسخ مشخص برای هرکدام این پرسشها، تصمیم این سازمان در مورد آغاز فعالیت مجدد بخش طبی آن را با دشواری مواجه کرده است. اما حالا این سازمان میگوید پاسخی در مورد عاملان این حمله بهدست نیاورده از همین رو به فعالیتهای خود در شفاخانه ملی صد بستر برچی پایان داده است زیرا ممکن است «در آینده نیز حملات مشابه تکرار شود.»
هرچند مقامهای حکومت افغانستان تاکنون پاسخ روشن به سوالات خلقشده در خصوص چگونگی حمله بر این شفاخانه ندادهاند، اما به نظر میرسد که تاکنون هیچ اقدامی برای بررسی چگونگی این حمله از سوی حکومت انجام نشده است. هرچند آقای غنی از بازسازی دوبارهی این شفاخانه در آن زمان سخن زده بود ولی مقامهای حکومت او تلاش کردند تا طالبان را عامل حمله معرفی کنند. آقای غنی به دنبال همین حمله بود که به نیروهای نظامی دستور داد از حالت دفاعی خارج شده و حملات تهاجمی را بالای طالبان آغاز کنند.
وزارت صحت عامه افغانستان نیز میگوید تاکنون در خصوص چگونگی این حمله و عاملان آن معلوماتی را از سوی نهادهای امنیتی دریافت نکرده است و پایان فعالیت داکتران بدون مرز در شفاخانه ملی صد بستر دشت برچی، برای این وزارت «خبر خوش نیست.»
اکمل سمسور، مشاور ارشد رسانهای و سخنگوی وزارت صحت عامه به روزنامه اطلاعات روز گفت که داکتران بدون مرز در این شفاخانه خدمات باکیفیت و خوب عرضه میکرد و این سازمان سالهاست که برای مردم افغانستان خدمت میکند. او گفت: «وزارت صحت عامه کوشش دارد که چطور بتواند ارایه خدماتی را که قبلاً داکتران بدون مرز عرضه میکرد، به همان کیفیت در شفاخانه ملی صد بستر دشت برچی ادامه دهد.»
عتیقالله قاطع، رییس شفاخانه ملی صد بستر دشت برچی نیز میافزاید که داکتران بدون مرز از پنج سال به این طرف در این شفاخانه بخش زایشگاه را به پیش میبردند. او به اطلاعات روز گفت که اکنون نسبت به روشن نبودن هدف حملهکننده، داکتران بدون مرز از پاریس هدایت دریافت کرده و فعالیتهای خود را در این مرکز صحی تعلیق کرده است.
از سوی دیگر کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان میگوید که براساس ادعای داکتران بدون مرز، تحقیقی از سوی حکومت افغانستان در مورد حمله بر شفاخانه ملی صد بستر دشت برچی انجام نشده است و آنچه نگران کننده است، این است که «تحقیق کامل نشده و نتایج آن در اختیار داکتران بدون مرز و مردم افغانستان قرار نگرفته است.»
شهرزاد اکبر، رییس این کمیسیون به روزنامه اطلاعات روز گفت: «نه فقط به این دلیل که روی حق دسترسی شهروندان به صحت تاثیر میگذارد، بلکه چیزی نگران کنندهتر حق دسترسی قربانیان به واقعیت و عدالت است و قربانیان حادثهی دشت برچی حق شان است که بدانند چرا این حمله اتفاق افتاد، آیا یک حملهی هدفمند بر یک اقلیت قومی و مذهبی بود یا به دلیل حضور داکتران بدون مرز یا دلایل دیگر داشت و اینکه عامل آن کی بود و بهخاطر اینکه قربانیان به عدالت دست یابند، چه قدمهای بعدی وجود دارد.»
زهره نوروزی، عضو مجلس نمایندگان افغانستان نیز میگوید که رییس بخش افغانستان داکتران بدون مرز در جلسهای با شماری از اعضای مجلس نمایندگان گفته است که دلیل قطع فعالیتهای این سازمان در شفاخانه صد بستر برچی را بررسی نشدن حمله از سوی ارگانهای امنیتی خوانده است.
