ولسوالی جلریز ولایت میدان وردک در مسیر شاهراه کابل – ولایات مرکزی به «جاده‌ی مرگ» شهره شده است. طالبان از سال 1391 که این مسیر ناامن شده، تا کنون در ولسوالی جلریز که در 60 کیلومتری پایتخت کشور قرار دارد، براساس آمار منابع محلی، حدود 108 قربانی از باشندگان مناطق مرکزی گرفته است. قربانیان بیش‌تر غیرنظامی بودند که در هنگام مسافرت از این مسیر، از سوی طالبان در جلریز تیرباران یا گردن زده شده‌اند. همچنان ده‌ها تن دیگر در این سال‌ها گروگان گرفته شدند و مورد اذیت و آزار قرار گرفتند. ده‌ها قربانی دیگر نظامیان یا شبه‌نظامیان دیگر به اشکال مختلف و گاها به‌شکل مرموز در این دره کشته شده‌اند.
هرچند تلاش کردیم که آمار رسمی تلفات باشندگان مناطق مرکزی در جلریز را از منابع چون نمایندگی سازمان ملل در افغانستان و کمیسیون مستقل حقوق بشر به‌دست آوریم، اما موفق به این امر نشدیم. آمار منابع محلی نشان می‌دهد در این سال‌ها دست‌کم 108 نفر از باشندگان مناطق مرکزی افغانستان در جلریز کشته شده‌اند. اطلاعات روز درستی یا نادرستی این آمار را به‌صورت مستقل تأیید نمی‌تواند.
رویدادهای اخیر و مسدودشدن شاهراه کابل – ولایات مرکزی در جلریز
از یک ماه به این طرف ناامنی در شاهراه کابل – ولایات مرکزی در جلریز بیش‌تر شده است. یک حمله‌ِی تهاجمی طالبان بر مناطق هزاره‌نشین جلریز و چندین رویداد گروگان‌گیری و کشتن مسافران رخ داده است. از چند هفته به این‌سو این مسیر گاهی بر روی رفت‌وآمد مسدود بوده است. در تاریخ اول سنبله طالبان با حمله بر مناطق سیاه پیتاب و سرچشمه که باشندگان آن هزاره‌هایند، ده‌ها خانواده را آواره و تلاش کردند جنگ و ناامنی را به این مناطق بکشانند. نیروهای مقاومت مردمی این حمله‌ی طالبان را دفع کردند و با طالبان در حوزه‌ی تکانه درگیر شدند.
در تاریخ 12 سنبله، عبدالصمد امیری، سرپرست دفتر ولایتی کمیسیون مستقل حقوق بشر در ولایت غور هنگام سفر در مسیر کابل – غور در جلریز از سوی طالبان ربوده و دو روز بعد جسد بی‌جان او در کنار سرک یافت شد. همچنان روز جمعه، 15 سنبله طالبان شش تن از باشندگان ولسوالی دایمیرداد را در جلریز گروگان گرفته شدند که تا کنون از سرنوشت آنان خبری نیست.
پس از این رویدادها، نمایندگان و باشندگان مناطق مرکزی در چند گردهمایی دادخواهانه در کابل خواستار توقف گروگان‌گری و کشتار باشندگان مناطق مرکزی در جلریز شدند و از حکومت خواستند که امینت این مسیر را تأمین کند.
جمعی از شهروندان و فعالان فرهنگی و مدنی ولایات مرکزی افغانستان در تاریخ 17 سنبله در اعتراض به کشته‌شدن عبدالصمد امیری و ناامنی این مسیر در جلریز از حکومت خواست که عملیات پاکسازی در جلریز راه‌اندازی و این مسیر را تأمین امنیت کند. در قطعنامهی آنان آمده: «ما مردم ولایات مرکزی سال‌هاست صدا بلند می‌کنیم که کشتار مردم هزاره هدفمند و به‌صورت سیستماتیک از سوی گروههای مشخص انجام می‌شود، ولی هیچ نهاد و آدرس حقوق بشری به صدای مردم ما اهمیت نداده و در این راستا تحقیق همه‌جانبه و اساسی انجام نمی‌دهند. سال‌هاست که شهروندان و مردمان ملکی نقاط مرکزی در منطقه‌ی جلریز ولایت میدان وردک در چند کیلومتری پایتخت کشور به جرم هزاره‌بودن‌شان کشته می‌شوند، ولی انگار حکومت و نهادهای امنیتی افغانستان از این مسأله به‌طور عمدی چشم‌پوشی می‌کنند و اعتراض مردم را نادیده می‌گیرند. کشتار مردم ملکی بهدلیل قوم و هویت قومی و مذهبی، از سویی گروههای خودسر، مصداق عینی جنایت علیه بشریت است.»
