کمیسیون مستقل شکایات انتخاباتی افغانستان در پایان مهلت سه‌روزه‌ی قانونی برای ثبت شکایت در خصوص نتایج ابتدایی انتخابات ریاست‌جمهوری اعلام کرد که بیش از 16 هزار شکایت از سوی دسته‌های انتخاباتی دریافت کرده است. اکنون مقام‌های این کمیسیون می‌گویند که روند دسته‌بندی شکایات در 13 از ولایت آغاز و در 21 ولایت دیگر در روزهای آینده شروع خواهد شد.
زهره بیان شینواری، رییس این کمیسیون پنج‌شنبه‌ی هفته گذشته در یک نشست خبری اعلام کرد که کمیسیون شکایات انتخاباتی در سه روز حدود 16 هزار و 500 شکایت دریافت کرده است. او افزود که این ارقام نهایی نیست و قابل تغییر میباشد.
رییس کمیسیون شکایات انتخاباتی گفت که حدود 14 هزار شکایت در 33 ولایت و حدود دو هزار و 300 شکایت دیگر در دفتر ولایتی این کمیسیون در کابل ثبت شده است. او گفت که بیش‌تر دسته‌های انتخاباتی شکایات و اعتراض‌های خود را نسبت به نتایج ابتدایی انتخابات ثبت کرده‌اند.
براساس معلومات کمیسیون شکایات انتخاباتی، دسته‌ی انتخاباتی ثبات و همگرایی به رهبری عبدالله عبدالله حدود هشت‌هزار شکایت، دسته‌ی انتخاباتی صلح و عدالت اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار در حدود چهارهزار و 400 شکایت، دسته‌ی انتخاباتی دولت‌ساز به رهبری رییس جمهور غنی بیش از سه‌هزار شکایت و دسته‌ی انتخاباتی امنیت و عدالت به رهبری رحمت‌الله نبیل 15 شکایت درج کرده‌اند.
کمیسیون شکایات انتخاباتی پس از آن از دریافت هزاران شکایت خبر داده که کمیسیون مستقل انتخابات در اول جدی نتایج ابتدایی انتخابات ریاست‌جمهوری را اعلام کرد. براساس این نتایج، محمداشرف غنی با کسب 50.64 درصد کل آرا برنده شناخته شده و عبدالله عبدالله رقیب او 39.52 درصد آرا را کسب کرده است.
اعلام نتایج ابتدایی انتخابات ریاست‌جمهوری با واکنش‌های جدی شماری از دسته‌های انتخاباتی مواجه شده و آن را غیر قابل قبول خوانده‌اند. ثبات و همگرایی، صلح و عدالت اسلامی، امنیت و عدالت و چند دسته‌ی دیگر انتخاباتی گفته‌اند که نتیجه ابتدایی را قبول ندارند، زیرا کمیسیون انتخابات آرای تقلبی و جنجالی را جدا نکرده است. این دسته‌ی انتخاباتی اکنون همه چشم به کمیسیون شکایات انتخاباتی دوخته‌اند تا به شکایات آنان به‌صورت بی‌طرفانه رسیدگی کند.
از سوی هم محمدقاسم الیاسی، منشی و سخن‌گوی کمیسیون شکایات انتخابات در نشست خبری روز پنچ‌شنبه هفته گذشته گفت که ثبت حجم کلانی از شکایات و اعتراضات در دفتر مرکزی کمیسیون شکایات انتخاباتی دور از تصور این کمیسیون بود. او گفت: «زیرا این شکایات در دفتر مرکزی ثبت شده، روند ارسال آن به ولایات زمان‌گیر خواهد بود، اما با آن هم کمیسیون مستقل شکایات انتخاباتی از آمادگی‌های خوبی برخوردار میباشد.»
نتیجه‌ی جنجالی
نتیجه‌ی ابتدایی انتخابات ریاست‌جمهوری ششم میزان در حالی اعلام شد که اختلاف بر سر حدود 300 هزار رای میان شماری از دسته‌های انتخاباتی و کمیسیون انتخابات پایان نیافته بود. این دسته‌های انتخاباتی حدود 300 هزار رای را باطل می‌خوانند و مدعی‌اند که همین آرا اشرف غنی را برنده ساخته است. اما کمیسیون انتخابات گفته است که این آرا اعتبار دارد.
از میان حدود 300 هزار رای اختلافی، 102 هزار و 12 رای خارج از زمان رسمی رای‌دهی است و بیش از 137 هزار رای دیگر از سوی شرکت آلمانی درملوگ قرنطین شده بود. دسته‌های انتخاباتی این آرا را باطل می‌دانند، اما کمیسیون انتخابات گفته است که این آرا در نتیجه مشکل تخنیکی به‌وجود آمده، اما آرای معتبر است.
