در حالی‌که همه با گرسنگی که بحران کرونا در افغانستان به بار آورده مبارزه می‌کنند، دولت و رضاکاران اجتماعی با راه‌اندازی کمپین‌های جمع‌آوری کمک در تلاش تأمین مواد خوراکی مورد ضرورت فوری شهروندان نیازمند هستند. در این میان کمپینی برای جلوگیری از به میان‌آمدن شکاف اجتماعی – آموزشی نیز راه‌اندازی شده است.
هرچند این کمپین نام مشخصی تا کنون ندارد، اما هدف آن حمایت از آموزش است که برای تأمین نیازهای آموزشی دانش‌آموزان و کودکان کار از سوی «بنیاد خیریه مدیران» راه‌اندازی شده است. کمیل محسنی، مؤسس مجتمع آموزش اکادمی مدیران و از مسئولان این کمپین به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که او و دیگر دوستانش همواره در تلاش فراهم‌آوری زمینه‌ی آموزش برای کودکان کار بوده‌اند، تا به این ترتیب بتوانند با فقر علمی در کشور مبارزه کنند.
به گفته‌ی محسنی، شیوع کرونا روند عادی آموزش را در سراسر کشور مختل کرده و تطبیق طرح آموزش از راه دور برای همه مردم ممکن نیست و این سبب ایجاد یک شکاف اجتماعی – آموزشی بین دانش‌آموزانی که دسترسی به مواد آموزشی دارند و آنانی که دسترسی ندارند، شده است.
آقای محسنی می‌گوید که «بنیاد خیریه مدیران» در نظر دارد که با حمایت از کودکان بیش‌تر، در راستای کم‌کردن فاصله میان دانش‌آموزان کاری کرده باشد و کودکان بیش‌تر را تحت پوشش قرار دهد: «در طی سال گذشته و از طریق بنیاد خیریه مدیران برای بیش‌تر از 100 کودک کار زمینه‌ی آموزش را فراهم کردیم. اکنون ما تحت روند استعدادیابی قصد داریم تعداد کودکان کار را که مستعد یادگیری‌اند بیش‌تر کنیم.»
حمایت از آموزش کودکان کار چگونه است؟
براساس طرح حمایت از آموزش کودکان کار بنیاد خیریه مدیران، تمام مخارج و هزینه‌های آموزشی کودکان کار و میزان درآمد آنان از سوی بنیاد خیریه مدیران به خانواده‌های‌شان پرداخت می‌شود تا خانواده‌های کودکان کار به کودکان‌شان اجازه‌ی فراگیری آموزش را دهند. طرح حمایت از آموزش کودکان کار سال گذشته از سوی این نهاد راه‌اندازی شد، اما اکنون برای جلب حمایت از آموزش کودکان بیش‌تر، کمپین جمع‌آوری کمک «برای آموزش» راه‌اندازی شده است.
کمیل محسنی می‌گوید که برای مبارزه با بی‌سوادی، هرچند آنان مواد درسی و زمینه‌ی آموزش آنلاین را بهصورت رایگان فراهم کرده‌اند، اما بسنده نیست: «ما با یک شرکت انترنتی قرارداد بسته‌ایم تا انترنت بهصورت رایگان برای دانش‌آموزان فراهم شود، اما این به تنهای برای ما مقدور نیست.»
آقای محسنی توضیح می‌دهد که دانش‌آموزان باید مواد درسی و سیمکارت را از بنیاد خیریه مدیران و اکادمی مدیران دریافت کنند و برای ارتقاء سطح آموزش در کورس‌های انلاین آموزشی شرکت کنند و نیاز است که از این روند حمایت شود تا کودکان بیش‌تر از آن استفاده بتوانند.
بسته‌بودن مکاتب
به دنبال شیوع کرونا در جهان، مکاتب و دانشگاه‌ها برای پیش‌گیری از این ویروس بسته شد. طبق گزارش سازمان ملل، 166 كشور مکاتب و دانشگاه‌های‌شان را برای محدودكردن گسترش این ویروس بسته‌اند. در افغانستان نیز شیوع کرونا سبب شد که دروازه تمام مکاتب، مراکز تعلیمات مذهبی و دانشگاه‌ها پیش از آغاز سال تعلیمی و تحصیلی به‌روی هزاران دانش‌آموز و دانشجو بسته شود.