اخیرا برخی از نمایندگان مناطق مرکزی در پارلمان و شوراهای ولایتی در دو نشست دیگر در کابل به حکومت هشدار دادند که اگر امنیت شاهراه نمبر 2 در جلریز را تأمین نکند، مردم خود این مسیر را می‌بندند و انتخابات ریاست‌جمهوری ششم میزان را تحریم می‌کنند.
در واکنش به کنفرانس خبری روز جمعه نمایندگان مناطق مرکزی در پارلمان و شوراهای ولایتی که ادعاهای را علیه باشندگان جلریز و حکومت محلی میدان وردک مطرح کردند، باشندگان حوزه تکانه نشستی را با والی و فرمانده پولیس میدان وردک برگزار و جبهه‌ی مقاومت به فرماندهی قومندان علی‌پور مشهور به «قومندان شمشیر» و مهدی راسخ، نماینده میدان وردک در پارلمان را به دامن‌زدن به تعصبات قومی و مذهبی در میان مردم متهم کردند. در خبرنامه‌ی مقام ولایت میدان وردک آمده که شمار زیادی از بزرگان قومی، ریش‌سفیدان و جوانان منطقه‌ی تکانه‌ی جلریز در این دیدار گفتند: «علی‌پور و مهدی راسخ، نماینده مردم در مجلس، میان مردم تعصب قومی، زبانی و مذهبی را دامن می‌زنند.» براساس این خبرنامه، والی و فرمانده پولیس میدان وردک به آنان اطمینان داده‌اند که این موضوع را با حکومت مرکزی شریک می‌کنند.
مهدی راسخ در واکنش به این خبرنامه‌ی مقام ولایت وردک که آن را «خصمانه» خوانده، گفته که جنگ جبهه‌ی مقاومت در تکانه در برابر طالبان بوده، نه در برابر مردم. او در صحفه‌ی فیس‌بوک خود نوشته: «ما مردم خود را دوست داریم و در برابر تروریستان و حامیان‌شان تعصب داریم. اگر طالب و داعش قوم است؟ ما جنگ قومی کرده‌ایم. وگرنه این گروهک جانی و قاتل مربوط به قوم نیست دشمن مردم افغانستان است، ما هم در برابر این دشمن جنگیده‌ایم.»
پس از این رویدادها، جبهه‌ی مقاومت اعلام کرد که شاهراه میدان – بامیان در پی تهدیدات اخیر امنیتی توسط نیروهای مقاومت مسدود شده است. این نیروهای از مردم خواستند که تا اطلاع بعدی از رفت‌وآمد در این مسیر خودداری کنند.
روز دوشنبه (25 سنبله) ده‌ها تن از فعالان مدنی مناطق مرکزی و باشندگان کابل در یک حرکت نمادین، گروگان‌گیری و کشتار هزاره‌ها در جلریز را تمثیل کردند. آنان خواستار توقف کشتار در جلریز و تأمین امنیت شاهراه کابل – ولایات مرکزی شدند.
جغرافیای جلریز و ترکیب قومی
ولسوالی جلریز در 60 کیلومتری کابل و مرکز آن در کم‌تر از 30 کیلومتری میدان شهر، مرکز ولایت میدان وردک موقعیت دارد. جلریز از طرف شمال با ولسوالی سرخ پارسای ولایت پروان و ولسوالی پغمان ولایت کابل، از طرف جنوب با میدان شهر و ولسوالی نرخ، از طرف شرق با میدان شهر و طرف غرب ولسوالی‌های دایمیرداد و حصه اول بهسود هم‌مرز است. این ولسوالی از حوزه‌های زیولات، مرکز جلریز، تکانه، سرچشمه و دره سنگلاخ تشکیل شده است. دره‌ی سنگلاخ که باشندگان آن بیش‌تر سادات است، از مرکز جلریز به سمت شمال جدا شده و امن است. مسیر پرخطر که معمولا در آن گروگان‌گیری رخ می‌دهد، دو طرف مرکز ولسوالی جلریز از زیولات شروع تا سیاه‌خاک ادامه می‌باید که به گفته‌ی منابع محلی، بیش‌تر از 15 کیلومتر مسیر شاهراه را در بر نمی‌گیرد.
شاهراه کابل – ولایات مرکزی در ولسوالی جلریز از شرق به غرب از مناطق سلمان فارس، کوته اشرو، زیولات، زیمنی، بند خوجه، بازار جلریز، پل محراب، تکانه، توغری، سیاه پیتاب و سرچشمه عبور می‌کند. به جز مناطق بازار جلریز، سیاه خاک و سرچشمه دیگر مناطق در حال حاضر ناامن است و کشتار بیش از 100 باشنده‌ی مناطق مرکزی در سال‌های گذشته بیش‌تر در ساحات بین ورودی جلریز از سمت میدان شهر تا بازار جلریز که کم‌تر از پنج کیلومتر طول دارد، اتفاق افتاده است.
