نهادهای ناظر بر انتخابات، نظارت گسترده و بی‌طرفانه از انتخابات را یگانه تضمین برای شفافیت و قابل قبول‌بودن نتیجه‌ی انتخابات می‌دانند، اما این نهادها و کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی با ابراز نگرانی از وضعیت وخیم امنیتی در کشور، می‌گویند که ناامنی چالش اصلی در برابر نظارت از انتخابات است که نمی‌گذارد انتخابات به‌ٌطور وسیع نظارت شود.
چمن‌شاه اعتمادی. رییس دارالانشای کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی در گفت‌وگو با اطلاعات روز می‌گوید که با توجه به وضعیت خراب امنیتی، انتخابات ریاست‌جمهوری ششم میزان به‌صورت مطلوب و آن‌طور که مورد پسند کمیسیون‌های انتخاباتی و مردم افغانستان باشد، نظارت نخواهد شد.
اما کمیسیون مستقل انتخابات اطمینان می‌دهد که از انتخابات پیش‌رو همانند گذشته نظارت خواهد شد و این کمیسیون در تلاش است که زمینه‌ی نظارت بهتر از انتخابات را برای نهادهای داخلی و بین‌المللی فراهم کند. براساس آخرین آمار این کمیسیون، تا کنون 115 نهاد ناظر داخلی و خارجی به‌شمول احزاب سیاسی، رسانه‌ها و نامزدان انتخابات اعتبارنامه نظارت از انتخابات دریافت کرده و 106 هزار ناظر برای نظارت از انتخابات ثبت شده است.
آمار کمیسیون مستقل انتخابات نشان می‌دهد که ۴۳۱ مرکز رأیدهی به‌دلیل مشکلات امنیتی مسدود خواهد بود. اما گزارش رسانه‌ها و اظهارات یک عضو کمیسیون مستقل انتخابات نشان می‌دهد که مراکز بسته بیش‌تر از این تعداد خواهد بود. اخیرا مقام‌های محلی ولایت‌های هرات، فراه، غور و بادغیس در غرب کشور گفتند که به‌دلیل تهدیدهای امنیتی در ۲۹۰ مرکز رأیدهی در این ولایت امکان برگزاری انتخابات وجود ندارد. همچنان چند روز پیش مولانا عبدالله، یک عضو کمیسیون مستقل انتخابات گفت که اطلاعات کمیسیون انتخابات در مورد مراکز مسدود در سطح کشور غیرواقعی است. افزون به مراکز مسدود، آمارهای کمیسیون مستقل انتخابات نشان می‌دهد که ۶۷۵ مرکز رأیدهی با تهدیدات بلند امنیتی و ۹۰۷ مرکز با تهدید پایین امنیتی مواجه است.
باتوجه به این وضع و افزایش جنگ و ناامنی و تهدید طالبان مبنی به هدف قراردادن انتخابات، نهادهای ناظر بر انتخابات و کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی می‌گویند که ناامنی زمینه‌ی نظارت وسیع و مطلوب از انتخابات را ناممکن می‌سازد.
عزیز رفیعی، رییس مجتمع جامعه مدنی افغانستان (مجما) در صحبت با اطلاعات روز ناامنی را یکی از چالش‌های اصلی نظارت از انتخابات می‌داند و می‌گوید که اگر امنیت تا روز انتخابات بهبود یابد، شاید از انتخابات بهتر نظارت شود. آقای رفیعی می‌افزاید که تا کنون نهاد مجموعا چهارهزار و 100 ناظر را ثبت و راجستر کرده و قرار است این شمار را به چهار هزار 700 ناظر بالا ببرد تا بتواند در 23 ولایت از انتخابات نظارت کند: «آنچه که خیلی مایه‌ی نگرانی است، بحث امنیت است، چون ناظران افراد ملکی و بدون محافظ هستند، مشکل جدی‌شان مسأله حفظ جان‌شان است. نه تنها مراکز رأیدهی، بلکه ناامنی در مسیرهای منتهی به مراکز رأیدهی یک چالش بسیار بزرگ است.»
تیفا: حکومت مداخله می‌کنند و ناظران نامزدان خود مخل انتخابات‌اند
دو نهاد ناظر داخلی (فیفا و تیفا) که از تجربه‌ی کافی در افغانستان برخوردار است و انتخابات‌های گذشته را با هزاران ناظر نظارت می‌کردند، امسال به‌دلیل مشکلات مالی و عدم حمایت نهادهای بین‌المللی، نمی‌توانند همانند سال‌های گذشته از انتخابات نظارت کنند.
