نویسنده: پیتر میلز
نکته کلیدی: هدف اصلی شاخه خراسان گروه داعش، تضعیف و در نهایت تصاحب جایگاه طالبان است. حملات اخیر این گروه بخشی از تلاش آن برای مشروعیت‌زدایی از طالبان در داخل و مانع‌تراشی در برابر تلاش‌های آن برای عادی‌سازی دولتش در سطح بین‌المللی است. این حملات به کشورهای همسایه افغانستان، به جهادگران بین‌المللی نشان می‌دهد که شاخه خراسان گروه داعش (داعش خراسان) هم تمایل و هم توان انجام حملات در سطح بین‌المللی را دارد. شاخه خراسان گروه داعش نیز تلاش دارد تا جهادگران ازبیک و تاجیک را با نشان دادن حمایت خود از تلاش‌های آن‌ها علیه دولت‌های ازبیکستان و تاجیکستان، به خود جذب کند.
شاخه خراسان گروه داعش، به عنوان بخشی از کارزار خود در راستای تضعیف و سرنگونی دولت طالبان، به‌طور فزاینده‌ای کشورهای همسایه را هدف قرار می‌دهد. این گروه در ماه‌های اخیر حملاتی را در تاجیکستان، ازبیکستان و پاکستان انجام داده که برخی از آن‌ها بخشی از کارزار جهانی حملات داعش به نام «انتقام دو شیخ» بوده است. حملات در تاجیکستان و ازبیکستان حاکی از افزایش تمایل شاخه خراسان گروه داعش در آسیب‌رسانی به همسایگان افغانستان است. قدرت فزاینده‌ی شاخه خراسان گروه داعش در شمال افغانستان تهدیدی فزاینده برای کشورهای همسایه است. دولت طالبان اما تهدید شاخه خراسان گروه داعش را کم‌اهمیت جلوه می‌دهد و در عوض، آرایش نظامی اخیر آن نشان می‌دهد که تهدید گروه‌های مخالف غیر داعش را در اولویت قرار داده است.
داعش خراسان برای اولین‌بار در ۱۸ اپریل در ازبیکستان به اهدافی حمله کرد. در ۱۸ اپریل، ستیزه‌جویان داعش خراسان ده راکت ۱۰۷ میلی‌متری را از شمال افغانستان به سمت ترمِز در ازبیکستان شلیک کردند. گفته می‌شود که این موشک‌ها مواضع نظامی ازبیکستان را هدف قرار داده بودند، اما احتمالا هیچ خسارتی در پی نداشته‌اند. هر دو دولت طالبان و ازبیکستان وقوع این حمله را رد کردند. اندکی پس از آن، ارتش ازبیکستان حداقل ۳۵ چرخ‌بال و چندین هواپیمای جنگی را به منظور نمایش قدرت در امتداد مرز با افغانستان به پرواز درآورد. داعش خراسان احتمالا این حمله را برای جذب نیروهای جهادی ازبیک انجام داده و احتمالا در تلاش است تا واحدهای طالبان ازبیکستان را تشویق کند تا به داعش خراسان بپیوندند.
داعش خراسان پیش از این شاهد موفقیت‌هایی در جذب فرماندهان طالبان ازبیکستان برای پیوستن به داعش در سال ۲۰۱۵ در ولایت جوزجان بود. واحدهای طالبان ازبیکستان برای مدت کوتاهی در اواسط جنوری در ولایت فاریاب افغانستان شورش کردند و احتمالا باعث بروز تنش میان روابط بین فرماندهان طالبان ازبیکستان و رهبری مرکزی طالبان شده است. داعش خراسان احتمالا سعی خواهد کرد تا از این شکاف به نفع تلاش‌های خود برای ایجاد تفرقه و تضعیف دولت طالبان استفاده کند.
داعش خراسان برای اولین‌بار در هفت ماه می به اهدافی در تاجیکستان حمله کرد که نشان می‌دهد داعش شاخه خراسان پس از پایان کارزار انتقام دو شیخ به انجام حملات فراملی ادامه خواهد داد. مشابه حمله به ازبیکستان، شبه‌نظامیان داعش خراسان هفت راکت به سمت اهداف نظامی نامشخص در تاجیکستان در امتداد مرز با افغانستان شلیک کردند. این راکت‌ها از ولسوالی خواجه‌غار در ولایت تخار افغانستان به سمت تاجیکستان شلیک شده، اما به نظر می‌رسد که خسارات یا تلفات قابل توجهی در پی نداشته است.