در این مناطق از اقوام پشتون، تاجیک، هزاره و سید زندگی می‌کنند. با گذشت از ساحات مربوط میدان شهر، در مناطق کوته اشرو، زیولات، زیمنی، بند خوجه، آب بسرا پشتون‌ها زندگی می‌کنند. در بازار جلریز تاجیک‌ها و پشتون‌ها زندگی می‌کنند. در پل محراب و تکانه بیش‌تر تاجیک‌ها هستند. در مناطق سیاه‌پیتاب و سرچشمه هزاره‌ها زندگی می‌کنند.
در سال‌های گذشته بیش‌تر ساحات پایین‌تر از مرکز جلریز ناامن و شاهد رخدادهای گروگان‌گیری، تیرباران و کشتار هزاره‌ها بوده است که کم‌تر از پنج کیلومتر طول دارد. اما از یک ماه به این طرف مناطق بالاتر از مرکز جلریز یا ساحات پل محراب و تکانه نیز ناامن شده و طالبان در این ساحات ایست‌های بازرسی ایجاد کرده‌اند.
حسین بلیغ، عضو شورای ولایتی میدان وردک در صحبت با اطلاعات روز می‌گوید که مسافران مناطق مرکزی در مناطق سلمان فارس، زیولات، زیمنی، بند خوجه، کوته اشرو و آب بوسرا که میان میدان شهر و مرکز جلریز قرار دارد، بیش‌ترین آسیب را متحمل شده‌اند: «بیش‌ترین آسیب را مردم ما در این قریه‌ها می‌بینند. قتل عام در این‌جاها می‌شود. ایست بازرسی طالبان در این‌جاها است که پشتون‌ها زندگی می‌کنند.»
مهدی راسخ، نماینده مردم میدان وردک در پارلمان در صحبت با اطلاعات روز می‌گوید که در سال‌های گذشته، حوزه‌ی زیولات که حدود سه تا پنج کیلومتر طول دارد، ناامن بود، اما در حال حاضر حوزه تکانه نیز ناامن شده که در مجموع ساحه خطر (از دوراهی نرخ تا سیاه‌پیتاب) به حدود 15 کیلومتر افزایش یافته است.
پا گذاشتن طالبان بر «گلوگاه هزاره‌جات»
شاهراه کابل – ولایات مرکزی تنها شاهراهی‌ست که هزاره‌جات را به کابل و شاهراه کابل – قندهار وصل می‌کند. باشندگان ولایت‌های بامیان، دایکندی، غور و چندین ولسوالی هزاره‌نشین میدان وردک و حتا ولسوالی ناهور غزنی و برخی مناطق ولایت هلمند از این شاهراه رفت‌وآمد می‌کنند. در سال 1390 کار قیرریزی بخش اول این شاهراه از میدان شهر الی کوتل اونی تکمیل و کار قیرریزی بخش دوم از کوتل اونی الی مرکز بامیان آغاز شد. قیرریزی این شاهراه خوشحالی فروان و سهولت بسیار برای باشندگان مناطق مرکزی به بار آورد. این خوشحالی و سهولت دیری نپایید که با قیرریزی این شاهراه، ناامنی، گروگان‌گیری و کشتار در جلریز نیز افزایش یافت.
طالبان با ناامن‌کردن 15 کیلومتر شاهراه کابل – ولایات مرکزی در جلریز که «گلوگاه هزاره‌جات» نیز عنوان می‌شود، رفت‌وآمد برای باشندگان مناطق مرکزی را مختل کرده‌اند. هرچند بامیان به کابل از دره‌ی غوربند یک جاده‌ی دیگر دارد، اما بهدلیل طولانی‌بودن مسیر، قابل مقایسه با شاهراه نمبر (2) جلریز نیست.
حسین بلیغ، نماینده در شورای ولایتی میدان وردک می‌گوید که طالبان با قدرت‌گرفتن دوباره‌ی در سال‌های 1385 و 1386، جلریز را یکی از نقاط دلخواه‌شان برای ایجاد وحشت و مردم‌آزاری انتخابات کردند، به‌خاطری که این شاهراه پررفت‌وآمد و همچنان از اهمیت اقتصادی خاص برای باشندگان مناطق مرکزی برخوردار است.
مهدی راسخ می‌گوید که شاهراه کابل – ولایات مرکزی برای هزاره‌ها از اهمیت فوق‌العاده‌ی اقتصادی برخورد است و این مسیر نسبت به مسیر غوربند بیش از پنج مرتبه کوتاه‌تر است: «طالبان با ناامن‌کردن این مسیر یک فشار روحی و روانی را بر هزاره‌ها تحمیل می‌کنند. طالبان از این منطقه به‌عنوان گلوگاه فشار علیه مردم هزاره استفاده می‌کنند.»