گزارش اطلاعات روز در مورد چالش‌های نظارت از انتخابات را این‌جا بخوانید:
هرچند کمیسیون مستقل انتخابات آمار نهادهای ناظر را 115 و شمار ناظران را 106 هزار نفر می‌گویند، اما برخی از نهادهای ناظر داخلی به این آمار به دیده‌ی شک می‌نگرند و به‌عنوان نمونه می‌گویند باتوجه به وضعیت وخیم امنیتی، ناظران نهادهای خارجی نمی‌توانند از دفاترشان خارج شوند، آنان چگونه از انتخابات نظارت خواهند کرد. این نهادها همچنان می‌گویند که جامعه‌ی جهانی قصدا نمی‌خواهد که از انتخابات ریاست‌جمهوری 1398 نظارت شود، از این‌رو برخی از نهادهای با تجربه داخلی را حمایت نکرد.
نعیم ایوب‌زاده، رییس بنیاد انتخابات شفاف افغانستان (تیفا) در گفت‌وگو با اطلاعات روز می‌گوید که شمار عمده‌ی ناظران، ناظران احزاب سیاسی و نامزدان انتخابات‌اند که در امر نظارت از انتخابات ممد واقع نمی‌شود. به گفته‌ی او، این ناظران با دو مشکل مواجه‌اند؛ نخست این‌که آنان آموزش ندیده‌اند و دوم این‌که آنان پیش از آن که نظارت بکنند، جنجال خلق می‌کنند و در مراکز رأیدهی به نفع نامزدان مورد نظرشان مداخله می‌کنند: «ما این را خطرناک می‌بینیم.»
از سوی هم آقای ایوب‌زاده می‌گوید که بزرگ‌ترین یافته‌ی نظارتی نهاد تیفا این است که حکومت در امر انتخابات مداخله می‌کند و شماری از کارمندان عملیاتی کمیسیون وابسته به‌حکومت‌اند: «این موضوعات ما را شدیدا نگران کرده است. اگر قرار باشد که جلوی آن گرفته نشود، کسی که در رأس حکومت است به‌راحتی می‌تواند پروسه را به نفع خود مهندسی کند.»
از سوی هم در گذشته برخی از مشکلات انتخابات در ولسوالی‌ها و روستاها ناشی از رقابت‌های ناسالم میان هواداران نامزدان و بعضا تنظیم‌ها و افراد مسلح غیرمسئول هوادار نامزدان بود. طوری‌که افراد مسلح هوادار یک نامزد با ناامن کردن مراکز رأیدهی دست به تقلب می‌زدند و هواداران نامزدان دیگر را از حق رأی‌شان محروم می‌کردند. عزیز رفیعی با اشاره به این موضوع می‌گوید از آن‌جایی که انتخابات تا کنون در افغانستان نهادینه نشده است، نگرانی ما این است که اختلاف میان نامزدان وضعیت را به بحران ببرد.
کمیسیون رسیدگی شکایت‌های انتخاباتی: ناظران استخدام می‌شود و از انتخابات نظارت می‌کنیم
یکی از نهادهای دولتی داخلی مهم که از انتخابات نظارت می‌کند، کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی است. این کمیسیون، انتخابات‌های گذشته را با بیش‌تر از پنج‌هزار ناظر نظارت می‌کرد. امسال استخدام ناظران و ناظمان این کمیسیون به‌دلیل تأخیر در تخصیص بودجه نظارت از انتخابات، به تأخیر مواجه شده و چندی پیش نگرانی‌های در این مورد مطرح شده بود.
اکنون رییس دارالانشای کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی می‌گوید که که در حال حاضر استخدام ناظران این کمیسیون با مشکلی روبه‌رو نیست و تا روز انتخابات ناظران استخدام و از انتخابات نظارت خواهند کرد.
آقای اعتمادی می‌گوید: «قاعدا استخدام ناظران از وقتش نگذشته است. اگر پروسه استخدام سه-چهار روز پیش از انتخابات تکمیل شود و ناظران آموزش ببیند، دیگر هیچ مشکلی ندارند. ناظران فقط برای روز انتخابات هستند و صرف انتخابات را نظارت می‌کنند. شکایت‌های مردم را جمع‌آوری می‌کنند. گزارش‌ها از چشم‌دیدهای خود و شکایت‌های مردم را به‌صورت مستند تهیه و به کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی می‌فرستند.»