وزارت معارف افغانستان در 24 حوت 1398 تصمیم گرفت که سال آموزشی 1399 را تا روشن‌شدن وضعیت اضطرار صحی و به درخواست وزارت صحت عامه به حالت تعطیل درآورد، اما به دنبال به درازا کشیده‌شدن حالت اضطرار صحی، وزارت معارف با شعار «تعلیم ادامه دارد» در هفته اول ماه حمل 1399 طرح بدیل آموزش حضوری (آموزش از راه دور) را به حکومت ارایه کرد.
طرح آموزش از راه دور
براساس این طرح وزارت معارف، در زمان تعطیلات زمینه‌ی آموزش از راه دور برای دانش‌آموزان تمامی دوره‌های تعلیمی (تعلمیات عمومی، تعلمیات اسلامی، سوادآموزی، تربیه معلم، اطفال خارج از مکتب و اطفال عودت‌کننده و بی‌جاشده‌های داخلی) از طریق تلویزیون‌ها، رادیوها، اپلیکیشن‌ها (برنامه‌های نرم‌افزاری) و تهیه‌ی مواد چاپی فراهم می‌شود.
در این طرح آمده است که وزارت معارف با همکاری تلویزیون‌های دولتی در مرکز و ولایات و شماری از تلویزیون‌های خصوصی این طرح را با استفاده از سه روش آموزشی شامل (خودآموزی، تدریس از راه دور و تدریس در تجمعات بسیار کوچک با رعایت رهنمودهای بهداشتی وزارت صحت عامه)، اجرا می‌کند.
در طرح بدیل آموزشی وزارت معارف، مضامین نصاب درسی مکاتب به دو بخش «مضامین خودآموز یا علوم اجتماعی» و «مضامین ساینسی» تقسیم شده است. مضامین علوم اجتماعی از طریق رادیوها تدریس می‌شود ومضامین ساینسی که که نیاز به تدریس حضوری معلم دارند، از طریق تلویزیون‌ها تدریس می‌شود.
آموزش از راه دور در افغانستان و به‌خصوص برای وزرات معارف افغانستان پدیده‌ی تازه نیست. اولین برنامه‌های آموزشی از راه دور در سال 1348 آغاز شد. این برنامه مختص بزرگ‌سالان بود و از طریق رادیو پخش می‌شد.
با تکمیل‌شدن پروژه‌ی تلویزیون در آخر حکومت محمد داوود (در سال 1357)، برنامه‌ی آموزش از راه دور از طریق تلویزیون روزانه برای یک ساعت نشر می‌شد. این آموزش مختص بزرگ‌سالان بوده است. اما در جریان جنگ‌های داخلی دهه 70 و به تعقیب آن آغاز رژیم طالبانی این برنامه آموزشی به کلی متوقف شد.
بار دیگر در سال 1383، ریاست رادیو تلویزیون تعلیمی و تربیتی با کمک مالی کشور ایتالیا و همکاری تخنیکی سازمان یونسکو نشرات تعلیمی خود را دوباره آغاز کرد.
اکنون این نهاد خدمات بدیل آموزشی را به سطح ملی تهیه می‌کند. در یک ماه گذشته، ریاست رادیو تلویزیون تعلیمی و تربیتی توانست برای تعداد محدود از مضامین درسی تعلیمات عمومی (از صنف اول تا دوازهم) مواد آموزشی دیجیتالی برای آموزش از راه دور تهیه کند.
مواد اموزشی شامل ویدیوکلیپ‌های درسی برای مضامین تعلیمات اسلامی، دری، ریاضی، زبان انگلیسی دوره ابتداییه، فیزیک، کیمیا و بیولوژی دوره‌های متوسطه و ثانوی می‌شود که برمبنای نصاب تعلیمی، کتاب‌های درسی مکاتب و کتاب‌های رهنمای معلم تولید شده‌اند. هر کلیپ ویدیویی به ترتیب سال (صنف) درسی، مضمون یا کتاب درسی، و شماره و صفحه درس آماده شده است. این مواد از طریق کانال یوتیوب و صفحه اینترنتی وزارت معارف قابل دسترس است.