آیا باشندگان محل با طالبان در جلریز همکاری دارند؟
منابع محلی می‌گویند که جلریز از آن‌جای‌که نزدیک به پایتخت و میدان شهر و یک مسیر مهم برای مناطق مرکزی است، برای طالبان نیز یک نقطه‌ی استراتژیک است. از ساحات بند خوجه و «آب بوسرای» جلریز یک راه به سمت ولسوالی پغمان کابل وجود دارد که طالبان می‌توانند از ولسوالی جیغتو و چک به ولسوالی نرخ و جلریز بیایند و سپس از این راه از طریق پغمان به کابل نفوذ کنند.
حسین بلیغ می‌گوید که حضور گسترده‌ی طالبان در جلریز به اهداف کلان گروه طالبان یعنی در اختیار داشتن نقاط استراتژیک و وسعت‌بخشیدن جغرافیای زیر کنترل‌شان برمی‌گردد. جلریز یک ساحه و نقطه‌ی استراتژیک برای طالبان است و این گروه می‌توانند بیش‌تر در این منطقه قدرت‌نمایی کنند.
به گفته‌ی او، پس از گروگان‌گیری اخیر از باشندگان ولسوالی دایمیرداد، طالبان از مردم این ولسوالی خواسته‌اند که با ولسوال نام‌نهاد آنان مذاکره کرده و به آنان اجازه‌ی عبور به سمت بهسود و دیگر مناطق مرکزی بدهند.
مهدی راسخ می‌گوید که ناامنی در جلریز در واقع فشار سیاسی و نظامی بر حکومت است و طالبان با تسلط در جلریز مسیر اکمالاتی چند ولسوالی دیگر را قطع کرده‌اند. به گفته‌ی او، طالبان سال گذشته تصمیم داشتند که یک سرک را از طریق کوه‌های هلمند ایجاد تا میدان شهر را به غوربند وصل کنند که از این طریق سه موقعیت حساس طالبان باهم متصل شود.
این عضو پارلمان که چند سال در جبهه‌ی مقاومت فعال بود و اخیرا در منطقه‌ی سرچشمه در برابر طالبان جنگید، می‌گوید که اطلاعات آن‌ها نشان می‌دهد که طالبان از دو سال به این طرف در صدد هستند که ساحه‌ی جنگی را از مناطق پشتون‌نشین به مناطق هزاره‌ها و تاجیک‌ها بکشانند. در این اواخر ناامنی را در منطقه‌ی تکانه کشانده که مردم تاجیک و پشتون در آن زندگی می‌کنند.
از سوی هم منابع محلی می‌گویند هرچند طالبان از ولسوالی‌ها و ولایت‌های دیگر در جلریز حضور دارند، اما بیش‌تر طالبان جلریز از باشندگان دره میدان هستند. همچنان این منابع مدعی‌اند که مردم جلریز و خصوصا باشندگان حوزه‌های پشتون‌نشین با طالبان همکاری دارند. حسین بلیغ می‌گوید که مردم بهسود از پشتون‌های جلریز گله دارند و می‌گویند که اگر شما با طالبان همکاری نکنید و جای ندهید، آنان نمی‌توانند در جلو دروزاه‌های منازل شما، ما را مورد اذیت و آزار قرار دهند.
مهدی راسخ می‌گوید که در برخی مواقع سال طالبان از مناطق دیگر به جلریز می‌آیند، اما بیش‌تر طالبان این منطقه از باشندگان محل‌اند: «حتا از اعضای خانواده چهره‌های برجسته‌ی این دره که در حکومت هستند، طالب‌اند. ولسوال نام‌نهاد طالبان از دره میدان است. مردم با طالبان همکاری وسیع دارند و شب و روز در این دره‌اند. طالبان از پشتوانه‌ی برخی از مردم برخوردارند.»
حسین بلیغ می‌افزاید که شاید طالبان باشندگان جلریز را با تهدید، وادار به همکاری کنند، معلوم نیست که مردم خود خواسته با طالبان همکاری می‌کنند یا با جبر، اما آنچه که واضح است باشندگان جلریز با طالبان واقعا همکاری دارند.
در قطعنامهی جمعی از شهروندان و فعالان مدنی ولایات مرکزی افغانستان در کابل آمده است: «برای همه‌ی ما روشن است که طالبان، گروه تروریست و جنایت‌کار، جدا از مردم محل و خانواده‌ها‌ی که در جلریز و در اطراف سرک عمومی زندگی می‌کنند، نیستند. مردم محل تحت عنوان طالب، به‌طور واضح و مشخص در یک منطقه و مکان مشخص با انگیزه‌ی قومی و مذهبی دست به جنایت می‌زنند و از قوم مشخص قربانی می‌گیرند. و همچنین به آزار و اذیت مسافران و رانندگان پرداخته و از آن‌ها اخاذی و باج‌گیری می‌کنند.»