او به روزنامه اطلاعات روز گفت که برای نهادهای امنیتی بارها یادآوری شده است که چرا چنین حملاتی رخ میدهد و چرا تدابیر پیشگیرانه انجام نمیشود، اما «به نحوی مسایل همیشگی بود که داعش مسئول آن است، مخالفان مسلح آنرا طرحریزی کرده و این باعث شده است که رویدادها تکرار شود در صورتی که باید جدی برخورد کنند و نگذارند که حوادث ناگوار دیگر رخ دهد.»
وزارت داخله افغانستان اما میگوید که تروریستانی که بر شفاخانهی صد بستر دشت برچی حمله کرده بودند، کشته شدند و حمله بر این شفاخانه، دوام «جنایات تروریستان است.» طارق آرین، سخنگوی این وزارت به اطلاعات روز گفت که افغانستان در حالت جنگ است و در جنگ همه زیر تهدید قرار دارند. او گفت که حکومت و وزارت داخله تلاش دارد جاهایی که زیر تهدید اند را تأمین امنیت کند. آقای آرین گفت که از رییس جمهور تا وزیر داخله در مورد حمله بر شفاخانه صد بستر برچی صحبت کردند و «نتیجهی گپ واضع است که گروههای تروریستی اند.»
او گفت: «ما در حالت جنگ هستیم و در حالت عادی نیستیم که یک رویداد رخ داده باشد. پس از دشت برچی دو جنایت بشری دیگر را در دو مسجد کلان در کابل داشتیم. هدف از معلومات اگر این باشد، نوع رویداد معلوم است و تروریستی، و مسئولیت آنرا گروههای تروریستی دارند. ما با این گروهها در حالت جنگ قرار داریم. تعداد شان رهبران شان در پیش حکومت دستگیر اند و تعداد شان کشته شدهاند. شبکههای کوچک شان زیر کنترل است. این معلومات را ما بار بار شریک ساختهایم.»
پیامد پایان فعالیت داکتران بدون مرز در کابل
سازمان داکتران بدون مرز گفته است که پایان بخشیدن به فعالیت شان در غرب کابل عواقب زیادی برای بیشتر از یک میلیون جمعیت ساکن در این منطقه دارد و «اکثر آنها به جامعه هزاره تعلق دارند که از نظر تاریخی به حاشیه رانده شده و فقیر میباشند.»
تیری الفورت دوفیرجر، رییس عمومی این سازمان بینالمللی بشردوستانه گفته است: «ما میدانستیم که با حضور خود در دشت برچی، خود را به خطر میاندازیم، اما باور نمیکردیم که کسی از آسیبپذیری مطلق زنان که در حالت زایمان بودند، برای از بین بردن آنها و نوزادانشان استفاده کند.»
کمیسیون حقوق بشر افغانستان میگوید حق دسترسی به خدمات صحی یک حق بشری است و افغانستان هنوز یکی از بالاترین آمار مرگومیر مادران و نوزادان را دارد و تصمیم داکتران بدون مرز مبنی بر پایان فعالیت آن در شفاخانه ملی صد بستر دشت برچی روی دسترسی مردم منطقه، شهروندان و خصوصاً مادران به خدمات صحی با کیفیت تاثیر دارد.
شهرزاد اکبر، رییس این کمیسیون گفت: «بار بار حملات تکاندهنده در افغانستان اتفاق افتاده است که یا بررسی نمیشود یا نتایج بررسی در اختیار مردم قرار نمیگیرد یا به موقع قرار نمیگیرد و این فرهنگ معافیت را تقویت میکند و امید قربانیان به عدالت را پایین میآورد. طبعاً روی میزان فعالیت نهادهای خیریه هم تاثیر میگذارد. متأسفانه به دلیل حملات روی نهادهای خیریه که انواع خدمات را ارایه میکنند، در گذشته هم مردم محل متأثر شدند بهخاطریکه از تاثیرات جانبی تروریسم این است امکان فعالیتهای نهادهای خیریه و حقوق بشری را محدود میسازد و باعث میشود که حق بشری مردم به دسترسی به خدمات و معلومات به خطر بیافتد.»