اما مواد آموزشی برای مضامین اجتماعیات، جغرافیه و تاریخ تا تعلیمات مدنی، زبان عربی و پشتو هنوز آماده نشده‌اند و به همین ترتیب برنامه آموزشی از راه دور برای بخش سوادآموزی نیز هنوز آماده نیست.
نگرنی از محرومیت از آموزش
در کنار این و بنابر معلومات وزارت معارف، طرح آموزش از راه دور طرح آموزش تقویتی است و به‌دلیل مشکلاتی چون نبود برق دوامدار حدود 60 درصد دانش‌آموزان را تحت پوشش قرار می‌دهد.
این در حالی است که براساس یک تحقیق دیدبان شفافیت افغانستان که در سال گذشته انجام شده، 65 درصد شهروندان افغانستان به دلیل نبود یک ساختار موثر حکومت‌داری در بخش انرژی از دسترسی به برق محروم‌اند. از طرفی، فقر و ضعف اقتصادی مشکلات دیگر است که سبب شده تا عموم مردم به خدمات انترنتی و وسایل الکترونیکی دسترسی نداشته باشند.
این عوامل میزان دسترسی دانش‌آموزان و دانشجویان به مواد آموزشی را شدیدا متأثر کرده و مانع جدی برای عملی‌سازی طرح آموزش از راه دور شده است. با آن‌که در وضعیت کنونی طرح آموزش از راه دور منجر به ایجاد شکاف اجتماعی آموزشی در افغانستان می‌شود، اما کارشناسان حوزه‌ی آموزش و پرورش می‌گویند که برای جلوگیری از بدترشدن اوضاع باید برای عملی‌کردن طرح آموزش از راه دور از هر طریق ممکن تلاش شود.
محمدعلی اخلاقی، نماینده مردم در مجلس می‌گوید با آن‌که طرح آموزش از راه دور صددرصد دانش‌آموزان و دانشجویان را تحت پوشش قرار داده نمی‌تواند و سبب ایجاد فرق در سطح ارتقای دانش‌شان می‌شود، اما در وضعیت اضطراری کاری است که انجام‌شدنش بهتر از نشدنش است: «هر چند طرح آموزش از راه دور همه‌ی دانشجویان و دانش‌آموزان را تحت پوشش قرار نمی‌دهد، اما همان 60 درصد را که تحت پوشش قرار دهد و زمینه‌ی آموزش برای‌شان فراهم می‌شود، بهتر از هیچ است.»
از سوی دیگر دکتر سیدجعفر احمدی، استاد دانشگاه می‌گوید که طرح آموزش از راه دور جهان را به دهکده‌ی کوچک تبدیل می‌کند و فاصله‌های اجتماعی را اصولا کاهش می‌دهد. «فلسفه‌ی آموزش از راه دور، فراهم‌سازی زمینه‌ی آموزش برای همه و از بین‌بردن موانع آن است. در افغانستان نیز باید افراد موانع را بردارند و به‌جای هزینه‌های که خانواده‌ها پیش از این، برای آموزش حضوری دانش‌آموزان فراهم می‌کردند، تجهیزات آماده کنند.»
طبق آمار، در حال حاضر نزدیک به 450 هزار نفر مصروف فراگیری آموزش عالی و بیش از 9 میلیون دیگر شامل دوره مکتب‌اند که شیوع کرونا سبب اخلال جریان عادی آموزش‌شان شده است. آموزش از راه دور نیز در بهترین حالت تنها 60 درصد دانشجویان و دانش‌آموزان را تحت پوشش قرار داده می‌‌تواند و نهاد‌های آموزشی برای افزایش درصدی همه به آموزش از راه دور انتظار همکاری خانواده‌ها را دارند.