اخترمحمد طاهری، رییس شورای ولایتی میدان وردک در صحبت با اطلاعات روز همدستی باشندگان جلریز با طالبان را رد می‌کند و می‌گوید که طالبان نه تنها در جلریز بلکه در ساحات بسیاری از ولایت میدان وردک و بیش‌تر نقاط افغانستان حضور دارند: «به مردم محل ربط ندارد و نمی‌توان گفت که مردم محل به طالبان جای داده است. اگر در مورد جلریز این‌گونه صحبت شود، در دیگر مناطق وردک و دیگر ولایت‌ها که طالبان حضور دارند، چه باید گفت.»
نفیسه سیلی وردک، عضو سابق شورای ولایتی میدان وردک در صحبت با اطلاعات روز می‌گوید که طالبان برای باشندگان جلریز و هزاره‌های مناطق مرکزی یکسان است. طالبان زندگی روزمره‌ی باشندگان محل را مختل کرده و آن‌ها مجبورند و نمی‌توانند صدا بلند کنند، اگر صدا بلند کنند هیچ کسی نیست که از آن‌ها دفاع کنند.
اما برسی رهایی گروگان‌های باشندگان مناطق مرکزی در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که در چندین مورد این گروگان‌ها با پادرمیانی بزرگان ولسوالی جلریز از نزد طالبان رها شده‌اند.
ادعای درآمد یک‌میلیونی طالبان در هر روز از دره میدان
برخی از نمایندگان مناطق مرکزی در پارلمان و شوراهای ولایتی می‌گویند که دره‌ی میدان برای طالبان اهمیت اقتصادی دارد و این گروه در یک سال اخیر از این مسیر روزانه تا یک میلیون افغانی کسب درامد می‌کنند. کاغذهای مالیاتی طالبان که به‌دست اطلاعات روز رسیده نیز نشان می‌دهد که طالبان از موترهای باربری در این مسیر مالیه می‌گیرند. همچنان طالبان بارها گروگان‌ها را در بدل پول آزاد کرده‌اند که از این طریق نیز درآمد دارند.
نفیسه سیلی وردک هرچند نمی‌خواهد از درآمد مالی افراد و گروه‌ها از طریق گروگان‌گیری در جلریز پرده بردارد، اما می‌گوید که پول‌های کلان برای رهایی گروگان‌های هزاره‌ها و پشتون‌ها میان دو طرف رد و بد می‌شود و حتا «مافیایی ولایت» در ناامن نگه‌داشتن جلریز و عواقب آن، مانند سود اقتصادی دست دارند.
مهدی راسخ می‌گوید که شاهراه کابل بامیان برای طالبان و حامیان منطقه‌ای‌‌شان اهمیت اقتصادی دارد و از این مسیر کسب درآمد می‌کنند. طالبان از یک سال به این‌طرف علنی ایست‌های بازرسی ایجاد کرده و زیر نام عشر از موترها پول می‌گیرند. به گفته‌ی او، طالبان از همه‌ی اموال از ده حصه یک حصه عشر می‌گیرند. مثلا از ده گوسفند یک گوسفند، از ده سیر کچالو یک سیر و … عشر می‌گیرند: «حتا از هر موتر تا 35 هزار افغانی پول گرفته‌اند. براساس محاسبه ما روزانه حدود یک میلیون افغانی از این مسیر درآمد دارند.»
آیا ناامنی در جلریز به منازعه قومی در میدان وردک ارتباط دارد؟
کسانی که اطلاعات روز با آن‌ها گفت‌وگو کرده، اغلب منازعه قومی میان هزاره‌ها و پشتون‌ها در میدان وردک را به‌عنوان یکی از عوامل ناامنی در جلریز رد می‌کنند. اما برخی‌ها شماری از رویداهای گروگان‌گیری و کشتار در جلریز را به منازعه میان کوچی‌ها و هزاره‌ها مرتبط می‌دانند که به گفته‌ی آن‌ها، در مواردی کوچی‌ها به کمک طالبان باشندگان مناطق مرکزی را در جلریز زیر فشار گرفته‌اند.
حسین بلیغ می‌گوید که منازعه قومی در میدان وردک وجود ندارد و نمی‌توان ناامنی در جلریز را به منازعه قومی ربط داد. به گفته‌ی او، علت ناامنی این است که طالبان در ساحات پشتون‌نشین حضور دارند و پشتون‌ها چون با طالبان ارتباط دارند، این منطقه ناامن شده است.