اختلاف بر سر این آرا هفته‌ها طول کشید و میانجی‌گری کمیسیون شکایات انتخاباتی نیز پیش از اعلام نتیجه گره‌گشا نشد. پس از اعلام نتیجه اکنون دسته‌های انتخاباتی هزاران شکایت را در کمیسیون شکایات ثبت کرده و از این نهاد می‌خواهند تا آرای پاک را از ناپاک جدا کند.
علاوه بر دسته‌های انتخاباتی، مولانا محمد عبدالله، یک عضو کمیسیون انتخابات نیز از اعلام نتیجه ناراض است و میگوید که در نتایج ابتدایی انتخابات، آمار صدها فورمه غیرقانونی، آمار آرای خارج از زمان رسمی رای‌دهی، آمار محلات بازشماری‌نشده و نیز فورمه‌هایی که صندوق‌های‌شان «مفقود» است، در جمع آرای پاک و قانونی گنجانیده شده است. مولانا عبدالله در نامه‌ای از کمیسیون شکایات انتخاباتی خواسته است که با حفظ استقلالیت، بی‌طرفی و رعایت قانون انتخابات، لوایح و طرزالعمل‌های نافذ در جداسازی آرای پاک از ناپاک، منصفانه عمل کند.
امرالله صالح، معاون اول دسته‌ی انتخاباتی دولت‌ساز نیز از نتیجه ابتدایی شاکی است هرچند که تیم انتخاباتی که او در آن معاون است، برنده شده است. آقای صالح در یک نشست خبری از ثبت سه‌هزار و 761 شکایت در کمیسیون شکایات انتخاتی توسط دسته‌ی انتخاباتی دولت‌ساز خبر داد و گفت که چهار درصد رای دولت‌ساز گم است.
از سوی هم محمد کریم خلیلی، رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان و از متحدان سیاسی عبدالله عبدالله از کمیسیون شکایات انتخاباتی خواسته است تا نتایج ابتدایی انتخابات را که از سوی کمیسیون انتخابات اعلام شده، تأیید نکند. او با بیان این‌که کمیسیون شکایات نباید پا جای پای کمیسیون انتخابات بگذارد، گفته است تایید نتایج ابتدایی این انتخابات توسط کمیسیون شکایات انتخاباتی، گام‌گذاشتن به «بی‌عزتی» این کمیسیون میباشد.
این اختلافات و ادعاهای ضد و نقیض دسته‌های انتخاباتی و بی‌اعتمادی آنان نسبت به کمیسیون انتخابات کار کمیسیون شکایات انتخاباتی را نیز با دشواری مواجه کرده است. کمیسیون شکایات انتخاباتی به مثابه‌ی محکمه‌ی انتخاباتی باید به شکایات به‌گونه‌ی شفاف و بی‌طرفانه رسیدگی کرده و عدالت انتخاباتی را تأمین کند.
بررسی شکایات
براساس گفته‌های اعضای این کمیسیون، 85 درصد این شکایات در دفتر مرکزی کمیسیون شکایات در کابل ثبت شده و پس به ولایات فرستاده می‌شود. مطابق بند 3 ماده 91 قانون انتخابات، کمیسیون‌های ولایتی شکایات انتخاباتی مکلف‌اند در مدت 15 روز کاری پس از ختم زمان ثبت شکایات و اعتراضات، نتایج بررسی‌های خود را نهایی و منتشر کنند. هرگاه شکایت و یا اعتراض مستند نباشد، از سوی کمیسیون شکایات مسترد خواهد شد.
پس از 15 روز دفترهای ولایتی کمیسیون شکایات انتخاباتی تصامیم خود در مورد شکایات را با طرفین قضایا شریک می‌کنند و در صورتی که شاکی و معترض به این تصامیم قناعت نداشته باشند، می‌توانند در مطابقت با قانون استیناف‌خواهی کنند. مطابق قانون انتخابات، شکایات استینافی در مدت 15 روز کاری در دفتر مرکزی کمیسیون شکایات انتخاباتی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
زهره بیان شینواری، رییس کمیسیون شکایات انتخاباتی گفته است که اعضای این کمیسیون «در کمال صداقت و ایمان‌داری، به‌صورت بی‌طرفانه به تمام شکایات و اعتراضات، مطابق قانون و طرزالعمل‌های انتخاباتی رسیدگی می‌کند.»
به‌تازگی کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان در یک یادداشت تویتری از کمیسیون شکایات انتخاباتی خواسته است که در زمان معین قانونی کار خود را «به‌منظور بررسی شفاف، عادلانه و قانونی شکایات به درستی به انجام برساند تا اراده‌ی مردم در شکل‌دهی حکومت جدید تجلی عملی یابد.»
با توجه به حجم گسترده‌ی شکایات و تنش‌های سیاسی میان دسته‌های انتخاباتی و کمیسیون انتخابات، نیاز است تا کمیسیون شکایات انتخاباتی به‌گونه‌ی مستقل و شفاف به شکایات رسیدگی کنند. نهادهای ناظر بر روند انتخابات نیز می‌گویند این کمیسیون اگر به‌گونه‌ی بی‌طرفانه و دقیق کارشان را انجام ندهند، پیامد تصامیم این کمیسیون برای افغانستان می‌تواند نگران‌کننده باشد.