پیش از این نیز کمیسیون حقوق بشر گفته بود که «هدف قراردادن تأسیسات عامه و صحی و اجتماع مردمی را براساس حقوق بشردوستانۀ بینالمللی، بهویژه بر بنیاد کنوانسیونهای چهارگانه ژینو و اساسنامه محکمه جزایی بینالمللی، از مصداقهای آشکار جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت» خوانده و گفته بود که از دولت خواهان شناسایی عاملان و تعقیب عدلی آنها، نیز محاکمه افراد قبلاً دستگیرشده است که متهم به جنایات جنگیاند.
زهره نوروزی، عضو مجلس نمایندگان افغانستان هم میگوید که پایان فعالیت داکتران بدون مرز در ساحهای که مردم زیر خط فقر زندگی میکنند و به وجود چنین نهادهایی، بهویژه در بخص صحت نیاز دارند، «لطمهای کلانی را وارد میکند و در چند روزی که شفاخانهی ملی صد بستر دشت برچی بسته است، مردم با مشکلات زیاد مواجه شدهاند.»
خبر پایان یافتن فعالیت داکتران بدون مرز در غرب کابل واکنشهای زیادی را در جامعه برانگیخته است. سیما سمر، نمایندهی ویژه رییسجمهور و وزیر دولت در امور حقوق بشر و روابط بینالمللی در تویتی گفته است که از تصمیم داکتران بدون مرز متأثر شده است. او نوشته است: «قطع رابطه داکتران بدون مرز با شفاخانه دشت برچی ضربه کلان برای حق دسترسی به خدمات صحی باکیفیت است و این عمل نشاندهندهی واقعیت تلخ است که زنان بیشتر قربانی منازعه و تحرکات تروریستی میشوند.»
نرگس نهان، وزیر پیشین معاون و صنایع افغانستان نیز گفته است: «تقاضا داریم و امیدواریم مسئولین داکتران بدون مرز تصمیم قطع رابطه با شفاخانه دشت برچی را تجدید نظر نمایند چون متضررین این تصمیم فقط مردم عام و بیچاره مخصوصاً زنان استند.»
Top of FormBottom of Formاکمل سمسور، سخنگوی وزارت صحت عامه افغانستان میافزاید که کوشش وزارت صحت عامه این است که داکتران بدون مرز خدمات خود را عرضه کند. او گفت که این وزارت با رهبری این سازمان صحبت کرده اما تاکنون به نتیجه نرسیده است. او گفت: «قرار است که رییس کل سازمان داکتران بدون مرز به افغانستان سفر داشته باشد. وقتی آنها آمدند، رهبری وزارت صحت عامه صحبتهایی را همرای او خواهند داشت و کوشش وزارت صحت عامه این است که سازمان داکتران بدون مرز خدمات خود را عرضه کند.»
عتیق الله قاطع، رییس شفاخانه ملی صد بستر دشت برچی نیز میگوید که با نماینده داکتران بدون مرز صحبت کرده و نگرانی مردم و شفاخانه را با آنان شریک کرده است. او گفت: «گفتم امیدوارم دوباره برگردید. یکونیم میلیون نفوس است. هفته آینده همرای رییس عمومی آنان ملاقات دارم. نگرانیها را شریک میکنم.»
سازمان داکتران بدون مرز از سال 1980 میلادی به این طرف در افغانستان فعالیت دارد. در این مدت این سازمان 70 کارمندش را از دست داده اما فعالیتهایش در ولایتهای هلمند، هرات، قندهار، خوست و قندوز هنوز ادامه دارد. داکتران بدون مرز در شفاخانهی ملی صد بستر دشت برچی حدود 350 کارمند استخدام کرده و با داشتن امکانات زیاد صحی، برای مادران و نوزادان خدمات صحی رایگان را در این مرکز ارایه میکرد. در این شفاخانه بهطور اوسط بین 40 تا 60 ولادت در شبانه روز انجام میشده است. مادران از ساحات مختلف شهر کابل از جمله ساحات ولسوالی پغمان، کمپنی، دشت برچی، دارالامان و دیگر نقاط شهر کابل و ولایات برای ولادت به این شفاخانه مراجعه میکردند.