او می‌افزاید که ناامنی در این مسیر در اوایل ربطی به منازعه‌ی کوچی‌ها با ده‌نشین بهسود نداشت، اما در یکی‌دو سال اخیر کوچی‌ها از جلریز به‌عنوان اهرم فشار علیه هزاره‌ها استفاده کرده و سال گذشته 11 مسافر را با همکاری طالبان، گروگان گرفتند: «این قضیه با پادرمیانی حکومت و پرداخت پنج میلیون افغانی از سوی حکومت به کوچی‌ها، حل شد و طالبان 11 نفر را آزاد کردند.»
مهدی راسخ می‌گوید که ناامنی در جلریز بیش‌تر دلایل اقتصادی، سیاسی و نظامی دارد، اما در سه مورد کوچی‌ها به‌صورت علنی و با نام خودشان در دره میدان گروگان گرفتن و مسافران را آزار و اذیت کردند.
اخترمحمد طاهری، رییس شورای ولایتی میدان وردک عامل جنگ، ناامنی و گروگان‌گیری در جلریز را به «هیچ وجه» به منازعه قومی مرتبط نمی‌داند و می‌گوید: «مردم پشتون و هزاره در جلریز با هم مشکلی ندارند.»
نفیسه سیلی وردک، عضو سابق شورای ولایتی میدان وردک هرچند منازعه قومی را رد می‌کند، اما می‌گوید گروگان‌گیری در جلریز بیش‌تر به یک فرهنگ تبدیل شده است، چون هم در جلریز از هزاره‌ها گروگان گرفته می‌شود و هم جبهه‌ی مقاومت از مردم جلریز گروگان می‌گیرند.
جلریز چرا ناامن شد؟ «حکومت بی‌توجه است»
تا زمانی که نیروهای ویژه‌ی ارتش و نیروهای خارجی در میدان وردک و جلریز حضور داشتند، شاهراه کابل – ولایات مرکزی در جلریز امن بود. حسین بلیغ می‌گوید که پس از آن‌که این نیروها در سال 1391 براساس اعتراض باشندگان میدان و حکم حامد کرزی، رییس‌جمهور سابق خارج شدند، طالبان در جلریز برگشتند و این مسیر را ناامن کردند.
همچنان ناامنی در این مسیر همزمان بود با قیرریزی شاهراه کابل – بامیان. طی سال‌های اخیر گاهی این مسیر از امنیتی نسبی برخوردار بوده، اما بیش‌تر ناامن و شاهد کشتار و گروگان‌گیری باشندگان مناطق مرکزی بوده است.
اعضای شورای ولایتی میدان وردک که اطلاعات روز با آنان گفت‌وگو کرده و از اقوام پشتون و هزاره‌اند به اتفاق نظر، عامل اصلی تأمین‌نشدن جلریز را بی‌توجهی حکومت به این مسیر می‌دانند. همچنان باشندگان مناطق مرکزی حکومت را به بی‌توجهی متهم می‌کنند و می‌گویند که اگر حکومت توجه کند، تأمین امنیت پنج کیلومتر جاده کار آسانی است.
مهدی راسخ می‌گوید که از دلایل ناامنی دره میدان، حکومت محلی میدان وردک است. او مدعی است که فرمانده پولیس با طالبان همکاری و در درآمد طالبان از این دره سهم دارد. راسخ همچنان می‌گوید که شماری از چهره‌های حکومتی جلریز با بهانه قراردادن تلفات غیرنظامیان، مانع راه‌اندازی عملیات پاکسازی و عملیات هوایی در این ولسوالی می‌شوند: «این مسأله سپری برای طالبان شده تا سرکوب نشوند. حکومت محلی ضعیف است، شریک است و ناکارا است. از طرف دیگر حکومت مرکزی واقعا بی‌توجه است. بارها هشدار دادیم، اما هیچ گونه توجه نمی‌شود. این بی‌توجهی ناشی از دید متعصبانه نسبت به هزاره‌ها است. وقتی باشندگان خود جلریز شکایت ندارند، فکر می‌کنند که کافی است و به مشکلات و شکایت باشندگان مناطق مرکزی توجه نمی‌کنند.»
اخترمحمد طاهری، رییس شورای ولایتی میدان وردک دلیل اصلی تأمین‌نشدن امنیت شاهراه نمبر (2) در جلریز را بی‌توجهی حکومت به این مسیر می‌داند و می‌گوید که حکومت باید به هر طریق ممکن این مسیر را تأمین امنیت کند.