تاجیکستان وقوع این حمله را تکذیب کرد، اما اذعان داشت که در نتیجه‌ی درگیری مسلحانه بین طالبان و شبه‌نظامیان شاخه خراسان گروه داعش، گلوله‌هایی به این‌سوی مرز اصابت کرده است. شاخه داعش بعدا ویدیویی منتشر کرد که شلیک راکت‌هایی به سمت تاجیکستان را نشان می‌داد. جهادگران تاجیک مانند جمعیت انصارالله تحت پرچم طالبان در امتداد مرز بدخشان با تاجیکستان فعالیت می‌کنند. داعش خراسان ممکن است با نشان دادن این‌که هم مایل و هم قادر است دولت تاجیکستان را هدف حملات خود قرار دهد، در صدد جذب جهادگران تاجیک به داعش خراسان باشد.
عملیات جنبشی داعش خراسان در پاکستان نیز عمدتا نیروهای امنیتی پاکستان و فرماندهان و فعالان طالبان را هدف قرار می‌دهد. داعش خراسان هم فرماندهان حقانی و هم فرماندهان طالبان و هم‌چنین فعالان و شخصیت‌های مذهبی مرتبط با جمعیت علمای اسلام، یک حزب سیاسی پاکستانی مرتبط با جنبش طالبان را هدف قرار داده است. فعالیت شاخه خراسان گروه داعش در پاکستان رویکرد جدیدی نیست. شاخه خراسان گروه داعش به عنوان یک گروه جداشده از طالبان پاکستان، مدت‌ها حضور خود را در داخل پاکستان حفظ کرده و گاه‌گاهی حملاتی، معمولا در ایالت خیبرپختونخوا، انجام می‌دهد. داعش خراسان به حملات فرقه‌ای علیه اقلیت‌های مذهبی در پاکستان، به‌ویژه در پیشاور نیز ادامه می‌دهد.
طالبان پاکستانی (TTP) به‌طور فزاینده‌ای استراتیژی تبلیغاتی خود را به سمت پشتون‌محوری تغییر داده و بر استقلال از پاکستان و مزایای پشتونوالی تأکید دارند. داعش خراسان احتمالا از این تمرکز روی مسایل پشتون و هم‌چنین مذاکرات اخیر تحریک طالبان پاکستان با دولت پاکستان برای تضعیف مشروعیت تحریک طالبان پاکستان در میان سازمان‌های جهادی بهره می‌برد؛ شاید سعی کند عناصر حاشیه‌ای طالبان پاکستانی را که رویکرد فراملی را ترجیح می‌دهند، به سمت خود جذب کند.
رسانه‌ها و لفاظی‌های شاخه خراسان گروه داعش در مورد تلاش‌های آن برای آسیب‌رسانی به همسایگان افغانستان و ممانعت از تلاش‌های طالبان برای تضمین به رسمیت شناختن بین‌المللی حمایت می‌کنند. عملیات رسانه‌ای داعش خراسان، حداقل از فبروری ۲۰۲۲، حجم محتوای داعش را به زبان‌های ازبیکی، تاجیکی و قرقیزی افزایش داده است. رسانه داعش (صدای خراسان) در چهارم ماه می با انتشار بیانیه‌ای به زبان انگلیسی، حمله‌ی اخیر به ازبیکستان را ستود و صراحتا از دولت طالبان به دلیل عدم پایبندی به تضمین‌های خود در توافق دوحه انتقاد کرد. این لفاظی‌ها نشان می‌دهد که شاخه خراسان گروه داعش قصد دارد اعتماد بین‌المللی به توانایی دولت طالبان برای کنترل اوضاع امنیتی در افغانستان را تضعیف کند. این به نوبه‌ی خود باعث دور از انتظارترشدن چشم‌انداز به رسمیت‌شناخته‌شدن دولت طالبان در سطح بین‌المللی می‌شود.
