تحلیل

تفکیک قوا نتوانست عملا از خودکامگی و سوءاستفاده‌های حکومتی مانع شود. کمااینکه، نهاد قضا در دوران ریاست جمهوری اشرف غنی هیچ‌نوع استقلالیتی نداشت و شورای ملی نیز به‌دلایل مختلفی چون فساد، ناکارآیی، فقدان احزاب سیاسی مقتدر و غیره کاری از پیش برده نمی‌توانست.

نان، نه تنها این‌روزها، که در تمام چند نسل گرسنگی، رویای مشترک بیشتر مردم کابل بوده است. چه وقت بوده است که برای یک لقمه ‌نان تحقیر نشده‌ایم، آواره نشده‌ایم، به کارهای شاقه مجبور نشده‌ایم؟ کارگر ایران و پاکستان، و مسافر دریاهای بی‌سروپای اروپا نشده‌ایم؟

محدودیت، سانسور شدید، حاکم‌شدن فضای ایدئولوژیک همراه با ارعاب در حوزه‌ی آموزش و پژوهش فرار مغزها از افغانستان را اجتناب‌ناپذیر می‌‌‌کند. چنانکه یافته‌‌های بی‌بی‌سی به‌تاز‌گی نشان می‌دهد که نزدیک به ۲۳۰ استاد دانشگاه در همین مدت کوتاه فقط از سه دانشگاه بزرگ افغانستان پس از فروپاشی نظام جمهوریت فرار کرده‌اند.

رضوان کارِ فیزیکی نکرده است. او با سابقه‌ی ۶ سال بازی‌گری و با گذشته‌ی حدود ۱۷ ‌سال تحصیل، مجبور می‌شود که زن‌وبچه‌اش را در کابلِ زیرِ سلطه‌ی طالبان تنها بگذارد و خود، از راه غیرقانونی، دنبال لقمه‌نانی راهی ایران شود.

داشتم به نرگس می‌گفتم که فردا مکتب نیاییم. منتظر موافقت نرگس بودم. نرگس دستم را فشار داد، می خواست چیزی بگوید که انفجار شد. هوا تاریک شد. هیچ‌چیزی دیده نمی‌شد. از آسمان سنگ‌ریزه می‌بارید. متوجه‌ دستم شدم، دیدم نرگس نیست.

سکینه اما تصور نمی‌کرده حالا که دانش‌آموز این مکتب می‌شود،  روزی  و روزگاری هم بیاید که ناگهان مکتبش را منفجر کنند و به یک‌بارگی همه چیز عوض شود: دوست و هم‌صنفی که هیچ، خودش، خواهر کودکستانی و علی برادرش، هرسه زخمی شوند.

گزارش‌های متعدد خودکشی و افسردگی در میان پناهجویان، نشانه‌ی وضعیت بد آن‌هاست. متاسفانه این روند در حال شتاب‌گرفتن است. بنا بر گزارش‌های غیررسمی، تاکنون حدود چندین نفر در ماه‌‌های اخیر دست به خودکشی زده‌اند. دولت اندونزی نیز خود را مکلف به ارائه هرگونه خدمات ابتدایی شهری به پناهندگان نمی‌‌‌‌داند.

انکار، بخشی از پالیسی گروه‌های تروریستی و رژیم‌های اقتداگرا و غیرمسئول است، اما در چارچوب نظام حقوق بین‌الملل با روش‌های مختلف و بازدارنده تلاش شده تا عاملان جنایات در برابر انجام اعمال جنایت‌کارانه‌شان پاسخگو باشند.

شاه محمودخان تمامی فعالیت‌‌های تخریبی خودش را در این ولایات به‌دست قوای حشری پشتوزبانان ولایت پکتیا و به‌نام افغان و غیرافغان انجام داد. این خطرناک‌ترین هسته نفاق و تجزیه‌ی ملت بود که در صفحات شمالی کشور به‌دست او کاشته و بعدها به‌دست محمدگل‌خان مهمند آبیاری شد.

شنیده می‌شود که طالبان از راه‌های گوناگونی در پی شناسایی نظامیان پیشین‌اند. موساخان گفت: «این مورد را اما خودم ندیده‌ام. ولی مردم می‌گویند که روزانه کسانی به بهانه‌ی خرید لباس نظامی می‌آیند و دروازه‌ی خانه‌های مردم را می‌زنند و می‌گویند اگر لباس نظامی دارید ما آمده‌ایم که بخریم.»

از ویژگی‌های منحصر به فرد این رمان، تداخل تخیل، افسانه و تاریخ با یکدیگر است تا جایی که تمایز تخیل از واقعیت را سخت می‌نماید. از دیگر ویژگی‌های رمان، استفاده از لهجه هزارگی و دری کهن در جای‌جای این رمان است. این ویژگی‌ها باعث شده تا نویسنده بتواند خواننده را با خود به اعماق تاریخ پر فراز و نشیب بامیکان...

به روایت تاج‌التواریخ، عبدالرحمان قبل از مرگ به فرزندش حبیب‌‌الله خان گفت: به‌راحتی حکومت کن چون سری که بنای مخالفت با تو را داشته باشد در این سرزمین باقی نمانده است. ارتش قدرتمند، دستگاه امنیتی ترسناک، رعایای وحشت‌زده، سکوت گورستانی و استقلال ازدست‌رفته، میراثی بود که از خود برجای گذاشت.