نفیسه سیلی وردک، عضو پیشین شورالی ولایتی میدان وردک می‌گوید که نخستین دلیل، کم‌توجهی حکومت است که در این سال‌ها نتوانست شاهراه نمبر (2) را تأمین امنیت کند: «حکومت قصدا توجه نمی‌کند. حکومت می‌فهمد که کجاها و چرا ناامن است. موسی هوتک، مشاور رییس‌جمهور در یکی از جلسه‌های امنیتی گفت اکثریت طالبانی که در این‌جا هستند از طرف امنیت برای‌شان پول پرداخت می‌شود. وقتی‌که گرفتار می‌شوند، دوباره رها می‌شوند. نمی‌توانم برخی گپ‌ها را با شما بگویم. آب از بالا گِل‌آلود است. بیش‌تر خود کسانی که در آنجا حاکم هستند و مافیای ولایت نمی‌خواهند این شاهراه امن باشد.»
حسین بلیغ نیز می‌گوید که مسأله‌ی عدم تأمین امنیت جلریز بستگی به سیاست حکومت دارد: «چون قربانی بیش‌تر هزاره‌هایند، مورد بی‌توجهی حکومت قرار گرفته است. حکومت محلی و حکومت مرکزی یک تصمیم جدی برای تأمین امنیت این مسیر نمی‌گیرند. یکی از علت‌های عدم تأمین امنیت این است که حکومت به ناامنی در این مسیر توجه ندارد.»
اما وزارت دفاع ملی می‌گوید هیچ‌گونه بی‌توجهی از سوی حکومت و نهادهای امنیتی در قبال تأمین امنیت مردم در ولسوالی جلریز نشده است. فواد امان، معاون سخن‌گوی وزارت دفاع به اطلاعات روز می‌گوید که نیروهای امنیتی همه‌روزه سینه‌ی خود را در برابر حملات دشمنان صلح و ثبات افغانستان و به‌منظور حفاظت مردم سپر می‌کنند.
آقای امان می‌افزاید که عملیات‌های نظامی به‌صورت متواتر در جلریز و دیگر شاهراه‌ها باتوجه به تهدیدات دشمن، راه‌اندازی می‌شود: «در برخی موارد طالبان گه‌گاهی با استفاده از فرصت در شاهراه‌ها می‌برایند و دست به آزار و اذیت مردم می‌زنند. زمانی‌که ما از تحرکات طالبان اطلاع می‌یابیم، بی‌درنگ اقدام صورت می‌گیرد.»
«دره مرگ» و جای خالی نیروهای امنیتی
در سال‌های پسین پاسگاه‌های نیروهای نظم عامه که رهبری آن از وزارت داخله به وزارت دفاع منتقل شد، در جلریز مستقر بودند. با وجود حضور این نیروها، گاه‌گاهی گروگان‌گیری در جلریز رخ می‌داد که باشندگان مناطق مرکزی این نیروها را به سهل‌انگاری متهم می‌کردند.
در بهار امسال، وزارت دفاع طی یک عملیات، نیروهای نظم عامه را از جلریز خارج کردند که پس از آن بیش‌تر ساحات شاهراه کابل – ولایات مرکزی در جلریز به جز بازار و مناطق سیاه پیتاب و سرچشمه در دست طالبان افتاد.
حسین بلیغ می‌گوید که نهادهای امنیتی می‌گویند که توانایی نیروهای نظم عامه برای تأمین امنیت این مسیر کافی نبود و به‌جای پاسگاه‌های کوچک، قرارگاه‌های بزرگ نیروهای امنیتی در این منطقه افراز می‌شود، اما چند ماه می‌شود که قرارگاه‌ها ایجاد نشده است.
به گفته‌ی او، نیروهای نظم عامه هنگان تخلیه‌ی این پاسگاه‌های هدف حمله‌ی طالبان قرار گرفتند و آنان نتوانستند امکانات و برخی تجهیزات سنگین نظامی را با خود ببرند. مهدی راسخ در این مورد می‌گوید که چندی بعد طالبان امکانات به غنیمت گرفته‌شده را به قیمت هشت‌صد هزار افغانی به یک تاجر قندهاری فروختند و آن تاجر آن را از مقابل ولایت و فرماندهی پولیس انتقال دادند، اما هیچ کس مانع نشد.
معاون سخن‌گوی وزارت دفاع می‌گوید که تأمین امنیت شاهراه‌ها یکی از اولویت‌های برنامه عملیاتی «خالد» است و به‌زودی در جلریز عملیات وسیع راه‌اندازی می‌شود: «در تلاشیم که مشکل مردم بنیادی حل شود. در پلان ما است که آن مناطق به‌گونه‌ی کامل از وجود طالبان پاکسازی شود.»
فواد امان می‌افزاید که براساس برنامه‌ی امنیتی سال جاری، از آن‌جایی که پاسگاه‌های کوچک آسیب‌پذیر است و باعث افزایش تلفات نیروهای امنیتی می‌شد، پاسگاه‌های نیروهای نظم عامه در جلریز برداشته شد و به‌جای آن‌ها، قرارگاه‌های بزرگ نظامی ایجاد می‌شود.