این حملات نشان می‌دهد که جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای داعش خراسان فراتر از افغانستان است. حملات به ازبیکستان و تاجیکستان حاکی از توانایی و میل این گروه به انجام چنین اقداماتی است. داعش خراسان با به نمایش گذاشتن قصد حمله به دولت‌های ازبیکستان و تاجیکستان، جهادگران ازبیک و تاجیک که اهداف نهایی‌شان سرنگونی دولت‌های متبوع‌شان است را تشویق می‌کند تا در کنار داعش خراسان و در برابر دولت طالبان قرار بگیرند. اگر ازبیکستان و تاجیکستان به این تهدید در افغانستان پاسخ نظامی بدهند، تنش‌های جناحی داخلی در جنبش طالبان را تشدید می‌کنند، که باعث تقویت تلاش‌های داعش خراسان در جدا کردن عناصر رادیکال از جنبش طالبان می‌شود. همانند کارزار طالبان علیه جمهوری سابق افغانستان، داعش می‌تواند از حضور سربازان خارجی در افغانستان برای جلب حمایت جهادی‌ها و تضعیف حمایت در افغانستان از دولت طالبان استفاده کند.
عملیات داعش خراسان به عنوان بخشی از کارزار پیام‌رسانی جهانی «انتقام دو شیخ» دولت اسلامی در ماه اپریل و می نشان‌دهنده‌ی تشدید تلاش‌های آن برای تنزل و تضعیف حکومت طالبان بود. یازده شاخه‌ی دولت اسلامی در سراسر افریقا، خاورمیانه و بخش‌هایی از آسیا حملاتی را از ۱۷ اپریل تا سوم می به عنوان بخشی از این کارزار تبلیغاتی انجام دادند که هدفش یادبود رهبران فقید داعش خوانده شد.
در سطح جهانی، این کارزار تغییر قابل توجهی در قابلیت‌های داعش نشان نداد، اما داعش خراسان یکی از چندین شاخه‌ی بود که نشان داد در حوزه‌ی عملیاتی پیشرفت کرده است. اکثر حملات این شاخه در طول کارزار انتقام دو شیخ، اهدافی را در افغانستان نشانه گرفت و در راستای تلاش‌های داعش برای تضعیف و تصاحب جایگاه طالبان انجام شد. داعش خراسان از ۱۷ اپریل تا یکم می تقریبا ۳۳ حمله را در افغانستان و پاکستان انجام داد. در دوره‌ی یکم تا ۱۶ اپریل حداقل شاهد چهار حمله بودیم که مجموع حملات تأیید شده در اپریل ۲۰۲۲ را به تقریبا ۳۷ رساند. داعش خراسان اکثریت حملات‌اش را هم‌چنان به هدف‌گیری سربازان و مقامات طالبان ادامه داد. برجسته‌ترین حملات این شاخه که بیشترین تلفات را به همراه دارد و بیشترین توجه رسانه‌ها را به خود جلب می‌کند، حملاتی است که اقلیت‌های غیرنظامی، به‌ویژه هزاره‌ها را هدف قرار می‌دهند. چندین مورد از این حملات، از جمله حملات بزرگ به مکتب‌های هزاره‌ها و یک مسجد صوفیان -هر دو در کابل- را به عهده نگرفتند. این حملات همه نشانه‌های حملات پیشین داعش خراسان را داشت و احتمالا توسط این شاخه انجام شده‌اند. داعش خراسان شاید از به عهده گرفتن برخی حملات به منظور ایجاد سردرگمی و حمایت از روایت‌های مخالف غیرداعش که طالبان را مسئول خشونت علیه اقلیت‌های مذهبی در افغانستان می‌دانند، خودداری کند. خلق سردرگمی در اذهان در مورد این‌که چه کسی مسئول این حملات است، به شاخه خراسان گروه داعش کمک می‌کند تا بین جوامع اقلیت و دولت طالبان شکاف ایجاد کند.