محمدیوسف رشید، رییس اجرایی فیفا یا موسسه انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان به این باور است که از لحاظ کمی شکایات یک رقم درشت را تشکیل می‌دهد و رسیدگی به آن در یک فرصتی که در آن عدالت و شفافیت تأمین شود، کارهای میدانی انجام شود و یا صندوق‌ها دوباره باز شود، از لحاظ زمانی ممکن است انجام تمام این کارها برای کمیسیون شکایات مسیر نباشد. او به اطلاعات روز گفت اگر سطح اعتراض بر فیصله‌های دفترهای ولایتی کمیسیون شکایات بالا باشد، برای دفتر مرکزی این کمیسیون دشوار است که به اعتراض بر فیصله‌های دفترهای ولایتی رسیدگی کند.
رییس اجرایی فیفا افزود که از سخنان اعضای کمیسیون شکایات برمی‌آید که این کمیسیون ظرفیت بالای تخنیکی برای حجم زیاد شکایات داشته باشد. او گفت که رهبری کمیسیون شکایات در جلسه‌ای با فیفا گفته‌اند که در ولایاتی که شکایات بیش‌تر ثبت شده است، کمیسیون از دفتر مرکزی تیم تخینیکی را از کابل به ولایات می‌فرستد و اگر این وعده عملی شود، مقداری کمک می‌کند که «کمیسیون‌های ولایتی زودتر به فیصله و نتیجه برسند.»
زبیر حبیب‌زاده، سخن‌گوی تیفا یا بنیاد انتخابات شفاف افغانستان نیز معتقد است که کمیسیون شکایات انتخاباتی ممکن برای بررسی شکایات ثبت‌شده به‌صورت بی‌طرفانه با چالش زمانی روبه‌رو شود. علاوه‌براین فشارهای سیاسی که بر کمیسیون انتخابات حاکم شده بود، ممکن است در جریان بررسی شکایات بر کمیسیون شکایات نیز وضع شود. او به اطلاعات روز گفت: «این می‌تواند روند را بیش‌تر به درازا بکشد تا این‌ها نتوانند به تمامی موارد به‌صورت مستقلانه رسیدگی کنند.»
چمن‌شاه اعتمادی، رییس دبیرخانه کمیسیون شکایات انتخاباتی اما میگوید که هرچند حجم شکایات زیاد است، اما عمدتا شکایات مشابه است و این امر کار تحلیل و بررسی را آسان می‌کند. به گفته‌ی او، کمیسیون شکایات تلاش می‌کند از نیروی موجود و ظرفیتی که دارد، «استفاده مطلوب» کرده و مشکلات را رفع کند.
رییس دبیرخانه کمیسیون شکایات انتخاباتی به اطلاعات روز گفت که احتمال دارد این کمیسیون در جمع‌بندی کارش با تأخیر روبه‌رو شود، چون رسیدگی کامل و جامع به شکایات زمان‌بر است و کمیسیون شکایات نمی‌تواند دقت را فدای سرعت کند.
آقای اعتمادی در این مورد گفت: «تلاش ما بسیج همه امکانات برای بررسی و ختم پروسه در وقت معین است اما تا هنوز زوایای شکایات واضح نیست، لذا قاطعانه گفته نمی‌توانیم که در یک ماه تمام می‌شود یا نه. در جریان پروسیس شکایات بیش‌تر نمایان خواهد شد که چقدر وقت لازم است.»
نهادهای ناظر بر روند انتخابات از اعمال فشار سیاسی بر کمیسیون شکایات انتخاباتی در جریان رسیدگی به شکایات و قضایا ابراز نگرانی می‌کنند. این نگرانی بیش‌تر ناشی از آن است که کمیسیون انتخابات پیش از اعلام نتایج ابتدایی با فشارهای سیاسی زیاد مواجه بود و در یک مورد نتوانست در هفت ولایت برای چند هفته روند بازشماری و تفتیش آرا را انجام دهد.
حالا این گمانه وجود دارد که دسته‌های انتخاباتی بر کمیسیون شکایات نیز فشار وارد کنند تا این کمیسیون به خواسته‌های‌شان عمل کند. هرچند پیش از این اعضای این کمیسیون گفته‌اند که به‌گونه‌ی مستقل و بی‌طرفانه عمل می‌کنند و زیر بار فشارهای سیاسی نمی‌روند.
رییس دبیر خانه این کمیسیون نیز می‌افزاید که «با توجه به نقدهای که وجود دارد، کمیسیون شکایات انتخاباتی تلاش می‌کند در چوکات قانون و طرزالعمل‌ها عمل کند. مطالبات تیمی و گروهی ممکن وجود داشته باشد ولی برای کمیسیون قانون و معیارهای مشخص خط قرمز است و عدول از آن را جایز نمی‌داند.»