در سال‌های 1393 و 1394 نیروهای پولیس محلی که اغلب هزاره‌ها بودند، شاهراه نامبر (2) را تأمین امنیت می‌کردند. در ماه سرطان 1394 طالبان با حمله‌ی گسترده بر پاسگاه‌های این نیروها، دست کم 30 تن از سربازان را کشتند. در آن زمان ادعاهای همکاری مردم محل با طالبان و عدم ارسال نیروهای کمکی از سوی مقام‌های محلی، مطرح شد. کمیسیون حقیقت‌یاب برای حادثه ولسوالی جلریز پس از نزدیک به دو ماه با اعلام نتیجه بررسی‌هایش گفت که مشکل اساسی عدم هماهنگی میان نیروهای امنیتی بوده است. یوسف پشتون، مشاور ارشد رییس جمهور غنی و رییس کمیسیون حقیقت‌یاب حادثه‌ی جلریز گفته بود که شش مقام دولتی در پیوند به این حادثه متهم شناخته شده‌اند، اما باشندگان محل با طالبان دست نداشته‌اند.
پیش از سال 1391 نیروهای خارجی و نیروهای و امنیتی افغانستان مشترکا این مسیر را تأمین امنیت می‌کردند.
جبهه مقاومت و جلریز
نیروهای مقاومت مردمی مناطق بهسود معروف به «جبهه مقاومت» زیر فرماندهی علی‌پور مشهور به «قومندان شمشیر» چهار سال پیش، در پی حملات پی‌هم کوچی‌ها بر مناطق هزاره‌ها ایجاد شد. این نیروهای خیزش مردمی با افزایش ناامنی در جلریز، در مواردی از جمله در پی حمله‌ی اخیر طالبان بر سرچشمه، با این گروه درگیر شده‌اند.
مهدی راسخ می‌گوید که یکی از دلایل عمده‌ی شکل‌گیری جبهه مقاومت حمله‌ی کوچی‌ها بر مناطق هزاره‌ها بود، اما بعد از افزایش ناامنی در جلریز نیروهای جبهه دخالت و اقدام‌های باالمثل علیه طالبان و حامیان محلی آنان انجام دادند که تا جایی نتیجه نیز داده است: «در حال حاضر یکی از عوامل اساسی که مردم مسلح‌اند، ناامنی جلریز است.»
حسین بلیغ می‌گوید که جبهه مقاومت در جنگ‌های اخیر جلریز دخالت کرده و می‌خواهند از مردم دفاع کنند.
راه حل چیست؟
هرچند نمایندگان و مردم مناطق مرکزی ناامنی در جلریز را ناشی از بی‌توجهی حکومت می‌دانند، همزمان راه حل را نیز به توجه حکومت به امنیت این منطقه می‌بینند.
رییس شورای ولایتی میدان وردک می‌گوید راه حل این است که دولت توجه کند و براساس مسئولیتی که دارد این مسیر را تأمین امنیت کند «ولو با یک نفر یا با هزار نفر.»
مهدی راسخ می‌گوید که اگر حکومت به امنیت شاهراه کابل – ولایات مرکزی توجه داشته باشد، تأمین امنیت این دره از آن‌جایی که تنها چند کیلومتر و همچنان به کابل بسیار نزدیک است، بسیار آسان است.
نمایندگان مناطق مرکزی در پارلمان و شوراهای ولایتی می‌گویند که حکومت هرچه عاجل عملیات پاکسازی را در جلریز راه‌اندازی و نیروهای ارتش را در قرارگاه‌های نظامی مستقر کنند. آنان همچنان خواستار برکناری برخی مقام‌های محلی از جمله فرمانده پولیس میدان وردک هستند.
حسین بلیغ می‌گوید که راه حل تأمین امنیت جلریز در دست حکومت است. حکومت مرکزی و محلی باید توجه کنند: «اگر اراده وجود داشته باشد با کم‌تر از یک‌هزار نیرو این دره تأمین امنیت می‌شود. باید طالبان در جلریز هدف قرار گیرد.» او می‌افزاید که باید از نفوذ بزرگان جلریز و میدان وردک نیز برای تأمین امنیت استفاده شود.
علی‌اکبر جمشیدی، نماینده مردم دایکندی در پارلمان در یک نشست مردمی در کابل راه حل تأمین امنیت شاهراه کابل – ولایات مرکزی در جلریز را همان طرح چند سال پیش احزاب می‌داند که به گفته‌ی او، از سوی رییس‌جمهور غنی تعلیق شد: «درد ما این است که حکومت دشمن دومی به جان هزاره‌ها شده است.» به گفته‌ی او، طرح این بود که یک لوای ارتش برای تأمین امنیت مناطق مرکزی و یک کندک آن برای امنیت جلریز مستقر شود.