از اولین باری که پانزده سال پیش در سرای شمالی سوار موتر ۳۰۳ به مقصد مزار شدم، تا آخرین باری که همین چند ماه پیش با اتوبوس ۵۸۰ از مزار به کابل آمدم، متوجه هیچ بهبودی بر وضعیت مسافربری در کشور نشده‌ام.

پرسیدم خواهرت را چه شده بود؟ گفت خودکشی کرد: «خودش را از سر خانه انداخت داخل حویلی.» چرا انداخت؟ «طالع نداریم دیگه لالا. شوهرش یک ملا بود. کدش جنگ کرده بود. جنازه‌اش را به جلریز بردیم.» چرا به جلریز؟ «ما از جلریز استیم، ولی حالا در اونجه هیچ کس نداریم.»

وقتی آقای معلم در باره‌ی کتاب‌های معارف، مطبعه و دلسوزی درباره‌ی وطن حرف می‌زد، تاکسی ما در «جوی شیر» در راه بندان بند مانده بود. راننده شاید به‌خاطر خجالتی که از جواب‌چایش می‌کشید، در طول مسیر لام تا کام حرفی نزد.

فکر نمی‌کنم تا به حال دیده باشید که کسی با بلندگو گدایی کند. من اما دیدم. همان روز در همان خیابان دیدم؛ مرد نابینایی بود که با یک دست از بازوی یک کودک گرفته بود و با دست دیگر دو چیز را همزمان نگهداشته بود.

با آن‌که هر دو پایش شدید درد می‌کنند اما نمی‌تواند روزش را در خانه بیگاه کند. هر روز با چند جوره کفش به خیابان می‌آید. در خیابان اما بیشتر از خانه دچار استیصال و درماندگی می‌شود. هر یک هفته یا هر ده روز یک کفشش به فروش می‌رود.

رمضان ۶۵ ساله از ریگ‌ریشن می‌گفت «زوری وقتا بچه‌هایم گرسنه می‌خوابند.» ابراهیم ۶۸ ساله از شهرک دوازده امام می‌گفت «امروز ۳۴ عدد سنگ کاشی را در بدل ده افغانی جا‌به‌جا کرده‌ام، بس خلاص.» غلام‌حضرت هفتاد و چند ساله از پل‌خشک می‌گفت ۴۵ هزار افغانی از دکاندار سر کوچه قرض‌بار است.

وقتی پیش‌تر داخل رفتم، برای یک لحظه چشمانم در تاریکی فضای زیرزمینی تقریبا نابینا شد. در عوض گوش‌هایم صداهای عجیب و وهم‌انگیزی را تشخیص داد؛ صدای فحش و دشنام، صدای چیق‌چیق پرنده، صدای کیبوردی که نوازنده‌اش یاد نداشت چطور بنوازد ولی در حال نواختن بود.

از رشته‌ی گرافیک دیزاین فارغ می‌شود، ولی هیچ وقت نمی‌تواند از آن رشته به نان و نوایی برسد. از دواج می‌کند و چندسالی را به انجام شغل‌های گوناگون در این‌جا و آن‌جا سپری می‌کند. تا این‌که به‌عنوان «نگهبان شب» در وزارت زراعت و مالداری مشغول به کار می‌شود.

‌می‌خواستم بدانم او کیست؟ چه سرگذشتی دارد؟ چرا فلج شده؟ چگونه هوای سفر حج با جمع‌آوری صدقه به سرش زده است؟ چرا یک بخش تابلویش به زبان اردو ست؟ با این همه سئوال اما او مثل علامت سوال آن طرف‌تر نشسته بود و نمی‌خواست حرف بزند.

وقتی پرسیدم شب‌ها کجا می‌خوابید؟ گفت در یک مسافرخانه در پل‌خشتی. اگر پول نداشته باشیم، ما را در هتل نمی‌ماند. پرسیدم خانه‌تان کجاست؟ گفت ما از ولایت پکتیا آمده‌ایم. بیست روز بیشتر نمی‌شود که آمده‌ایم. هر سه از خانه فرار کرده بودند و حالا در آن‌جا خیرات، خیرات و کمک، کمک می‌گفتند!

در تمام مدتی که عکس‌های او را تماشا می‌کردیم، اطراف ما مثل دهان وار مورچه‌ها شلوغ بود. کفش‌ها می‌رفتند و می‌آمدند. داشتم از عکس‌ها و اسنادش با تلفنم عکس می‌گرفتم که یک دخترک از میان جمعیت پیدا شد. یک مشمای کوچک پر از لباس در دستش بود.