توانایی‌های داعش خراسان احتمالا در شمال افغانستان رو به افزایش است. توانایی این شاخه برای انجام حملات مکرر در مزار شریف و قندوز در طول کارزار انتقام دو شیخ نشان می‌دهد که داعش خراسان توانایی خود در انجام عملیات و حملات در شمال افغانستان را تقویت کرده است. حملات داعش در بلخ، قندوز و کابل که به عنوان بخشی از کارزار انتقام دو شیخ انجام شد، عمدتا اهداف غیرنظامی را هدف قرار داد، درحالی که حملات داعش در خارج از این مناطق عمدتا اعضا و سربازان طالبان، اماکن غیرنظامی شامل مکاتب و مساجد و امدادگران را هدف قرار دادند. به احتزاز درآمدن مجدد پرچم‌های داعش در ولسوالی درزاب ولایت جوزجان، نشان می‌دهد که حضور شاخه خراسان گروه داعش در این منطقه ممکن است علی‌رغم عملیات‌های طالبان علیه شاخه خراسان گروه داعش در اوایل دسامبر ۲۰۲۱، در حال پررنگ‌تر شدن باشد. داعش خراسان قبلا از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ در این منطقه فعالیت می‌کرد تا این‌که در حمله‌ی طالبان شکست خورد و تسلیم دولت افغانستان شد. این احتمال وجود دارد که ستیزه‌جویان داعش خراسان که قبلا تسلیم شده بودند، پس از فروپاشی دولت افغانستان از زندان فرار کرده و اکنون در سنگرهای سابق این شاخه مستقر شده باشند. ستیزه‌جویان شاخه خراسان گروه داعش در ۲۴ اپریل، مولوی عبدالفتاح، رئیس معادن طالبان برای بدخشان را در فیض‌آباد کشتند. داعش خراسان در گذشته با موفقیت مقامات طالبان در سطح ولسوالی‌ها را به‌ویژه در ننگرهار و کنر کشته است. کشتن موفقیت‌آمیز یک مقام ولایتی می‌تواند حاکی از افزایش توانایی‌های داعش در بدخشان باشد.
دولت طالبان به احتمال زیاد توان مهار داعش خراسان را ندارد، اما هم‌چنان مُصرّانه می‌گوید که این شاخه عمدتا شکست خورده است. شاخه خراسان گروه داعش در خارج از افغانستان نگرانی‌های بین‌المللی در این مورد که طالبان نمی‌خواهند یا قادر به جلوگیری از حملات تروریستی از خاک افغانستان نیستند را تشدید می‌کند. وزارت داخله‌ی طالبان در ۲۶ اپریل اعلام کرد که شاخه خراسان گروه داعش «۹۸ درصد از بین رفته است» و نگرانی کشورهای همسایه دلیل موجهی ندارد. هدف این لفاظی‌ها احتمالا مخاطبان خارجی است و مقصود آن جلب اطمینان کشورهای همسایه است که به‌طور فزاینده‌ای نگران توانایی دولت طالبان در تضمین امنیت افغانستان هستند. بی‌میلی دولت طالبان از درخواست حمایت بین‌المللی برای مبارزه با داعش خراسان حاکی از آن است که در برابر تلاش‌های داعش خراسان برای تشدید تنش‌های داخلی در جنبش طالبان آسیب‌پذیر است. به نظر می‌رسد که دولت طالبان تهدید مخالفان غیرداعش را در اولویت قرار داده است. وزارت دفاع طالبان سه تا چهار هزار سرباز را از سراسر جنوب افغانستان در پاسخ به حمله‌ی «جبهه مقاومت ملی» (NRF) در دره پنجشیر در اوایل ماه می بسیج کرد. بر خلاف داعش خراسان، جبهه مقاومت ملی تلاش کرده است تا کنترل مستقیم قلمرو را از دولت طالبان بگیرد. ممکن است طالبان عملیات‌های ضد جبهه مقاومت ملی را در اولویت قرار داده باشد، زیرا در مقایسه با داعش خراسان، احتمال برخورداری این گروه از حمایت‌های خارجی بسیار بیشتر است. دولت طالبان با تهدیدات امنیتی در سراسر افغانستان از سوی نیروهای مخالف داعش و غیرداعش مواجه است. بعید است که طالبان بتوانند نیروهای کافی برای سرکوب فعالیت‌های داعش خراسان گرد آورند. در غیاب فشار کافی، احتمالا این شاخه در افغانستان به رشد خود ادامه خواهد داد و احتمالا کشورهای همسایه را هدف قرار خواهد داد.